Plac Zbawiciela w Warszawie

Klasycystyczny plac został wytyczony ok. 1768 jako jeden z placów gwiaździstych Osi Stanisławowskiej. Od okrągłego kształtu był nazywany Rotundą^[1]. Obecną nazwę nadano w 1922^[2]. Pochodzi ona od znajdującego się przy placu kościoła Najświętszego Zbawiciela^[3].

W 1784 pomiędzy obecnymi placami Zbawiciela i Politechniki założono osadę Nowa Wieś, do której przesiedlono włościan z likwidowanej wsi Ujazdów. Od nazwy tej osady pochodzi nazwa ulicy Nowowiejskiej^[4].

W 1822 w klinie ulic Marszałkowskiej i Mokotowskiej powstało 5-hektarowe gospodarstwo ogrodnicze Piskorowskiego ze szkółkami drzew owocowych oraz cieplarnią, w której uprawiano winogrona^[1]^[5]. W 1829 przy placu, na działce wykrojonej z gospodarstwa Piskorowskiego, wybudowano karczmę zwaną Czerwoną, należącą do rodziny Garnierów^[5]^[6]. Nazwa karczmy najprawdopodobniej nawiązywała do koloru cegły, z której wzniesiono budynek^[7].

Po 1880 plac był zabudowany kamienicami czynszowymi. Około 1881 poprowadzono tędy linię tramwaju konnego, a w 1908 – tramwaju elektrycznego^[8]. Urządzony na środku placu skwer do 1968 tramwaje objeżdżały dookoła.

W związku z rozwojem tej części Warszawy oraz wzrostem liczby ludności pod koniec XIX wieku podjęto starania o budowę nowej świątyni. W 1901 rozebrano Czerwoną Karczmę, rozpoczynając na jej miejscu budowę kościoła Najświętszego Zbawiciela^[5]. Zaprojektowana przez Józefa Piusa Dziekońskiego, Ludwika Panczakiewicza i Władysława Żychiewicza świątynia jest jedynym obiektem sakralnym znajdującym się przy ulicy Marszałkowskiej.

Osobny artykuł: Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie.

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 na placu znajdowało się stanowisko artylerii przeciwlotnicze^[9].

W 1944 w czasie powstania warszawskiego rejon placu był terenem walk toczonych m.in. przez żołnierzy batalionu „Ruczaj”^[10]. Plac był kontrolowany przez Niemców z bunkra przylegającego do ruin Ministerstwa Spraw Wojskowych^[11].

Na początku lat 50. w czasie budowy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (tzw. MDM II, obejmujący odcinek od placu Zbawiciela do placu Unii Lubelskiej) południową część placu Zbawiciela obudowano budynkami z jednolitą kolumnadą i sklepami w podcieniach. W jednym z projektów odbudowy placu Jan Knothe postulował również rozbiórkę wież kościoła Najświętszego Zbawiciela, jednak ten pomysł nie został zrealizowany^[12]. W północnej części placu pozostawiono także trzy najlepiej zachowane przedwojenne kamienice.

Po 1945 zrezygnowano z odbudowy torów tramwajowych w alei Wyzwolenia (do 1949 ulica nosiła nazwę 6 Sierpnia)^[13]^[14]. W 1968 tory w ciągu ulicy Marszałkowskiej przesunięto na środek placu^[6]^[15].

W kwietniu 2011 w trakcie prac remontowych torowiska tramwajowego w północno-zachodniej części placu został odkopany niemiecki schron Ringstand 58c^[16]. Był to jeden z ok. 60 „tobruków” zbudowanych przez Niemców w 1944 dla obrony Twierdzy Warszawa (Festung Warschau)^[17]. Stanowił element południowego odcinka pasa umocnień wokół centrum miasta biegnącego od placu Narutowicza ulicami: Filtrową, Nowowiejską, placem Zbawiciela do ulicy Pięknej i dalej, w kierunku Sejmu i Wisły^[18]. Schron planowano wydobyć i przekazać do Muzeum Wojska Polskiego, jednak, ze względu na duże ryzyko opóźnienia terminu zakończenia prac, podjęto decyzję o pozostawieniu go w dotychczasowym miejscu^[19].

W latach 2012–2015 na środku placu znajdowała się instalacja „Tęcza” autorstwa Julity Wójcik.

W ostatnich latach plac stał się modnym w Warszawie miejscem spotkań towarzyskich, bardzo popularnym m.in. wśród studentów oraz ludzi kultury. Uznawany jest także za jedno z najważniejszych w mieście miejsc spotkań hipsterów, zyskując nieformalną nazwę placu Hipstera^[20]^[21]. Jest również nazywany Zbawixem^[22]^[23].

Róg Mokotowskiej i Marszałkowskiej – kamienica Bronisława i Michaliny Pawłowiczów (^[24]Mokotowska 19), wzniesiona prawdopodobnie w 1894 lub 1895, narożny budynek o trzech skrzydłach (od Marszałkowskiej, pl. Zbawiciela i Mokotowskiej). Kamienica została spalona w 1944 i odbudowana w latach 1946–1947. W latach 2002–2005 wyburzono całe wnętrze, oficynę i skrzydło od ulicy Marszałkowskiej, po czym budynek ponownie odbudowano, podwyższając go jednocześnie o dwa przeszklone piętra^[25].
Róg Mokotowskiej – kamienica Jasieńczyka-Jabłońskiego (Mokotowska 12) wzniesiona w 1910. W chwili ukończenia była nie tylko jednym z najnowocześniejszych, ale także najwyższym budynkiem mieszkalnym w Warszawie (38 m)^[26]. Po I wojnie światowej właścicielem kamienicy stało się metodystyczne Towarzystwo „Nauka i Oświata”. W budynku ma swoją siedzibę parafia Ewangelicko-Metodystyczna Dobrego Pasterza wraz z kaplicą Dobrego Pasterza, a także Szkoła Języka Angielskiego Metodystów działająca w tym miejscu od 1921. Po 1945 kamienica została przebudowana i utraciła większość elementów wystroju.
Róg Marszałkowskiej i al. Wyzwolenia – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
Róg Marszałkowskiej i Mokotowskiej – kościół Najświętszego Zbawiciela.
Róg Mokotowskiej i Nowowiejskiej – budynki wzniesione w czasie budowy MDM II.
Róg Nowowiejskiej i Marszałkowskiej – kamienica Domańskich, nazywana także kamienicą Jana Sobierajskiego (Marszałkowska 41). Wzniesiona w latach 1893–1894; w latach 1938–1939 budynek został pozbawiony ozdób^[27].

Plac Zbawiciela w Warszawie

Historia

Zabudowa

Pozostałe informacje

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on