Styl (językoznawstwo)

Styl – sposób ukształtowania tekstu (doboru i organizacji środków językowych) w zależności od różnych czynników wyboru, zarówno indywidualnych, jak i ponadindywidualnych^[1][2][3]. Ukształtowanie stylistyczne polega na doborze środków dostępnych w systemie języka; ujawnia się przede wszystkim w warstwie leksykalnej i frazeologicznej, choć możliwe są również różnice w wymowie, fleksji, składni, a także w zewnętrznej szacie ortograficznej^[4].

Ten artykuł dotyczy językoznawstwa. Zobacz też: artykuły dotyczące stylu w innych dziedzinach.

Dla ukształtowania stylistycznego tekstu istotne są nie tylko czynniki jednostkowe, ekspresywno-impresywne i estetyczne, ale również czynniki ponadindywidualne, niezależne od zawartości komunikacyjnej; w związku z tym pojęcie stylu jest odnoszone do całych zbiorów tekstów właściwych dla pewnej dziedziny życia lub grupy autorów^[1]. Dobór cech stylistycznych ma charakter systematyczny^[5]. Wyodrębnia się style indywidualne (idiolekty), charakterystyczne dla poszczególnych użytkowników języka, oraz style społeczne, uzależnione od celu, tematu oraz sytuacji nadawcy i odbiorcy wypowiedzi^[4]. Można też mówić o stylu pojedynczego tekstu^[2]. Świadomość doboru środków językowych różni się w zależności od typu komunikatu^[2].

Funkcjonalne zróżnicowanie stylistyczne jest charakterystyczną cechą języków standardowych (ogólnonarodowych), obejmujących swoim zasięgiem wszelkie dziedziny życia^[6]. Umiejętność odpowiedniego posługiwania się stylami językowymi stanowi istotną część kompetencji językowych^[5]. Zdarza się, że obszary poszczególnych stylów funkcjonalnych są obsługiwane przez różne języki^[7].

Styl to relacja między znaczeniem tekstu a formą wyrażenia tego sensu za pomocą środków językowych. Stanowi związek między formą oznaczającą a treścią oznaczaną wypowiedzenia, czyli według nazewnictwa Noama Chomsky’ego napięcie między strukturą głęboką a strukturą powierzchniową danego tekstu.

Tradycyjną dyscypliną zajmującą się stylami językowymi jest stylistyka^[3]. Stylistyka stoi na pograniczu językoznawstwa i nauki o literaturze^[8].

Podział stylów

Klasyfikacja stylów może być oparta na różnych kryteriach. Przedstawiciele praskiej szkoły strukturalistycznej wypracowali teorię stylów funkcjonalnych (języków funkcjonalnych), wyodrębnianych ze względu na funkcję wypowiedzi^[1][9].

Do stylów funkcjonalnych (użytkowych) zalicza się:

• styl artystyczny (literacki)
• styl naukowy
• styl popularnonaukowy
• styl potoczny
• styl publicystyczny (dziennikarski, medialny)
• styl retoryczny
• styl urzędowo-kancelaryjny (administracyjno-prawny).

W praktyce teksty mogą występować w formach mieszanych, a precyzyjne rozgraniczenie stylów funkcjonalnych nie zawsze jest możliwe^[3]. Style funkcjonalne tworzą kontinuum^[10].

Istnieją także inne, nieterminologiczne lub doraźne sposoby opisu stylów językowych; mowa np. o stylu kwiecistym, ozdobnym, ekonomicznym^[2].

W ujęciu czeskim styl obiektywny, oparty na normie i uzusie, obejmuje uogólnione typy środków językowych: z jednej strony w zależności od adresata, sytuacji i rodzaju kontaktu (np. styl pisany/mówiony, oficjalny/nieoficjalny), a z drugiej – w zależności od funkcji wypowiedzi (style funkcjonalne). Z kolei styl subiektywny ma charakter indywidualny i nienormowany; jest związany z preferencjami danego autora^[3]. Styl charakterystyczny dla pojedynczej osoby zwany jest idiolektem^[4]. Pośród stylów artystycznych moźna wyróżnić style indywidualne (styl pewnego dzieła literackiego, styl autora) oraz style typowe (właściwe dla epoki, prądu literackiego, gatunku itp.), zakładające podporządkowanie się normom danej grupy wypowiedzi^[11].

Style artystyczne są oceniane z wykorzystaniem kryteriów wypracowanych przez teorię literatury. Z kolei style nieartystyczne i zagadnienia związane z ich oceną należą do problematyki kultury języka^[11].

Pokrewnym terminem socjolingwistycznym (właściwie odpowiadającym znaczeniowo stylowi funkcjonalnemu) jest rejestr, przy czym określenie to występuje przede wszystkim w tradycji anglosaskiej^[12].

Zobacz też

Zobacz hasło styl w Wikisłowniku

• rejestr
• stylizacja
• konotacja
• słownictwo neutralne