Szapsel Rotholc

Szapsel Rotholc^[2], także Szapsa Rotholc^[3] (ur. 7 lutego 1913^[4] w Warszawie, zm. 29 lutego 1996 w Montrealu^[5][4]) – polski bokser pochodzenia żydowskiego, brązowy medalista mistrzostw Europy.

Szapsel Rotholc

Szapsel Rotholc (1935)
Pseudonim	Szapsio[1]
Data i miejsce urodzenia	7 lutego 1913 Warszawa
Data i miejsce śmierci	29 lutego 1996 Montreal
Kategoria wagowa	musza
Klub	Gwiazda Warszawa
Dorobek medalowy
Reprezentacja  Polska Mistrzostwa Europy brąz Budapeszt 1934 waga musza Mistrzostwa Polski złoto Warszawa 1933 waga musza srebro Poznań 1934 waga musza

Szapsel Rotholc (z lewej) w walce na ringu (1938)

Szapsel Rotholc (pierwszy z lewej w górnym rzędzie) z kolegami i trenerem Feliksem Stammem jako członek polskiej reprezentacji bokserskiej na Pięściarski Puchar Europy Środkowej w Essen (1934)

Szapsel Rotholc (klęczy drugi z lewej) wśród finalistów Mistrzostw Polski w Boksie w 1934 roku w Poznaniu

Życiorys

Młodość i kariera bokserska

Był synem Lejba i Liby^[6]. Pochodził z biednej rodziny^[7]. Po ukończeniu szkoły podstawowej zdobył zawód zecera-drukarza^[2]. Pracował w drukarni Wileńskiego przy ulicy Granicznej 12^[7].

Zaczął trenować boks w wieku 17 lat i szybko zaczął odnosić sukcesy^[7]. Przez całą swoją dziesięcioletnią karierę był zawodnikiem warszawskiej Gwiazdy – najlepszym bokserem i zarazem najlepszym sportowcem tego klubu^[3].

W latach 30. należał do najlepszych bokserów wagi muszej w Polsce^[8][7]. Był kilkukrotnym mistrzem Warszawy w tej kategorii wagowej^[3] oraz mistrzem Polski w 1933 roku (jako pierwszy żydowski pięściarz)^[6] i wicemistrzem w 1934 roku^[7]. Z powodzeniem wystartował na Mistrzostwach Europy w Boksie w Budapeszcie w 1934 roku, zdobywając brązowy medal^[9][10].

W latach 1934–1939 16 razy wystąpił w reprezentacji Polski, odnosząc 14 zwycięstw, raz remisując i raz przegrywając przez dyskwalifikację^[7]. Na 135 stoczonych oficjalnie walk wygrał ponad 120^[6]. Kilka dni po Nocy kryształowej (13 listopada 1938 roku) odniósł zwycięstwo w meczu Polska-Niemcy (przegranym przez Polskę 4:12)^[11] w Hali Stulecia we Wrocławiu nad Nikolausem Obermauerem, późniejszym wicemistrzem Europy^[12]. To wydarzenie zyskało duży rozgłos w społeczności żydowskiej w Polsce^[11]. Zbiegiem okoliczności (kontuzja dłoni)^[4] nie wystąpił na ringu na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku (już w Berlinie podjęto decyzję o wystawieniu za niego Edmunda Sobkowiaka)^[3]. Za złamanie bojkotu Igrzysk został usunięty z żydowskiego Związku Drukarzy^[13] i zaczął zarabiać na życie jako szofer-mechanik^[6].

Bardzo szybki, waleczny i nieustępliwy „Szapsio” cieszył się ogromną popularnością wśród warszawskich kibiców boksu^[6]. W latach 1934 i 1935 zajmował odpowiednio 10. i 6. miejsce w Plebiscycie „Przeglądu Sportowego” na najlepszego sportowca w Polsce^[11]. W 1936 roku zajął 3. miejsce w plebiscycie tej gazety na najlepszego polskiego boksera^[11].

W 1939 roku zarząd Polskiego Związku Bokserskiego wystąpił do Polskiego Komitetu Olimpijskiego, aby ten nie wyznaczał Rotholca na członka reprezentacji Polski na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Helsinkach w 1940 roku^[11]. W tym samym roku postanowił on zakończyć karierę sportową i otworzył w Warszawie drukarnię^[14] przy ulicy Senatorskiej^[11].

II wojna światowa

Wziął udział w kampanii wrześniowej^[14]. 17 września 1939 roku trafił do niewoli radzieckiej w Trembowli^[14] i został osadzony w obozie jenieckim w Kozielsku^[14]. Stamtąd w ramach wymiany jeńców trafił do niemieckiego obozu jenieckiego w Żaganiu^[14].

Po powrocie do Warszawy został zatrzymany na polecenie Josefa Meisingera, Komendanta SD i Policji Bezpieczeństwa w dystrykcie warszawskim, i brutalnie pobity. Miał to być odwet za zwycięstwo Rotholca w walce z jednym z niemieckich bokserów^[15].

Od 1940 roku przebywał w getcie warszawskim, gdzie został funkcjonariuszem Żydowskiej Służby Porządkowej^[12] (pomimo tego, że prawdopodobnie jako bokser wagi muszej nie spełniał dwóch warunków dla kandydatów do służby mówiących o minimum 170 centymetrach wzrostu i wadze minimum 60 kilogramów)^[16]. Był jednym z najskuteczniejszych „grajków”, czyli żydowskich policjantów umożliwiających – dzięki swoim kontaktom z pilnującymi bram getta niemieckimi żandarmami i granatowymi policjantami – szmugiel towarów do getta^[17][18]. Według własnej relacji był w służbie do grudnia 1942 roku, a później pracował w Werterfassung (zorganizowanym przez Niemców przedsiębiorstwie zajmującym się gromadzeniem i segregowaniem mienia pozostawionego w getcie przez wywiezionych Żydów)^[19]. 21 kwietnia 1943 roku, dwa dni po wybuchu powstania w getcie, przedostał się na „stronę aryjską”^[20].

Powstanie warszawskie przetrwał w mieszkaniu przy ulicy Rymarskiej^[21]. Po ustaniu walk został zatrzymany przez Niemców i zmuszony do prac przy rozbieraniu barykad^[21]. Przebywał w obozie przejściowym przy kościele św. Wojciecha^[21] i w obozie w Pruszkowie, skąd został wywieziony do Niemiec^[4]. Pracował w Zakładach Kruppa w Essen^[21].

Po 1945 roku

Po wojnie wrócił do Polski i zamieszkał w Łodzi^[22]. Pracował tam jak zecer^[23]. Zaczął ponownie trenować boks, ale nie występował na ringu^[23].

W listopadzie 1946 roku stanął przed Sądem Społecznym przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich w związku z zarzutami współpracy z Niemcami w getcie warszawskim w szeregach tamtejszej policji żydowskiej^[24][25]. Sam wystąpił do sądu o rehabilitację, gdyż miał wyjechać na zawody sportowe za granicę z reprezentacją Polski^[2]. Zeznania świadków były rozbieżne^[26][27]. Niektórzy zeznali, że pomógł im w czasie wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku, inni, że byli świadkami bicia przez Rotholca Żydów^[28]. Został skazany na dwuletnie wykluczenie ze społeczności żydowskiej i trzyletnie zawieszenie praw cywilnych (brak możliwości uczestniczenia w organizacjach społecznych i sportowych)^[29]. Wyrok ten został uchylony przez Sąd Społeczny, na wniosek złożony przez jego obrońcę^[30], w czerwcu 1948 roku^[31]. W uzasadnieniu sąd powołał się na opinię Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego^[30].

Podjął pracę jako trener w klubie Zryw Łódź^[4]. W 1948 roku nielegalnie opuścił Polskę i dotarł do Belgii, gdzie przebywał jego syn^[32]. Z Belgii w 1951 roku wyemigrował do Kanady^[32]. Resztę życia spędził w Montrealu^[33]. Zajmował się tam zawodowo kuśnierstwem^[4]. Nigdy więcej nie odwiedził Polski^[33].

Życie prywatne

Miał brata, który zginął po stronie aryjskiej po likwidacji hotelu Polskiego^[34].

W 1937 roku ożenił się z Marią Grynszpan^[11], krawcową pracującą w Domu Mody Bogusława Hersego^[14]. Podczas okupacji w 1944 roku ukrywała się w Międzylesiu^[21]. Została zadenuncjowana przez Polkę i zamordowana przez Niemców^[21]. Para miała syna Ryszarda^[14], który przeżył wojnę^[22].

Po powrocie z Niemiec ożenił się ponownie. Jego drugą żoną została poślubiona w Łodzi Franciszka^[23].

W kulturze

Pierwowzór postaci Jakuba Szapiry z dwóch powieści Szczepana Twardocha: Król oraz Królestwo, a także serialu nakręconego na podstawie pierwszej z nich^[1].

Walka pięściarza z Wernerem Spannagelem w Poznaniu w 1934 roku została odtworzona w powieści Mora Piotra Bojarskiego^[35].