Szczeciniak filcowaty

Szczeciniak filcowaty (Onnia tomentosa (Fr.) P. Karst.) – gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae)^[1].

Szczeciniak filcowaty

Onnia tomentosa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	szczeciniakowce
Rodzina	szczeciniakowate
Rodzaj	szczeciniak
Gatunek	Szczeciniak filcowaty
Nazwa systematyczna
Onnia tomentosa (Fr.) P. Karst. Revue Mycol. Toulouse 11(no. 47): 205 (1889)

Onnia tomentosa, Ulm, Eggingen, Niemcy

Onnia tomentosa, Albu Parish, Estonia

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Onnia, Hymenochaetaceae, Hymenochaetales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1821 Elias Fries nadając mu nazwę Polyporus tomentosus^[2]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1899 r. Petter Adolf Karsten przenosząc go do rodzaju szczeciniak (Onnia)^[1].

Synonimy nazwy naukowej^[3]:

• Boletus tomentosus (Fr.) Spreng. 1827
• Coltricia tomentosa (Fr.) Murrill 1904
• Inonotus tomentosus (Fr.) Teng 1964
• Microporus tomentosus (Fr.) Kuntze 1898
• Mucronoporus tomentosus (Fr.) Ellis & Everh. 1889
• Mucronoporus tomentosus f. pulvinatus 1967
• Pelloporus tomentosus (Fr.) Quél. 1888
• Polyporus peakensis Lloyd 1920
• Polyporus tomentosus Fr. 1821
• Polystictus tomentosus (Fr.) Cooke 1886
• Xanthochrous tomentosus (Fr.) Pat. 1900

Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda. W pracy tej wyróżnia się rodzaj szczeciniak (Onnia) i szczecinkowiec (Hymenochaete), co jest zgodne z aktualnym nazewnictwem naukowym w Index Fungorum^[4]. Nadawane są różne inne polskie nazwy: błyskoporek lejkowaty, włóknouszek lejkowaty. Ludowe nazwy: huba kutnerowata, żagiew kutnerowata^[5].

Morfologia

Owocnik

Owocniki jednoroczne, zbudowane z trzonu i kapelusza. Kapelusz czerwono-brązowy, okrągły lub owalny, czasem pozrastane po kilka, 30–100 mm średnicy, płaski, niewyraźnie strefowany koncentrycznie, na brzegu jaśniejszy. Powierzchnia filcowo-owłosiona, pofałdowana^[6][7]. Trzon o wymiarach 20–50 × 10–30 mm, krótki i gruby, przeważnie centralny, brązowo-czarny^[8][9].

Cechy mikroskopowe

Miąższ twardy, barwy żółto-brązowej, korkowaty, smak łagodny, zapach przypominający curry^[6][10]. Ma duże, proste, czerwonobrązowe szczeciny w hymenium^[4][6]. Zarodniki hialinowe, nie-dekstrynoidalne, owalne, gładkie, żółtawe, z ziarnistą zawartością, mają wymiary 5–6 × 3–4 µm. Pory są jasnobrązowe do szarobrązowych, okrągławe i kanciaste, 2–4 na mm^[6][10].

Gatunki podobne

• Murszak rdzawy (Phaeolus schweinitzii) – podobne są większe okazy, ale ma zabarwienie oliwkowe i brak jest szczecin^[6].
• Szczeciniak świerkowy (Onnia circinata) i szczeciniak sosnowy (Onnia triquetra) – są szeroko przyrośnięte i mają haczykowate szczeciny^[6][4][11].
• Stułka piaskowa (Coltricia perennis) – kapelusz bardzo cienki, wyraźnie strefowany koncentrycznie^[4].
• Jahnoporus hirtus – jest owłosiony, ale ma białawy miąższ^[6].

Występowanie i siedlisko

Występuje na pniach drzew iglastych lub wokół nich, najczęściej związany jest ze świerkiem (Picea sp.)^[6][12]. Gatunek rzadko notowany w Polsce. Podawane są stanowiska z Puszczy Knyszyńskiej^[10] i Puszczy Białowieskiej^[13]. Kategoria zagrożenia V (Narażone – zagrożone wyginięciem)^[14].

Znaczenie

Saprotrof powodujący białą zgniliznę drewna^[10]. Wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe przeciwko bakteriom i grzybom^[15]. Zawiera terpenoidy i polisacharydy. Składniki te działają przeciwbakteryjnie, ale terpenoidy są skuteczniejsze niż polisacharydy. Po dalszych badaniach ich aktywność może być wykorzystana w medycynie. Badania pokazały, że działanie terpenoidu uzyskanego z Onnia tomentosa na gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) Ralstonia solanacearum (bakteria powodująca śluzaka ziemniaka) było lepsze niż ampicyliny^[16].