Sikorsky CH-53 Sea Stallion

Sikorsky CH-53 Sea Stallion – amerykański ciężki śmigłowiec transportowy. Swoimi wymiarami i przeznaczeniem przypomina CH-47 Chinook. Jest on w stanie przenosić np. haubice M198 lub samochody Humvee. Często bywa określany mianem „latającego dźwigu”. Stosuje się go również do akcji ratunkowych i desantowych. Posiada rampę załadunkową, dzięki której na jego pokładzie można umieścić np. samochód terenowy M151.

CH-53D Sea Stallion

Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Sikorsky Aircraft Corporation
Typ	śmigłowiec transportowy
Załoga	3 (2 pilotów i dowódca)
Historia
Data oblotu	14 października 1964
Lata produkcji	1966–1978
Liczba egz.	~516
Dane techniczne
Napęd	2 × General Electric T64-GE-413, turbowałowe
Moc	3925 KM każdy
Wymiary
Średnica wirnika	22,01 m
Długość	26,97 m
Wysokość	7,60 m
Masa
Własna	10 740 kg
Użyteczna	3 630 kg
Startowa	19 100 kg
Osiągi
Prędkość maks.	315 km/h
Prędkość przelotowa	278 km/h
Wznoszenie maks. w locie pionowym	12,5 m/s
Pułap praktyczny	5106 m
Zasięg	1000 km
Dane operacyjne
Liczba miejsc
55
Użytkownicy
USMC (265 sztuk 1964–), USAF (72 sztuki 1967–2008), US Navy (45 sztuk, 1971–), Luftwaffe (dawniej Heer), Hejl HaAwir,  Iran (marynarka), Fuerza Aérea Mexicana, Österreichische Luftstreitkräfte
Rzuty

Historia

W 1959 Korpus Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych rozpisał przetarg na śmigłowiec transportowy. Maszyna musiała spełniać wiele restrykcyjnych norm: mieć możliwość swobodnego wodowania, posiadać rampę załadunkową, cechować się możliwością przenoszenia ciężkiego sprzętu oraz w razie potrzeby zamiast funkcji transportowej móc przewieźć oddział żołnierzy. Przetarg wygrała firma Sikorsky Aircraft Corporation z maszyną o nazwie S-65 i już w 1962 r. Piechota Morska złożyła zamówienie na nią.

W wyniku nieudanej próby odbicia zakładników z ambasady USA w Teheranie w 1980 (operacja Orli Szpon) jeden RH-53D utracono, a pięć pozostawiono w Iranie (Irańczycy dysponowali wcześniej sześcioma RH-53D).

Większość CH-53D US Marines zastąpiły nowe CH-53E Super Stallion, ale ostatnie egzemplarze D wykorzystywano jeszcze w 2012 roku, ostatni lot operacyjny w Afganistanie CH-53D wykonały 20 sierpnia 2012^[1]. Ich zadania przejmują też nowe hybrydowe MV-22B Osprey, ale dla zastąpienia CH-53E zaplanowano nowy wariant CH-53K. USAF wycofała ostatni ze swoich MH-53 Pave Low w 2008 roku. US Navy z 30 RH-53D sześć utraciła w 1980 roku, trzy inne w wypadkach, od 1986 zastąpowały je MH-53E. Dzięki prowadzonemu przez Niemcy programowi modernizacji swoich CH-53, około 60 sztuk pozostanie w służbie do 2030 roku, w 2012 roku zdecydowano także o przeniesieniu wykorzystywanych dotychczas przez wojska lądowe Stalionów do Luftwaffe. Izrael utrzymuje w służbie około 33 CH-53 z 51 pozyskanych egzemplarzy, w tym dwa odkupiono od Austrii, cztery sprzedano Meksykowi, zmodernizowane siłami własnego przemysłu lotniczego.

Wypadki

• 10 maja 1977 roku w katastrofie izraelskiego CH-53 śmierć poniosły 54 osoby, przyczyny nie ustalono.
• 31 Marines zginęło w katastrofie CH-53 USMC na Filipinach w 1977 roku, podczas operacji Fortress Lightning.
• 24/25 kwietnia 1980, podczas operacji Orli Szpon RH-53D zderzył się w burzy piaskowej z zaparkowanym EC-130E, zginęło ośmiu żołnierzy.
• 24 marca 1984, w czasie nocnego lotu w górzystym terenie w Korei rozbił się CH-53D Marines, zabijając 29 osób.
• 6 maja 1985 w wyniku awarii do Morza Japońskiego wpadł CH-53D USMC, zabijając 17 osób.
• 20 marca 1989 w Korei Południowej rozbił się CH-53D Marine Corps, zginęły 22 osoby.
• 4 lutego 1997 roku nad Rowem Jordanu zderzyły się dwa CH-53 Yas’ur 2000, zabijając 73 żołnierzy IDF, nie udało się ustalić przyczyny zderzenia, był to najgorszy wypadek lotniczy w historii Izraela.
• USMC utraciła w Afganistanie w 2002 CH-53E, tracąc dwóch żołnierzy.
• W 2002 Niemcy utraciły w Afganistanie CH-53G ponosząc siedem ofiar.
• W 2006 Hezbollah zestrzelił CH-53 Yas’ur IAF, zabijając pięciu członków załogi.
• W 2007 w Afganistanie w czasie walki rozbił się niemiecki CH-53 uczestniczący w misji MEDEVAC, nie było ofiar, ale siły ISAF były zmuszone zniszczyć wrak.
• W 2010 w czasie lotu treningowego nad rumuńskimi Karpatami rozbił się izraelski CH-53 zabijając siedem osób, w tym jednego Rumuna.
• 19 stycznia 2012 rozbił się CH-53D USMC, zabijając sześciu żołnierzy ISAF.
• W wypadku 21 czerwca 2012 utracono CH-53D, bez ofiar w ludziach.
• 14 stycznia 2016 roku dwa CH-53E zderzyły się w pobliżu Oʻahu, zginęło dwanaście osób (wszyscy obecni na pokładzie obu maszyn), jako przyczynę wskazano błąd pilota^[2].
• 3 kwietnia 2018 roku w Kalifornii przy granicy z Meksykiem rozbił się CH-53E, zginęło czterech żołnierzy^[3].

Wersje

Śmigłowiec S-65 występował w wielu wersjach przystosowanych do różnych zadań:

• YCH-53A – dwa prototypy
• CH-53A – początkowa produkcja dla USMC, 139 sztuk
• RH-53A – wersja do zwalczania min morskich, 15 CH-53A zmodernizowanych dla US Navy, zwrócone po dostarczeniu RH-53D
• TH-53A – CH-53A używane do treningu przez USAF
• CH-53C – wersja o zwiększonym udźwigu dla USAF, 22 sztuki
• S-65C-2 (S-65Öe) – wersja eksportowana do Austrii, 2 sztuki, potem sprzedane do Izraela
• S-65-C-3 – wersja eksportowana dla Izraela, 25 sztuk
• CH-53D – ulepszony CH-53A, 126 sztuk
• RH-53D – ulepszona przeciwminowa wersja, 30 sztuk dla US Navy, 6 dla Iranu, USMC używał 16 RH-53D do 2004
• VH-53D – dwa CH-53D dla USMC przeznaczone do transportu VIP-ów
• CH-53E Super Stallion/S-80 – trójsilnikowa odmiana z 1980, produkowano też przeciwminowy MH-53E, łącznie 234 sztuki
• VH-53F – sześć nieukończonych śmigłowców VIP-ów dla US Air Force
• CH-53G (przez producenta S-65C-1) – wersja CH-53A dla Niemiec Zachodnich, 110 zbudowanych na licencji przez Vereinigte Flugtechnische Werke
• HH-53B – typ CH-53A używany przez USAF do misji ratunkowych
• HH-53C – „Super Jolly Green Giant”, ulepszony HH-53B dla USAF
• YHH-53H – prototyp Pave Low I
• HH-53H – Pave Low III przeznaczony do zadań specjalnych
• MH-53H – przesygnowanie HH-53H
• MH-53J – Pave Low III wzmocniony, HH-53B, HH-53C,
• MH-53M – Pave Low IV IDAS/MATT, poprawiona wersja MH-53J
• CH-53D Yas’ur 2000/2025 – S-65C-3 i używane CH-53A zmodernizowane przez Israel Aerospace Industries i Elbit Systems, 4 wyeksportowano do Meksyku
• CH-53GS / CH-53GE – niemieckie modernizacje SAR/CSAR przeznaczone do działań w Afganistanie, 26 sztuk
• CH-53GA – modernizacja niemieckich CH-53G: cyfrowy kokpit, system transmisji danych, głowica elektrooptyczna (FLIR), systemy samoobrony, zewnętrzne zbiorniki paliwa, zamówione w 2007, oblatany w 2010, dostawy od 2012, wycofanie planowane na 2030, 1/40 sztuk.
• CH-53K – wersja z ulepszonymi parametrami, powiększoną w stosunku do poprzedników o 15% przestrzenią ładunkową, mocniejszymi jednostkami napędowymi, nowymi łopatami głównego wirnika, nowym układem przeniesienia mocy i zmodernizowaną kabiną pilotów. Oblot prototypu odbył się 27 października 2015 roku w West Palm Beach na Florydzie. Lot trwał 30 minut. Pierwotnie oblot planowany był na grudzień 2014 roku, jednak odkryte w trakcie naziemnych badań problemy z przekładnią główną, opóźniły oblot^[4][5].