Poznańskie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego

Poznańskie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (w skrócie ZNTK Poznań) – przedsiębiorstwo z Poznania zajmujące się produkcją, modernizacjami i naprawami pojazdów szynowych i ich podzespołów oraz świadczące inne usługi z branży kolejowej. Jego początki sięgają 1870, kiedy uruchomiono pierwsze z trzech warsztatów kolejowych połączonych na przełomie lat 80. i 90. XIX w. w jeden zakład. W latach PRL funkcjonowały jako przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Poznaniu. W 1995 zostało przekształcone w spółkę akcyjną, a w 2005 przejęła je spółka Sigma. Od 2018 roku znajdują się w upadłości.

Poznańskie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego

Państwo	Polska
Adres	ul. Robocza 4 61-538 Poznań[1]
Data założenia	1870
Forma prawna	spółka akcyjna[1]
Prezes	Janusz Koczorowski[1]
Nr KRS	0000088197
Dane finansowe
Kapitał zakładowy	3 197 780 PLN[1]
Położenie na mapie Poznania Siedziba ZNTK Poznań
Położenie na mapie Polski Siedziba ZNTK Poznań
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Siedziba ZNTK Poznań
52°23′42″N 16°54′50″E

Historia

Geneza i początki działalności (1870–1920)

Historia zakładów sięga 1870^[2], kiedy to Towarzystwo Kolei Marchijsko-Poznańskiej uruchomiło pierwsze warsztaty kolejowe. W 1872 i 1873 Towarzystwo Kolei Górnośląskiej uruchomiło kolejne warsztaty naprawiające tabor należącej do niego Kolei Poznańsko-Bydgosko-Toruńskiej, a w 1875 następne warsztaty otworzyło Towarzystwo Kolei Poznańsko-Kluczborskiej. W żadnym z tych zakładów nie wykonywano napraw głównych, a po wybudowaniu w 1879 centralnego dworca kolejowego dla wszystkich linii zbiegających się w Poznaniu warsztaty te znalazły się na jego bezpośrednim zapleczu^[3].

W 1885 wszystkie linie zbiegające się w mieście przeszły pod państwowy zarząd Królestwa Pruskiego, a niedługo potem poznańskie warsztaty kolejowe połączono organizacyjnie ze sobą i przekształcono w warsztaty główne, podlegające od 1895 Dyrekcji Kolei we Wrocławiu, a następnie dyrekcji w Poznaniu. Nadano im nazwę Königlich-Preußische Eisenbahn-Hauptwerkstätte Posen (z niem. Królewskie Pruskie Kolejowe Warsztaty Główne Poznań)^[3].

W pierwszych latach po połączeniu zakładów rozpoczęto ich rozbudowę. W 1908 i 1913 miała miejsce najbardziej intensywna modernizacja wyposażenia technicznego. Wybudowano wówczas nowe hale napraw lokomotyw parowych i wagonów, kuźnię miedzi, kotłownię oraz warsztaty: blacharski, naprawy obrabiarek i szkolenia uczniów. Zakłady po rozbudowie wykonywały naprawy główne parowozów oraz wagonów osobowych i towarowych^[3].

Przejęcie przez PKP i okres II wojny światowej (1920–1945)

W 1920 zakłady zostały objęte przez Polskie Koleje Państwowe i przemianowane na PKP – Warsztaty Główne Parowozowo-Wagonowe w Poznaniu. Zajmowały one wówczas teren o powierzchni około 200 000 m², z czego na budynki przypadało około 50 000 m². Wyposażone były w 459 stanowisk naprawczych, wśród których były: 73 stanowiska do naprawy parowozów, 16 do tendrów parowozów, 118 do wagonów osobowych i towarowych krytych, 240 do wagonów towarowych otwartych i 12 stanowisk w lakierni. Zakłady nie specjalizowały się w naprawie kotłów parowozów, stąd zaczęto w tym celu organizować najpierw warsztat prowizoryczny, a w latach 1923–1924 zbudowano nową halę o powierzchni 6120 m² z 40 stanowiskami naprawczymi. W 1927 zakłady przyjęły nazwę PKP – Warsztaty Główne I klasy w Poznaniu, a rok później zakończono ich rozbudowę, podczas której wzniesiono hale o łącznej powierzchni 14 000 m²^[3].

Podczas II wojny światowej zakłady nosiły nazwę Reichsbahn-Ausbesserungswerk Posen i kontynuowały swą działalność przedwojenną. Załoga liczyła wówczas około 4000 osób, z których 90% stanowili Polacy. W 1944 wojska brytyjskie i amerykańskie zbombardowały zakłady, które zostały zniszczone w 40%^[3]. Całkowitemu zniszczeniu uległy hala napraw wagonów towarowych i stara hala napraw parowozów. Podczas odwrotu wojsk wroga skradziona została większość obrabiarek i inne urządzenia^[4].

Okres przedsiębiorstwa państwowego (1945–1995)

Naprawa taboru spalinowego w halach zakładu

12 lutego 1945 zakłady wznowiły działalność naprawczą taboru PKP pod przedwojenną nazwą, a przez kolejne dwa lata były odbudowywane. Zakłady funkcjonowały wówczas jako przedsiębiorstwo państwowe^[1]. W 1950 zmieniły nazwę na Warsztaty Mechaniczne Kolei Państwowych nr 12 w Poznaniu, a w 1951 na Zakłady Naprawcze Parowozów i Wagonów nr 12 w Poznaniu. W tym samym roku również zakończono naprawy wagonów towarowych, a w następnym rozpoczęto seryjną produkcję wąskotorowych lokomotyw spalinowych, dlatego nazwa uległa ponownej zmianie na Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Poznaniu (w skrócie ZNTK Poznań). W 1957 dokonano rozbudowy ZNTK, które zwiększyły zdolność naprawy pięciokrotnie względem okresu przedwojennego, a od 1961 zakłady były wiodącym ośrodkiem naprawczym taboru spalinowego. W 1966 naprawiono ostatni parowóz, a w 1968 zakończono naprawy spalinowozów o mocy poniżej 600 KM. Wówczas uruchomiono również produkcję kół i przekładni zębatych dla taboru spalinowego oraz części zamiennych do silników spalinowych lokomotyw produkcji węgierskiej, rumuńskiej i radzieckiej oraz węgierskich wagonów spalinowych używanych przez PKP. W latach 1970–1990 nazwę zakładu uzupełniano imieniem II Armii Wojska Polskiego^[3]. W 1980 zatrudnienie wynosiło ponad 4400 osób^[5]. W 1991 w ZNTK Poznań rozpoczęto budowę autobusów szynowych^[3].

Spółka akcyjna (od 1995)

Budynki ZNTK Poznań przy ul. Roboczej

Opuszczona hala zakładu (2014)

1 lutego 1995 w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego ZNTK Poznań powstała jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa o nazwie Poznańskie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego^[1].

Autobusy szynowe budowane przez spółkę były problematyczne w serwisowaniu, co w połączeniu z pogarszającą się sytuacją finansową przedsiębiorstwa doprowadziło je do bankructwa^[3]. W maju 2005 pracownicy, którzy ostatnie wynagrodzenie otrzymali za luty 2005, rozpoczęli akcję strajkową, co opóźniło dostawy produkowanych wówczas 2 pojazdów dla województwa lubuskiego i 2 dla podlaskiego^[6]. W połowie lipca 2005 władze spółki podpisały przedwstępną umowę sprzedaży 11% akcji lubińskiej spółce Sigma^[7], która ponadto zakupiła 25% akcji należących do państwa^[8], a następnie uzyskała pakiet większościowy i jeszcze w tym samym roku przejęła ZNTK^[9]. Mimo zmiany właściciela sytuacja przedsiębiorstwa nie uległa poprawie. W wyniku zaległości w wypłacaniu pensji pracownikom, zakłady utraciły możliwość startowania w przetargach^[3], za to ich oferta została poszerzona o modernizacje używanych pojazdów szynowych oraz budowę lokomotyw. W grudniu 2005 ZNTK zaprezentowały projekt zmodernizowanej lokomotywy ET42M, która w przyszłości miała być wykonywana we współpracy z Zakładami Produkcji Elektrowozów(inne języki) z Tbilisi^[10].

W 2009 ZNTK zatrudniały 400 osób^[9]. W lutym 2010 pracownicy nieotrzymujący wynagrodzenia ogłosili kolejny strajk. Przez następne dwa lata strajki powtarzały się i ostatecznie w maju 2012 byli pracownicy przedsiębiorstwa podpisali ugodę ze spółką i nie rozpoczęli procesów sądowych^[5]. Wiosną 2014 planowano ogłosić konkurs architektoniczno-urbanistyczny na zagospodarowanie terenu należącego do ZNTK^[11]. Ostatecznie tereny te zostały wystawione na sprzedaż w listopadzie tego roku, ale nie zmieniły one właściciela^[5].

Sytuacja finansowa zakładów następnie pogarszała się. W 2017 roku doszło do umorzenia prowadzonej przeciwko nim przez komornika egzekucji z uwagi na ich niewypłacalność^[1]. 16 października 2018 roku sąd ogłosił upadłość ZNTK Poznań^[1].

Działalność

Wózek z rodziny 25AN

Oferta ZNTK Poznań w 2012 obejmowała:

• produkcję szynobusów z rodziny Regio Tramp^[12],
• modernizacje lokomotyw serii SM42, ST43, ST44, SP32 i BR232^[13],
• naprawy rewizyjne, główne i awaryjne lokomotyw serii wyżej wymienionych oraz SU45, SU46, SM48, 401Da, S200, EU07, ET22 i 182^[14],
• produkcję i naprawy wózków tocznych z rodziny 25AN/S przeznaczonej do wagonów osobowych oraz 4RS/N, 6RS/N i 7RS/N dla wagonów towarowych^[15][14], a także produkcję tarcz hamulcowych do tych wózków^[16],
• produkcję elementów systemu samoczynnej zmiany rozstawu kół SUW 2000^[17],
• naprawy zestawów kołowych i maszyn elektrycznych^[14],
• obróbkę plastyczną^[18] i mechaniczną^[19],
• wynajem pomieszczeń biurowych, magazynowych i produkcyjnych^[20].

Zestawienie pojazdów

Wąskotorowa lokomotywa typu WLs40

Przedstawiciel rodziny Regio Tramp

Typ	Seria	Rodzaj pojazdu	Lata produkcji	Liczba sztuk	Źródła
WLs40	Ld1	spalinowóz wąskotorowy	1952–1960	882	[21]
2WLs40	–	spalinowóz wąskotorowy	1954–1960	47	[22]
WLs50	Ld1	spalinowóz wąskotorowy	1961–1975	1090	[21]
2WLs50	–	spalinowóz wąskotorowy	1964–1975	153	[22]
WLs75	–	spalinowóz wąskotorowy	1965–1975	86	[23]
–	SR61	spalinowy wagon pomiarowy	1985	1[a]	[24][25]
207M+207Mr	SA101+SA121	autobus szynowy	1991–1992	3	[26]
207Ma+207Mra+207Mb	SA102A+SA111+SA102B	autobus szynowy	1993–1996	3	[26]
213M	SA105	autobus szynowy	2002	2	[27][28]
213Ma	SA105	autobus szynowy	2003–2005	5	[27][28]
215M	SA108	autobus szynowy	2003–2007	10	[27][28]
DH1	SN82	wagon spalinowy	2009	1[a]	[29]
DH2	SN83	spalinowy zespół trakcyjny	2009	3[a]	[29]

Nagrody i wyróżnienia

• 1999 – I nagroda w konkursie im. Ernesta Malinowskiego podczas targów Trako 1999 za wózek toczny typu 25ANa^[30][31].
• 2007 – wyróżnienie w konkursie im. Ernesta Malinowskiego podczas targów Trako 2007 za wózek typu 6RS/N o zmiennym rozstawie 1435/1520 mm^[32].

Uwagi

1. Modernizacja.