Skóra pergaminowa

Skóra pergaminowa (skóra pergaminowata i barwnikowa, łac. xeroderma pigmentosum) – bardzo rzadkie schorzenie dziedziczone autosomalnie recesywnie spowodowane genetycznym defektem polimerazy DNA β, skutkiem czego dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń DNA w komórkach skóry narażonych na działanie promieni UV.

Skóra pergaminowata-barwnikowa

Xeroderma pigmentosum
Ośmioletnia dziewczynka z Gwatemali z xeroderma pigmentosum.
Klasyfikacje
ICD-10	Q82.1

Klasyfikacja

Skóra pergaminowa jest w rzeczywistości niejednorodną grupą chorób. Wyróżnia się siedem odmian choroby i jeden wariant, różniące się przyczyną i przebiegiem klinicznym:

Typ	Gen	Locus	Białko	OMIM
Typ A (typ I, XPA, XP1, postać klasyczna)	XPA	9q22.3	XPA	OMIM 278700
Typ B (typ II, XPB, XP2)	XPB	2q21	XPB (podjednostka TFIIH)	OMIM 133510
Typ C (typ III, XPC, XP3)	XPC	3p25	XPC	OMIM 278720
Typ D (typ IV, XPD, XP4), w tym trichotiodystrofia typu 1	XPD	19q13.2-q13.3	XPD	OMIM 278730
Typ E (typ V, XPE, XP5)	DDB2	11p12-p11	DDB2 (podjednostka P48)	OMIM 278740
Typ F (typ VII, XPF, XP6)	ERCC4	16p13.3-p13.13	ERCC4	OMIM 278760
Typ G (typ VIII, XPG, XP7)	XPG	13q33	XPG	OMIM 278780
Wariant, typ V (XP variant, XPV, kserodermoid)	POLH	6p21.1-p12	Polimeraza eta	OMIM 278750

Etiopatogeneza

Istotą choroby jest defekt genów kodujących enzymy odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń w DNA spowodowanych przez promieniowanie UV-C. Dimery pirymidynowe powstałe wskutek uszkodzenia są wycinane przez egzonukleazy, a powstały ubytek naprawiają polimeraza i ligaza. W wariancie XP przyczyna choroby jest odmienna: geny odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń DNA nie są zmutowane, mutacja znajduje się w genie polimerazy-η, potrzebnej w komórce w momencie osiągnięcia przez nią fazy S podczas replikacji. Ponieważ system naprawy uszkodzeń DNA funkcjonuje nieprawidłowo, mutacje kumulują się. Dochodzi do mutacji w genach supresorowych albo protoonkogenach, dlatego też u pacjentów z XP występuje znacznie zwiększone ryzyko nowotworów skóry.

Objawy

Najczęstszym umiejscowieniem jest twarz i inne odsłonięte okolice skóry. Charakterystyczne jest wczesne wystąpienie objawów, już we wczesnym dzieciństwie przy pierwszej ekspozycji na światło słoneczne.

• Występują przede wszystkim zmiany skórne:
  • drobne plamy przypominające piegi
  • większe plamy barwnikowe
  • oparzenia słoneczne
  • zaniki skóry, ścieńczenie skóry
  • odbarwienia skóry
  • znaczna suchość skóry
  • teleangiektazje
  • przedwczesne starzenie się skóry, oczu, błon śluzowych.
• Objawy ze strony oczu:
  • bolesność
  • fotofobia
  • zapalenie spojówek.
• Objawy neurologiczne:
  • mikrocefalia
  • spastyczność
  • hiporefleksja lub arefleksja
  • pląsawica
  • głuchota
  • oftalmoplegia
  • opóźnienie umysłowe.

Najcięższą odmianą XP jest tzw. zespół de Sanctis-Cacchione, gdzie zmiany skórne typowe dla XP współistnieją z oligofrenią, niedorozwojem fizycznym, głuchotą i ataksją.

Skóra pergaminowa jest związana ze znacznie zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego skóry oraz czerniaka złośliwego.

Rozpoznanie

Rozpoznanie opiera się na charakterystycznym obrazie klinicznym, zwykle wcześnie, w wieku 1-2 lat. Nie ma rutynowych badań laboratoryjnych wykrywających XP; w wyspecjalizowanych laboratoriach możliwe jest określenie defektu genetycznego wywołującego chorobę i potwierdzenie diagnozy.

Profilaktyka i leczenie

Ponieważ niemożliwe jest leczenie przyczynowe, poprawę jakości życia pacjentów z XP osiąga się przez profilaktykę polegającą na: unikaniu ekspozycji na światło słoneczne, częstych kontrolach dermatologicznych i usuwaniu zmian przednowotworowych (chemioterapia 5-fluorouracylem, krioterapia, chirurgia). Stosuje się również retinoidy doustne.

Rokowanie

Niestety rokowanie w XP zwykle jest niepomyślne, a zejście śmiertelne następuje przed 20. rokiem życia.

Historia

Jednostkę chorobową opisali niezależnie od siebie w 1874 Ferdinand von Hebra i Moritz Kaposi. Termin xeroderma pigmentosum wprowadził w 1882 Kaposi, wskazując na charakterystyczne zmiany skórne: suchość skóry i jej nadmierną pigmentację^[1].