Rozjazd

Rozjazd – konstrukcja z szyn umożliwiająca przejazd pojazdów szynowych z toru zasadniczego na tor zwrotny (odgałęźny) lub odwrotnie z określoną prędkością^[1][2] bez konieczności przerwania jazdy^[3].

Rozjazd zwyczajny prawy

Rozjazd łukowy jednostronny

Budowa rozjazdu

Podstawowymi elementami rozjazdu są zwrotnica, krzyżownica, kierownica, szyny łączące (w torze zasadniczym i zwrotnym) oraz urządzenia nastawcze.

Budowa rozjazdu

Rozjazd podwójny dwustronny prawy

Rozjazd krzyżowy podwójny

Rozjazd krzyżowy systemu Baeselera

Schemat rozjazdu z ruchomym dziobem

Rodzaje rozjazdów

Rozjazdy dzielą się na^[4]:

• zwyczajne – rozgałęzienie na dwa tory^[1][5], w zależności od kierunku mogą być prawo- lub lewostronne^[6],
• podwójne – mające trzy kierunki jazdy – na wprost oraz na dwa odgałęzienia^[4],
• krzyżowe – pojedyncze (mające trzy kierunki jazdy) i podwójne (mające cztery kierunki jazdy)^[4],
• łukowe – oba tory mają kształt łuku kołowego, mogą być jednostronne, dwustronne lub symetryczne^[6].

rozjazd pojedynczy prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)
rozjazd podwójny jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)	rozjazd podwójny dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny)
rozjazd krzyżowy pojedynczy	rozjazd krzyżowy podwójny
rozjazd łukowy jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)	rozjazd łukowy dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny)

Rozjazdy podwójne stanowią w rzeczywistości dwa zblokowane, występujące jeden po drugim rozjazdy zwyczajne (pojedyncze).

Rozjazdy trójdrożne z możliwością przejazdu w trzech kierunkach (zwykle na wprost, w lewo i w prawo) są w Polsce stosowane raczej rzadko z uwagi na skomplikowaną konstrukcję i awaryjność. Głównie stosuje się je tam, gdzie ograniczona przestrzeń nie pozwala na ułożenie dwóch zwrotnic jedna po drugiej lub ogranicza w jakiś sposób pracę i ruch ludzi i pojazdów poza torami, czyli np. w zakładach przemysłowych, na torach bocznych itp.

Rzadko spotyka się rozjazdy krzyżowe łukowe oraz rozjazdy krzyżowe systemu Baeselera, w którym łuki szyn w obrębie środkowego czworoboku (pomiędzy krzyżownicami) stykają się zewnętrznie.

Skrzyżowanie torów bez elementów zwrotnicowych nie jest rozjazdem. Występuje także skrzyżowanie torów kolejowych z tramwajowymi^[7].

Stosowane rozjazdy

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Na torach stosuje się różne rozjazdy, na które wpływa typ szyny, promień łuku toru zwrotnego (długość) i skos (odchylenie).

Promień łuku toru zwrotnego (R) występuje w różnych wielkościach (w Polsce dla toru normalnego 1435 mm minimalny promień to 18 m^[8], a maksymalny 2500 m^[9]). Długość i promień łuku toru zwrotnego rozjazdu wpływa na maksymalną prędkość przejazdu pociągu na inny tor – im większy rozmiar rozjazdu tym większa dopuszczalna prędkość przejazdu^[10]. Skos rozjazdu, w przypadku torowiska kolejowego, może wynosić od 1:4,8 do 1:26,5. Przy małych skosach pojazd szybciej przejeżdża przez rozjazd.

W Polsce stosuje się najczęściej rozjazdy o następujących parametrach^[11]:

• podwójne dwustronne, R=190 m, skos 1:6,6,
• zwyczajne, krzyżowe i podwójne jedno- i dwustronne R=190 m, skos 1:9,
• łukowe symetryczne, R=215 m, skos 1:4,8,
• zwyczajne, R=300 m, skos 1:9 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• łukowe symetryczne, R=380 m, skos 1:9,
• zwyczajne, R=500 m, skos 1:12 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• zwyczajne, R=1200 m, skos 1:18,5 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• zwyczajne, R=70 m, skos 1:5 – tylko na torach wąskich (prześwit 600, 750, 785 lub 1000 mm).

Ponadto na torach bocznych i wąskich można spotkać rozjazdy o mniejszych promieniach i większych skosach (np. krzyżowe R=150 m, skos 1:7; zwyczajne R=140 m, skos 1:7; R=150 m, skos 1:5 lub 1:7; R=190 m, skos 1:6,6 lub 1:7,5).

Przy jeździe na tor zwrotny lub z toru zwrotnego rozjazdu obowiązują (zazwyczaj) następujące ograniczenia prędkości:

• 130 km/h przy R=2500 m^[12],
• 100 km/h przy R=1200 m,
• 80 km/h przy R=760 m,
• 60 km/h przy R=500 m,
• 40 km/h przy R=300 m lub R=190 m.

Prędkości jazdy po rozjazdach łukowych zależą od promienia łuku toru zwrotnego powstającego w wyniku łukowania rozjazdu.

Dla zapewnienia prędkości maksymalnej powyżej 160 km/h (przy jeździe na wprost) często stosowane są nowoczesne rozjazdy z ruchomym dziobem krzyżownicy (rozjazdy tego typu mają R=500 m, 760 m lub 1200 m o skosach odpowiednio 1:12, 1:14 i 1:18,5). Dla dużych prędkości należy też stosować napędy zwrotnicowe o sile nastawczej przekraczającej 7 kN^[13].

Na liniach tramwajowych podczas remontów ponadto korzysta się z rozjazdów nakładkowych.