Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Tatarzy krymscy
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Tatarzy krymscy, czasem Krymscy (krym. qırımtatarlar, liczba pojedyncza – qırımtatar; także krym. qırımlılar, liczba pojedyncza – qırımlı) – wschodnioeuropejski lud turecki historycznie ukształtowany na Krymie. Tatarzy Krymscy są rdzenną ludnością Krymu, a także jednym z rdzennych ludów Ukrainy. Posługują się językiem krymskotatarskim, który należy do rodziny języków tureckich.
Remove ads
Rozmieszczenie
W 1850 roku Tatarzy krymscy stanowili 77,7% ludności Krymu, jednak od czasu wcielenia Krymu do ZSRR ich liczba wynosi nieco ponad 10% mieszkańców półwyspu. Wielu potomków emigrantów z Krymu z przełomu XIX i XX w. mieszka także w Turcji (jednym z większych skupisk jest prowincja Eskişehir), Uzbekistanie (po deportacjach stalinowskich w 1944) oraz Rumunii i Bułgarii (głównie w Dobrudży). Ich liczbę ocenia się na ok. 480 tys. osób, z czego 250 tys. na Krymie i 150 tys. w Uzbekistanie[6].
Procentowy udział w populacji miast krymskich (2001)[7]
- Sewastopol (Aqyar) – 0,1%
- Symferopol (Aqmescit) – 7%
- Kercz (Keriç) – 1%
- Eupatoria (Kezlev) – 7,8%
- Jałta (Yalta) – 1,3%
- Teodozja (Kefe) – 4,6%
- Dżankoj (Canköy) – 8,1%
- Krasnoperekopsk (Yañı Qapu) – 3%
- Ałuszta (Aluşta) – 1,9%
- Saki (Saq) - 5,8%
- Bakczysaraj – 18,7%
- Armiańsk (Ermeni Bazar) – 3,5%
- Biłohirśk (Qarasuvbazar) – 27,8%
- Sudak (Sudaq) – 9,8%
- Szczołkine (Şçolkino) – 0,8%
- Inkerman (İnkerman) – 0,3%
- Stary Krym (Eski Qırım) – 29,2%
- Ałupka (Alupka) – 1,7%
- Bałakława (Balıqlava) – 0,1%
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Tatarzy krymscy przybyli do Europy wraz z ekspansją Imperium mongolskiego. Po rozpadzie Złotej Ordy utworzyli Chanat Krymski, obejmujący zasięgiem większość Krymu, południowe obszary dzisiejszej Ukrainy oraz część Kubania. Chanat, zależny od Imperium Osmańskiego, wielokrotnie najeżdżał i łupił ościenne kraje, Polskę i Rosję, wciągając Turcję w wojny z sąsiadami. W 1783 Chanat Krymski został anektowany przez Imperium Rosyjskie. Od tego momentu rozpoczął się stopniowy napływ osadników rosyjskich i ukraińskich, na skutek czego na początku XX wieku Tatarzy stanowili już mniejszość na Krymie. W 1944 roku pod zarzutem kolaboracji z III Rzeszą niemal cała ludność tatarska została deportowana do Uzbekistanu[8].
W okresie upadku ZSRR rozpoczął się w 1989 roku stopniowy powrót Tatarów na Krym[9], jednakże wciąż w Uzbekistanie żyje liczna społeczność krymskotatarska. W 1991 utworzony został na Krymie Medżlis krymskotatarski oficjalnie reprezentujący miejscowych Tatarów krymskich[10]. Stosunki Tatarów z rządem Ukrainy były poprawne, a ich stan zmieniał się w czasie. Dochodziło do konfliktów z władzami Autonomicznej Republiki Krymu, spory dotyczyły głównie zwrotu nieruchomości, statusu Tatarów jako ludności rdzennej oraz reprezentacji w organach przedstawicielskich[9].
W 1990 roku utworzono bibliotekę krymskotatarsą w Symferopolu[11]. Otwarcie miało miejsce w lutym 1991 roku[11]. Jej częścią w latach 1995–1999 była Krymskotatarska Galeria Narodowa[12].
Po wybuchu protestów Euromajdanu w 2013 roku Tatarzy jednoznacznie opowiadali się za pozostaniem Krymu w składzie Ukrainy, liczne protesty odbyły się marcu 2014 roku. Tatarzy w większości zbojkotowali referendum w sprawie przynależności państwowej Krymu[13][14]. Po przyłączeniu Krymu do Rosji w marcu 2014 roku jego terytorium opuściło ponad 9000 Tatarów, głównie aktywni politycznie i zagrożeni represjami ze strony nowych władz. Wobec Tatarów zastosowano prowokacje policyjne, przeszukania i zastraszanie[9].
Od 2013 rośnie liczba Tatarów Krymskich w Polsce. Posiadają oni też swojego przedstawiciela w medżlisie krymskotatarskim oraz współpracują ze społecznością Tatarów polskich.
Historyczne rozmieszczenie Tatarów krymskich
Tatarzy (na żółto) w Dobrudży w 1903
Tatarzy na Krymie w 1926
Tatarzy na Krymie w 1939
Tatarzy na Krymie w 2001
Remove ads
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads