System prawa kontynentalnego

System prawa kontynentalnego (łac. ius civile) – system funkcjonowania prawa typowy dla państw Europy kontynentalnej, obecny także w Szkocji, Islandii, Azji Centralnej i niektórych byłych koloniach (m.in. państwach Ameryki Łacińskiej, Quebecu i Luizjanie).

Ze względu na różnice historyczne i językowe spotyka się podział porządków prawnych tego systemu (kultury prawa) na odłamy romański, germański i podkulturę skandynawską.

Jego charakterystyczną cechą jest wyłączność stanowienia prawa przez organy władzy ustawodawczej (stąd także nazwa system prawa stanowionego, ang. statutory law lub statute law) w odróżnieniu od systemu common law, który bazuje na poprzednio wydanych wyrokach sądowych (precedensach)^[1]. Podkultura skandynawska (np. Norwegia i Szwecja^[2]) przyjęła rozwiązania pośrednie.

Na niebiesko zaznaczony jest obszar obowiązywania kontynentalnego systemu prawa, na czerwono systemu anglosaskiego. Inne kolory oznaczają systemy mieszane lub obszar obowiązywania nieeuropejskich systemów prawnych.

Cechy kontynentalnego systemu prawa

Z historycznego punktu widzenia cechują go:

• ścisły związek z prawem rzymskim (m.in. działalność szkoły glosatorów, recepcja prawa rzymskiego od XVI wieku)
• związek prawa stanowionego z religią chrześcijańską (m.in. wpływy uniwersalizmu papieskiego i cesarskiego)
• odrzucenie prawa zwyczajowego od procesów stanowienia i stosowania prawa
• widoczne skutki funkcjonowania władzy absolutystycznej, przejawiające się w aktywności prawodawczej władzy państwowej, ukształtowaniu zasad praworządności w działaniach administracji państwowej i ograniczeniu roli sądownictwa wyłącznie do stosowania prawa.

Z punktu widzenia zagadnień norm i źródeł prawa, stanowienia i stosowania prawa:

• hierarchia aktów normatywnych, podporządkowanie wszystkich aktów konstytucji, a prowadzenie działalności prawodawczej przez wydawanie przez parlament ustaw zgodnych z konstytucją
• kompleksowa kodyfikacja prawa sądowego materialnego i procesowego
• cechy niesprzeczności, zupełności prawa, oparcia norm prawnych na jednolitej aksjologii
• całkowite rozdzielenie procesów stanowienia i stosowania prawa (stanowienie skutkuje powstaniem generalnej i abstrakcyjnej normy, stosowanie – indywidualnej i konkretnej decyzji)
• rozumowanie od ogółu do szczegółu (wydawanie indywidualnej decyzji na podstawie obowiązujących norm generalnych)
• swoboda decyzyjna władzy sądowniczej zapewniana wyłącznie przez obecność klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych.

Z punktu widzenia nauki prawa:

• nauka prawa ma podstawy filozoficzne i teoretyczne i pozwala na wykształcenie się różnorodnych kierunków filozoficznych i teoretycznych
• nauka prawa nie tworzy norm prawnych ani reguł interpretacji aktów normatywnych
• uniwersytety są głównym miejscem nauczania prawa.

Upodabnianie się systemów prawa

Coraz częściej mamy do czynienia z upodabnianiem się systemów prawa stanowionego i systemu prawa precedensowego. Orzecznictwo najwyższych sądów w systemie prawa stanowionego zaczyna wywierać coraz większy – choć nieformalny – wpływ na orzecznictwo sądów niższej instancji. W systemie prawa precedensowego wzrasta zaś rola prawa stanowionego (głównie w dziedzinach prawa administracyjnego, finansowego i karnego)^[3].