Pomnik Małego Powstańca w Warszawie

Pomnik Małego Powstańca – pomnik znajdujący się przy ulicy Podwale u zbiegu z ulicą Wąski Dunaj, przy zewnętrznym murze obronnym Starego Miasta w Warszawie. Upamiętnia najmłodszych uczestników powstania warszawskiego.

Pomnik Małego Powstańca
w Warszawie

Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Miejsce	ulica Podwale
Typ obiektu	posąg
Projektant	Jerzy Jarnuszkiewicz
Materiał	brąz
Data odsłonięcia	1 października 1983[1]
Położenie na mapie Warszawy Pomnik Małego Powstańca
Położenie na mapie Polski Pomnik Małego Powstańca
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pomnik Małego Powstańca
52°14′59″N 21°00′34″E

Zobacz kolekcję cytatów dotyczących pomnika Małego Powstańca w Wikicytatach

Widok ogólny upamiętnienia

Monument nocą

Kopia pomnika w Muzeum Powstania Warszawskiego

Historia

Monument został zaprojektowany przez Jerzego Jarnuszkiewicza w 1946 roku, gdy studiował rzeźbiarstwo na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, pracując równocześnie jako wolontariusz przy odgruzowywaniu miasta. Sama rzeźba powstała w pracowni Biura Odbudowy Stolicy. Jarnuszkiewicz otrzymał za swoje dzieło, noszące wówczas tytuł Dziecko-bohater, wyróżnienie w organizowanym przez Związek Polskich Artystów Plastyków konkursie na rzeźbę upamiętniającą powstanie.

Przez wiele lat Mały Powstaniec był znany głównie z licznych miniaturowych kopii, przypominających w wielu rodzinach o dniach powstańczej walki. Rozprowadzane były przez pracownię Władysława Miecznika jako dzieło Jana Małety. W 1979 roku warszawski sąd rozstrzygnął spór dotyczący autorstwa rzeźby, nazywanej niekiedy Antkiem Rozpylaczem, na korzyść Jerzego Jarnuszkiewicza^[2].

Z inicjatywą wzniesienia pomnika najmłodszych uczestników powstania warszawskiego wystąpili harcerze z Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy w ramach obchodów 15. rocznicy nadania chorągwi imienia. Jerzy Jarnuszkiewicz ofiarował harcerzom swój projekt oraz przygotował nieodpłatnie dokumentację potrzebną do wykonania odlewu w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki w Warszawie. Pieniądze na pokrycie kosztów prac związanych z odlaniem i ustawieniem monumentu (około 1 milion złotych) zostały zebrane przez harcerzy.

Odsłonięcie pomnika 1 października 1983 roku przybrało formę uroczystej zbiórki harcerskiej. Odsłonięcia dokonał harcerz-powstaniec warszawski Jerzy Świderski w obecności setek harcerzy z Warszawy i innych miast Polski, a także przedstawicieli władz oraz mieszkańców stolicy. Wartę honorową przed pomnikiem zaciągnęli rówieśnicy najmłodszych żołnierzy powstania warszawskiego^[3].

Opis pomnika

Rzeźba z brązu przedstawia kilkuletniego chłopca w opadającym na czoło niemieckim stahlhelmie (powstańcy nosili hełmy zdobyte na Niemcach) z orzełkiem i namalowaną biało-czerwoną opaską, w za dużych butach i płaszczu (czy też bluzie-panterce) oraz pistoletem maszynowym przewieszonym przez ramię.

Pomnik został ustawiony na pozostałościach ósmej baszty półokrągłej zewnętrznego obwodu murów obronnych Starego Miasta^[4].

Na murze przy pomniku dokładnie rok po jego odsłonięciu^[5] umieszczono tablicę pamiątkową z czerwonego piaskowca z krzyżem harcerskim i fragmentem popularnej powstańczej piosenki Warszawskie dzieci:

Warszawskie dzieci pójdziemy w bój
za każdy kamień twój
stolico damy krew
St. R. Dobrowolski

W hołdzie bohaterskim
rówieśnikom harcerze
Chorągwi Stołecznej ZHP
im. Bohaterów Warszawy
1.X.1984

Inne informacje

• W powstaniu brały udział dzieci i nastolatkowie, między innymi Witold Modelski, Jerzy Bartnik, Różyczka Goździewska (sanitariuszka, 8 lat)^[6], Jerzy Romuald Grzelak, ps. „Pilot” (najmłodszy walczący uczestnik powstania, 9 lat)^[7], Wojciech Zalewski ps. „Orzeł Biały” (11 lat), Ryszard Chęciński ps. „Myszka“ (strzelec w Zgrupowaniu „Chrobry II”, 12 lat)^[8], Bogdan Bartnikowski (12 lat)^[9], Bohdan Hryniewicz (łącznik w batalionie „Nałęcz”, autor książki Chłopięca wojna, 13 lat)^[10]. Grupa powstańców w wieku 12–15 lat, którzy po kapitulacji powstania trafili do Stalagu IV B Mühlberg, liczyła 49 osób^[11].
• Na pomniku wzorowana jest rzeźba Dzieci Czerwca 1956, zlokalizowana w Poznaniu przy ulicy Młyńskiej.
• Kopia monumentu znajduje się między innymi w Sali Małego Powstańca w Muzeum Powstania Warszawskiego.
• Sam autor nie krył po latach swoich ambiwalentnych uczuć wobec swojego dzieła^[2]:

Prowadzę z samym sobą spór o tę rzeźbę. Zaraz po wojnie uległem sentymentalnej potrzebie spłacenia długu walczącym dzieciom, potem jednak zacząłem się wstydzić tej rzeczy. Wyrzucałem sobie, że – choć nieświadomie – dokonałem manipulacji na najbardziej intymnych uczuciach, zaniedbałem formę na rzecz treści, zrobiłem knota.

Zobacz też

• Pomnik Powstania Warszawskiego
• Pomnik Polegli Niepokonani