Stary Ratusz w Bydgoszczy

Ratusz zbudowano wkrótce po lokacji miasta przez Kazimierza Wielkiego w 1346 roku. Wzniesiono go na środku rynku, jak w większości miast średniowiecznych^[a]. Pierwotny budynek ratusza był prawdopodobnie drewniany. Po jego spaleniu w trakcie ogólnego pożaru miasta w roku 1425 (spłonął wtedy również kościół farny, jak również większość zabudowy), w XV wieku zbudowano budynek murowany w stylu gotyckim. Ta budowla spłonęła z kolei w 1511 roku w czasie pożaru miasta.

W 1515 roku zaczęto budować nowy, reprezentacyjny budynek ratusza według projektu mistrza Jana z Gdańska. Budowniczy przedwcześnie zmarł, przez co budowa postępowała z problemami.

Wojciech Łochowski – ówczesny radca miejski pozostawił taki opis ratusza w 1636 roku: „Całe miasto jest murem opasane, ma wysoką wieżę na czele rynku, roku 1600 kształtnie postawioną i ratusz ozdobnie murowany. Domy murowane, dachówką pokryte i wytrysk wody na rynku kształtnie urządzony”.

Po wojnach szwedzkich znacznie pogorszył się stan techniczny budynku. W 1671-1675 roku napisano, że wieża ratusza była już „niebezpieczna i do upadku bardzo skłonna”. W 1708 roku ratusz spłonął. W 1753 roku budynek był już tak bardzo zdewastowany, że władze miejskie były zmuszone przenieść siedzibę do budynku narożnego przy ulicy Farnej obok ówczesnego kościoła jezuitów.

W latach 1756–1758 spalona wieża została obniżona i nakryta ołowianym daszkiem. W opuszczonym gmachu piwnice i sale były wydzierżawione na różne cele handlowe i usługowe, służąc jeszcze po przejęciu miasta przez władze pruskie w 1772 roku.

Na poddaszu ratusza w latach 1776–1787 odbywały się nabożeństwa gminy ewangelickiej (do czasu, aż w 1787 roku ukończono budowę pierwszego kościoła ewangelickiego w Bydgoszczy przy ulicy Podwale).

W 1830 roku władze pruskie przystąpiły do rozbiórki ruin ratusza. Prace rozbiórkowe ukończono w 1834 roku. Wówczas zapadła się w tym miejscu część rynku i ukazały się podziemne sklepienia, gdzie znaleziono broń białą i łańcuchy. Do ratusza prowadziło podobno wtedy kilka ganków podziemnych, np. do zamku, kościoła jezuitów, w kierunku ulicy Długiej, do klasztoru karmelitów za rzekę Brdę. W latach 1862–1919 i 1940-1945 w miejscu Ratusza stał pomnik króla Prus Fryderyka II Wielkiego.

Pod płytą Starego Rynku znajdują się jedynie fundamenty ratusza. W maju 2010 roku w związku z planowaną przebudową płyty rynku przeprowadzono badania archeologiczne. Podczas wykopalisk wykryto dobrze zachowane fundamenty ratusza, wieży oraz kramów kupieckich. Dodatkowo odkryto ślady osadnictwa z przedlokacyjnego okresu historii miasta: między innymi z XII wieku oraz z okresu kultury pomorskiej (II-III wiek przed naszą erą)^[1]. Ponowne badania w roku 2016 odkryły fundamenty kilkudziesięciometrowej wieży zbudowane z kamieni otoczakowych, zaprawy murarskiej i gruzu ceglanego, jak też kamienne posadzki piwnic ratusza oraz kanał kominowy znajdujący się w narożniku głównej bryły gmachu. W najniżej kondygnacji wieży, mieszczącej więzienie, odkryte zostały pionowe kreski, prawdopodobnie wyryte na cegłach przez więźniów zaznaczających czas pozostający do końca kary^[2]. 18 czerwca 2010 roku Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków uznał, że wszystkie relikty zespołu ratusza znajdujące się pod płytą Starego Rynku w Bydgoszczy podlegają ścisłej ochronie. Zabytkowe konstrukcje winny zostać zachowane w całości, bez możliwości rozbiórki i naruszania przez współczesną ingerencję na przykład w postaci wykopów liniowych – przebieg wszelkich instalacji powinien być zlokalizowany poza strefą występowania reliktów. Uniemożliwiło to planowane wówczas wyeksponowanie pozostałości wieży ratusza poprzez pokrycie szklaną płytą. Rozpatrywano również ekspozycję rozpoznanych fragmentów reliktów ratusza w formie punktowych przeszkleń, jednak z uwagi na konieczność stosowania środków zapobiegających porostowi mikroflorą, na przykład przez zastosowanie klimatyzacji dla eksponowanych zabytkowych konstrukcji, władze miejskie odstąpiły od koncepcji eksponowania podziemi rynku^[3]. W rezultacie zrealizowano jedynie wyeksponowanie obrysu fundamentów dawnego ratusza za pomocą ciemniejszych płyt o czerwonym odcieniu^[4].

Na podstawie opisów i starych map można stwierdzić^[kto?], że nowy budynek ratusza był reprezentacyjny, o znacznych rozmiarach powierzchniowych (36 × 32 m), dominującej wysokości zabudowy i kubaturze odpowiadającej późniejszemu kolegium jezuickiemu^[5].

Główne wejście znajdowało się od strony zachodniej, naprzeciw kościoła jezuitów. Parter posiadał na całej długości podcienie z arkadami, a od strony północnej stała reprezentacyjna wieża ratuszowa z zegarem i dzwonem alarmowym. Od strony południowej przylegał budynek mieszkalny gdzie było wejście do piwnic ratuszowych z piwiarnią i wyszynkiem wina. Strona wschodnia obejmowała odwach straży pożarnej i budynek mieszkalny.

Na poszczególnych kondygnacjach ratusza znajdowały się następujące pomieszczenia:

na parterze: sala zebrań, gdzie sądy sprawował wójt, sklep oraz jatki w podcieniach,
na I piętrze: sala rady miejskiej, w której odbywały się posiedzenia, rozprawy sądu miejskiego z udziałem burmistrza, tu podejmowano uroczyście odwiedzających miasto królów i innych gości; do sali rady miejskiej prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa,
na II piętrze: skarbiec, gdzie trzymano akta, broń i zbroje, oraz izba dla pisarza,
na III piętrze: murowana izba dla trębacza,
powyżej III piętra: wieża obita blachą, z gankami wokół; hełm wieży posiadał dwie galerie obserwacyjne.

Najbardziej okazałym elementem ratusza była wieża, którą chlubiły się władze Bydgoszczy. Wieżę ratuszową traktowano jako symbol niezależności samorządu miejskiego i reprezentacji miasta^[6]. O okazałym kształcie tej budowli świadczą dwa widoki panoramiczne wykonane przez Szwedów: Erika Dahlberga w 1657 roku i Johanna Rudolfa Storna w 1661 roku.

Stary Ratusz w Bydgoszczy

Historia

Architektura

Galeria zdjęć z wykopalisk (czerwiec 2010 roku)

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Wikiwand - on