Szówsko

Szówsko – wieś w Polsce położona na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Wiązownica^[3].

Szówsko

wieś
Kościół parafialny pw. NSPJ w Szówsku
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Gmina	Wiązownica
Liczba ludności (2021)	3388[1]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-522[2]
Tablice rejestracyjne	RJA
SIMC	0612795[3]
Położenie na mapie gminy Wiązownica Szówsko
Położenie na mapie Polski Szówsko
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Szówsko
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Szówsko
50°02′58″N 22°42′40″E[4]

Szkoła podstawowa w Szówsku

Kaplica i cmentarz w Szówsku

Rondo w Szówsku

Kościół pw. św. Brata Alberta w Szówsku

Prywatna wieś szlachecka Szuwsko, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Jarosław Lubomirskich^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

W miejscowości kończy swój bieg prowadząca z Sieniawy droga wojewódzka nr 870. Przez miejscowość prowadzi także prowadząca z Jarosławia do Bełżca droga wojewódzka nr 865.

Od roku 1943 w miejscowości funkcjonuje parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa należąca do dekanatu Jarosław III^[6].

Części wsi

Integralne części wsi Szówsko^[7][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0612803	Cegielnia	część wsi
0612810	Folwark	część wsi
0612826	Goryle	część wsi
0612832	Murowanka	część wsi
0612849	Nadsanie	część wsi
0612855	Setna	część wsi
0612861	Szówsko Duże	część wsi
0612878	Szówsko Małe	część wsi
0612884	Tarnawiec	część wsi
0612890	Wola	część wsi

Historia

W czasach średniowiecznych San tworzył ogromne rozlewiska, bagna i jeziora, na których były mosty i usypane groble. Na tych terenach rosły łozy, sitowia i dzikie szuwary, od których powstała nazwa Szuwarsko. Według innej hipotezy nazwa wsi powstała od słowa Suszko - suszyć, ponieważ mieszkańcy mieli obowiązek dostarczać do Jarosławia suszone mięso i owoce leśne. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu nadania Jarosławia i okolicznych wiosek, przez króla Władysława Jagiełły z 27 listopada 1387 roku, na rzecz Jana z Tarnowa. W 1473 roku została założona przez Rafała Ordynacja Jarosławska z Jarosławiem, Przeworskiem i 29 okolicznymi wsiami, wśród których wymieniono Szówsko. 1 czerwca 1523 roku założono kolegiatę w Jarosławiu, dla której mieszkańcy Szówska składali dziesięciny^[8].

Przydatnym źródłem archiwalnym są regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1515^[9] (wieś posiadała 13 łanów kmiecych), 1589^[10], 1628^[11], 1651 i 1674.

W 1891 książę Witold Czartoryski założył w Szówsku cegielnię. Kolejną jego inwestycją (1918) była kaflarnia, która była jedną z najważniejszych wytwórni kafli piecowych w Polsce międzywojennej, produkującą 0,4-0,5 mln szt. kafli rocznie. Powierzchnia przedsiębiorstwa Czartoryskich wynosiła 38 ha. W głównym budynku kaflarni o pow. 1550 m² znajdowały się dwa piece do wypalania kafli budowy Towarzystwa dla Budowli Przemysłowych Schleven i Ska z Krakowa na podstawie projektu berlińskiej firmy Eckerd i Hotop. Wyroby sygnowane były skrótem J.P.T.C.B. Kaflarnia Szówsko. Do wytwarzania kafli sprowadzano gliny specjalistyczne z Wrocławia i z Bolesławca, które stanowiły istotną domieszkę do glin miejscowych pozwalającą na produkcję wyrobów o wysokiej jakości i trwałości. Kaflarnia posiadała rozbudowaną sieć dystrybucji głównie na południu kraju (w Krakowie i Bochni, Lwowie, Tarnopolu, Przemyślu, Samborze, Stryju, Stanisławowie, Kołomyi) a także eksponowała swoją ofertę na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)^[12].

W II Rzeczpospolitej wieś w powiecie jarosławskim województwa lwowskiego. W 1931 liczyła 317 zagród i ok. 2000 mieszkańców, prawie samych Polaków. W latach 1944–1947 działała tu silna samoobrona broniąca ludności cywilnej. Nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA dokonali kilku napadów rabunkowych na wieś, mordując 4 Polaków^[13]. 29 kwietnia 1945 oddział dywersyjny Narodowego Zjednoczenia Wojskowego z Zarzecza pod dowództwem Bronisława Gliniaka ps. Radwan wydał w Szówsku walkę żołnierzom Armii Czerwonej, zabijając 14 z nich^[14].

II wojna światowa przyniosła zniszczenie komina i grabież parku maszynowego kaflarni. W 1950 roku nastąpiła nacjonalizacja zakładu, który nie zachował się do czasów współczesnych^[12].

Kościół

Osobny artykuł: Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szówsku.

Szówsko należało do rzymskokatolickiej parafii Jarosław-Fara. W 1905 roku w Szówsku, z inicjatywy wójta Marcina Berezy, Feliksa Krauza i Marcina Ochaba założono cmentarz, a w latach 1905–1910 książę Jerzy Konstanty Czartoryski zbudował ochronkę dla sióstr, w której znajdowała się kaplica do mszy pogrzebowych^[15].

W 1938 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, a w 1939 roku bp Franciszek Barda dokonał poświęcenia kamienia węgielnego i fundamentów. W 1942 roku został poświęcony kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, którego dalsza budowa trwała do 1960 roku. W styczniu 1943 roku została erygowana parafia w Szówsku, a jej pierwszym proboszczem został wikariusz z Jarosławia ks. Józef Kilar. Kościół okazał się za mały na potrzeby parafii i w 1997 roku rozpoczęto budowę nowej części kościoła i remont starej części, który ukończono w 2009 roku. 23 października 2009 roku abp Józef Michalik dokonał konsekracji kościoła^[8].

Oświata

Osobny artykuł: Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Szówsku.

Początki szkolnictwa w Szówsku są datowane na 1868 rok, gdy powstała szkoła trywialna. W latach 1868–1873 szkoła była trywialna, w latach 1873-1874 szkoła była ludowa, w latach 1874-1894 szkoła była 1-klasowa, a od 1894 roku 2-klasowa.

11 listopada 1984 roku szkole nadano imię Jana Kochanowskiego. W 1999 roku na mocy reformy oświaty zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, a w 2008 roku utworzono Zespół Szkół w Szówsku. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.