Pokwitanie

Pokwitanie, dojrzewanie płciowe (łac. pubertas) – okres procesu dojrzewania, trwający u człowieka ok. 4–5 lat, w którym następuje rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych.

Ten artykuł dotyczy dojrzewania płciowego człowieka (pokwitania). Zobacz też: inne znaczenia słowa „dojrzewanie”.

Zachodzi przeciętnie w 12–16. roku życia, przy czym u dziewcząt nieco wcześniej niż u chłopców. Nie ma jednak określonego wieku dla pokwitania. Medycyna notuje jednak przypadki, w których przejawy pokwitania występowały na początku wieku szkolnego.

Początki dojrzewania

W okresie tzw. wczesnej fazy dojrzewania (między 12 a 14. rokiem życia), dokonują się znaczne zmiany w wyglądzie dziecka, w jego potrzebach, zainteresowaniach, konfliktach, zmienia się jego sposób widzenia świata. Pojawiają się trzeciorzędowe cechy płciowe, zmienia się barwa głosu, cera, sposób poruszania się i gestykulacji. Pokwitanie jest ściśle związane z wiekiem kostnym – jego rozpoczęcie można poznać po pojawieniu się trzeszczki kciuka. Pierwsza miesiączka u dziewcząt występuje w wieku kostnym 12-13 lat, a pierwsza polucja u chłopców ma miejsce w wieku ok. 13–14 lat.

Proces dojrzewania jest tokiem bardzo indywidualnym, nie jest uzależniony od wieku kalendarzowego. Zależy on od wielu czynników: cech dziedzicznych, płci, stanu odżywienia, szerokości geograficznej.

Niektóre cechy i oznaki dojrzałości mogą się pojawiać w innym czasie, niż u rówieśników, a sam proces może rozpocząć się w diametralnie innym czasie. Zdarzają się przypadki, że w jednej klasie u niektórych dzieci proces dojrzewania jest bardzo zaawansowany, u innych się jeszcze nie rozpoczął. Niekiedy stwarza to nowe problemy i podziały w klasie.

Wiek wystąpienia pierwszej miesiączki zależy zarówno od komponentu genetycznego (około 50% udziału), jak i czynników środowiskowych, jak odżywianie. Menstruacja pojawia się prędzej u dzieci cięższych niż lżejszych^[1].

Pokwitanie cechują

U dziewcząt

• produkcja estrogenów i progesteronu w jajnikach – pierwszym hormonem jest estriol, występujący już u 10-letnich dziewczynek;
• powiększenie zewnętrznych narządów płciowych;
• telarche – dojrzewanie gruczołów sutkowych;
• pubarche – owłosienie łonowe (zazwyczaj ok. 2 lat po rozpoczęciu rozwoju sutków), pojawia się również owłosienie pachowe;
• pokwitaniowy skok wzrostu
• menarche – pierwsza miesiączka, jednak pierwsze cykle są zazwyczaj bezowulacyjne^[2]

U chłopców

• rozpoczęcie spermatogenezy za sprawą intensyfikacji produkcji testosteronu w jądrach;
• powiększenie penisa, moszny i jąder;
• pojawienie się guzków piersiowych (ginekomastia);
• owłosienie łonowe i pachowe, później również owłosienie twarzy (często również na nogach, rękach, brzuchu i klatce piersiowej);
• wzrost masy mięśniowej (zwłaszcza w okolicach obręczy barkowej) i siły fizycznej;
• pojawiają się polucje – nocne wytryski nasienia, często związane ze snami o tematyce erotycznej;
• gwałtowny skok wzrostu;
• mutacja głosu.

W okresie pokwitania następuje zwiększenie pulsacyjnego wydzielania GnRH, prowadzące do zwiększonego wydzielania LH i FSH i w efekcie do zwiększenia wydzielania hormonów płciowych.

Fazy dojrzewania płciowego

Fazy	Dziewczęta		Chłopcy
	Wiek	Pokwitanie cechują	Wiek	Pokwitanie cechują
Dziecięca	0–12 lat	Brak oznak dojrzewania.	0–12 lat	Brak oznak dojrzewania.
Zwiastunów pokwitania	8–14 lat (średnio w 11. roku życia)	przyrost wysokości i masy ciała poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej pojawienie się delikatnych włosów na skórze zewnętrznych części warg sromowych	9–15 lat (średnio w 11. roku życia)	powiększenie się jąder i moszny pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka
Przedpokwitaniowa	9–15 lat (średnio w 12. roku życia)	przyrost wielkości ciała piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji powiększa się owłosienie łonowe- staje się grubsze i ciemniejsze biodra poszerzają się pojawia się także wydzielina z pochwy	11–16 lat (średnio w 12. roku życia)	rozwój jąder i moszny zwiększenie prącia włosy łonowe stają się grubsze oraz ciemniejsze struny głosowe rozrastają się- głos staje się niższy gwałtowny przyrost wzrostu
Pokwitania właściwego	10–16 lat (średnio w 13. roku życia)	pojawia się owłosienie pachowe wyraźnie zarysowane piersi otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować	12–18 lat (średnio w 14. roku życia)	intensywny skok wzrostu trwa ramiona i klatka piersiowa poszerza się, sylwetka staje się bardziej umięśniona członek powiększa się pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą, na policzkach, a także na brodzie jądra zaczynają wytwarzać plemniki pierwszy raz występuje wytrysk nasienia.
Młodzieńcza	12–19 lat (średnio w 15. roku życia)	sylwetka staje się kobieca piersi w pełni rozwinięte otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi owłosienie łonowe ma kształt trójkąta włosy łonowe stają się grube, gęste oraz skręcone jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała	14-21 lat (średnio w 17. roku życia)	męska, umięśniona sylwetka narządy płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej często pojawia się owłosienie brzucha i klatki piersiowej przyrost wysokości ciała zmniejsza się zarost na twarzy staje się mocniejszy

Dojrzewanie płciowe opóźnione

Zaburzenie rozwojowe polegające na występowaniu charakterystycznego owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych dwu- lub trzyletnim opóźnieniem w porównaniu z przeciętną populacją. Przyczyną opóźnionego dojrzewania płciowego mogą być uwarunkowania genetyczne bądź chorobowe lub przyjmowanie leków. Podstawowym symptomem jest brak miesiączki bądź polucji po 16. roku życia.

Dojrzewanie płciowe przedwczesne

Zaburzenie rozwojowe, polegające na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych przed upływem 9. roku życia u dziewcząt oraz 10 u chłopców. Może być ono uwarunkowane genetycznie, hormonalnie albo lekami.

Zobacz też

• skok pokwitaniowy
• skala Tannera
• dojrzewanie
• młodzież