Przytarczyce

Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne (łac. glandulae parathyroideae, ang. parathyroid glands) – występujące u kręgowców czworonożnych^[1] małe gruczoły wewnątrzwydzielnicze, które uczestniczą w regulowaniu gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu.

Regulacja gospodarki wapniowej u człowieka

Anatomia

Przytarczyce u człowieka są położone w przedniej części szyi. Są kształtu płasko-owalnego^[2], a barwy od żółtoczerwonej do brązowej. Ich rozmiary są niewielkie, każdy z gruczołów waży średnio 40 mg. Najczęściej są cztery gruczoły i układają się w dwie pary: dwa pod dolnymi i dwa pod górnymi biegunami gruczołu tarczowego, osadzone na jej tylnej powierzchni w masie otaczającej ją tkanki łącznej. Dokładne rozmieszczenie oraz liczba przytarczyc są zmienne. Mogą być zlokalizowane wewnątrz tarczycy, w grasicy, worku osierdziowym, śródpiersiu a nawet w jamie brzusznej. 12–15% zdrowych osób ma pięć gruczołów przytarczycznych. Unaczynienie przytarczyc pochodzi od tętnicy tarczowej dolnej^[2].

Małe rozmiary przytarczyc, różnice w ich liczbie oraz lokalizacji stanowią wyzwanie w leczeniu chirurgicznym. Pierwsza opisana w piśmiennictwie skuteczna operacja przytarczyc została wykonana w 1925 roku w Wiedniu przez Felixa Mandela^[3].

Budowa histologiczna

Gruczoły przytarczyczne są zbudowane z komórek nabłonkowych i zrębowej tkanki tłuszczowej. Wyróżniane są dwa typy komórek nabłonkowych przytarczyc: główne (typ dominujący) oraz oksyfilne. Komórki główne mają jasną cytoplazmę, natomiast oksyfilne są większe i mają eozynofilną, ziarnistą cytoplazmę. Oba typy komórek zawierają parathormon (PTH).

Funkcja

Wydzielają parathormon (PTH) odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i płynie tkankowym. Jest on odpowiedzialny za zwiększanie poziomu wapnia we krwi przez uwalnianie wapnia z kości i resorpcję wapnia z kanalików nerkowych. Poza tym obniża ilość jonów fosforanowych we krwi. Niedobór powoduje tężyczkę objawiającą się nadpobudliwością mięśni i nerwów. Nadmiar natomiast powoduje zbyt dużą resorpcję wapnia z kości, co przyczynia się do tego, że są one słabe, łatwo ulegają urazom i może prowadzić do osteopenii i osteoporozy. Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa antagonistycznie w stosunku do parathormonu. Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę, wytwarzana w tarczycy kalcytonina hamuje uwalnianie wapnia z kości.

Zaburzenia czynności przytarczyc

Nadczynność przytarczyc

• pierwotna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus primarius)
• wtórna nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus secundarius)
• trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc (hyperparathyroidismus tertiarius)

Niedoczynność przytarczyc

Niedoczynność przytarczyc jest główną z możliwych przyczyną wystąpienia hipokalcemii.

• uwarunkowana brakiem parathormonu
  • pierwotna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus primarius)
  • wtórna niedoczynność przytarczyc (hypoparathyroidismus secundarius)
• rzekoma niedoczynność przytarczyc (pseudohypoparathyroidismus) – przytarczyce produkują parathormon, nawet więcej niż w stanie zdrowia, jednak receptor dla parathormonu nie funkcjonuje prawidłowo. Spowodowane jest to defektem białka G.

Zobacz też

• objaw Chvostka, objaw Lusta, objaw Trousseau, tężyczka
• zespół DiGeorge'a
• mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza