Pora roku

Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.

Zobacz podręcznik w Wikibooks: Ekoogrodnictwo – Fenologiczne pory roku

Wiosna

Lato

Jesień

Zima

Pory roku / Słoje roczne

W klimacie umiarkowanym istnieją cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, jednak dla okresów przejściowych wyróżnia się też pory uzupełniające: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima)^[1].

Astronomiczne pory roku

W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.

Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):

• Wiosna (92–93 dni) zaczyna się 20 marca (rzadziej 21 marca) (równonoc wiosenna) i trwa do początku lata
• Lato (92–93 dni) zaczyna się 21 czerwca (rzadziej 20 czerwca) (przesilenie letnie) i trwa do początku jesieni
• Jesień (89–90 dni) zaczyna się 22 lub 23 września (równonoc jesienna) i trwa do początku zimy
• Zima (88–89 dni) zaczyna się 21 lub 22 grudnia (przesilenie zimowe) i trwa do początku wiosny

Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.

Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku^[2].

Kalendarzowe pory roku

Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku^[3]. W przeciwieństwie do astronomicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – każdego roku wypadają tego samego dnia^[4].

Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku^[5].

Porównanie kalendarzowych pór roku^[6]

Kalendarzowa pora roku na półkuli pn.	Kalendarzowa wiosna	Kalendarzowe lato	Kalendarzowa jesień	Kalendarzowa zima
Data początku	21 III	22 VI	23 IX	22 XII
Nazwa daty początku astronomicznej pory roku	równonoc wiosenna	przesilenie letnie	równonoc jesienna	przesilenie zimowe
Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie	wschód	[7]	wschód	[8]
Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie	zachód	[9]	zachód	[10]
Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia		największy w roku		najmniejszy w roku
Cień w południe danego dnia		najkrótszy w roku		najdłuższy w roku
Dzień na początku pory roku jest	równy z nocą	najdłuższy w roku	równy z nocą	najkrótszy w roku
W czasie pory roku dni są[11]	dłuższe od nocy	dłuższe od nocy	krótsze od nocy	krótsze od nocy
W czasie pory roku dni są[12]	coraz dłuższe	coraz krótsze	coraz krótsze	coraz dłuższe
Kalendarzowa pora roku na półkuli pd.	kalendarzowa jesień	kalendarzowa zima	kalendarzowa wiosna	kalendarzowe lato
Data początku	21 III	22 VI	23 IX	22 XII
Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie	wschód	[13]	wschód	[14]
Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie	zachód	[15]	zachód	[16]
Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia		najmniejszy w roku		największyw  roku
Cień w południe danego dnia		najdłuższy w roku		najkrótszy w roku
Dzień na początku pory roku jest	równy z nocą	najkrótszy w roku	równy z nocą	najdłuższy w roku
W czasie pory roku dni są[17]	krótsze od nocy	dłuższe od nocy	krótsze od nocy	dłuższe od nocy
W czasie pory roku dni są[18]	coraz krótsze	coraz dłuższe	coraz dłuższe	coraz krótsze

Meteorologiczne pory roku

Meteorologiczne pory roku zostały ustalone dla potrzeb meteorologów i klimatologów do obliczania średnich statystycznych, aby zawsze porównywać ten sam okres. Ponieważ pory astronomiczne i termiczne mają „ruchome” daty, nie nadają się do tego. W różnych krajach, regionach i instytucjach pory meteorologiczne mogą mieć ustalone różne przedziały czasowe. W 1780 roku stowarzyszenie Societas Meteorologica Palatina (istniejące do 1795) utworzyło następujący podział^[19]:

Półkula północna:

• meteorologiczna wiosna – od 1 marca do 31 maja
• meteorologiczne lato – od 1 czerwca do 31 sierpnia
• meteorologiczna jesień – od 1 września do 30 listopada
• meteorologiczna zima – od 1 grudnia do 28 lutego

Półkula południowa:

• meteorologiczna wiosna – od 1 września do 30 listopada
• meteorologiczne lato – od 1 grudnia do 28 lutego
• meteorologiczna jesień – od 1 marca do 31 maja
• meteorologiczna zima – od 1 czerwca do 31 sierpnia^[20]

Termiczne pory roku i okres wegetacyjny

Termiczne (klimatyczne) pory roku to okresy z określoną średnią dobową temperaturą powietrza. Podział roku na sześć pór został wprowadzony przez E. Romera jako charakterystyczna cecha klimatu Polski^[21].

Uwaga. Niektórzy autorzy pory roku wyróżnione według kryterium średniej dobowej temperatury powietrza nazywają meteorologicznymi porami roku^[22].

Progi termiczne pór roku^[23] i meteorologicznego okresu wegetacyjnego^[23] w Polsce według Romera i Mareckiego

Źródło:^[24]: Meteorologiczny okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.

Pora roku	Średnia dobowa temperatura powietrza °C
zima	≤ 0 °C
przedwiośnie	0 °C – 5 °C
wiosna	5 °C – 15 °C
lato	≥ 15 °C
jesień	5 °C – 15 °C
przedzimie	0 °C – 5 °C
zima	≤ 0 °C

Progi termiczne klimatycznych pór roku w Polsce według IMiGW

Opracowano na podstawie materiału źródłowego^[25].

Pora roku	Średnia dobowa temperatura powietrza °C
zima	≤ 0 °C
przedwiośnie	0 °C – 5 °C
wiosna	5 °C – 10 °C
przedlecie	10 °C – 15 °C
lato	≥ 15 °C
polecie	10 °C – 15 °C
jesień	5 °C – 10 °C
przedzimie	0 °C – 5 °C
zima	≤ 0 °C

Fenologiczne pory roku

Fenologiczne pory roku dla Europy Środkowej według J. Sokołowskiej (1980)^[26]

Osobny artykuł: fenologia.

Fenologiczne pory roku, okresy, które charakteryzują odmienne zjawiska życia różnych gatunków flory i fauny, zależne od cyklicznych zmian meteorologicznych^[27].

• zaranie wiosny (przedwiośnie) – początek topnienia śniegu; kwitnienie: leszczyna, wierzba iwa, przylaszczka
• wczesna wiosna (pierwiośnie) – kwitnienie: mniszek lekarski, czeremcha zwyczajna; pojawienie się liści: kasztanowiec zwyczajny, brzoza brodawkowata
• pełnia wiosny (wiosna) – zazielenienie się lasu liściastego; kwitnienie: kasztanowiec zwyczajny, bez
• wczesne lato – kwitnienie: bez lekarski, żyto ozime
• lato – kwitnienie: lipa; dojrzewanie: bez lekarski, jarząb pospolity
• wczesna jesień – kwitnienie: wrzos zwyczajny; dojrzewanie: kasztanowiec zwyczajny, borówka brusznica
• jesień – zmiana barwy i opadanie liści
• zima – okres spoczynku roślin – przerwa w wegetacji.