Zasłonak zmiennokształtny

Zasłonak zmiennokształtny (Thaxterogaster multiformis (Fr.) Niskanen & Liimat.) – gatunek grzybów należący do rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)^[1].

Zasłonak zmiennokształtny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	zasłonakowate
Rodzaj	Thaxterogaster
Gatunek	zasłonak zmiennokształtny
Nazwa systematyczna
Thaxterogaster multiformis (Fr.) Niskanen & Liimat. Fungal Diversity: 10.1007/s13225-022-00499-9, [74] (2022)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Thaxterogaster, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1838 r. Elias Fries, nadając mu nazwę Agaricus multiformis. W 2022 r. Tuula Niskanen i Kare Liimatainen przenieśli go do rodzaju Thaxterogaster^[1]

Niektóre synonimy:

• Cortinarius multiformis Fr. 1838
• Cortinarius multiformis Fr. 1838 f. multiformis
• Cortinarius multiformis subsp. gracilior Jul. Schäff. 1949
• Cortinarius multiformis Fr. subsp. multiformis 1838
• Cortinarius multiformis var. balius Secr. 1833
• Cortinarius multiformis var. caesiophyllus Moënne-Locc. 2006
• Cortinarius multiformis Fr. 1838 var. multiformis
• Gomphos multiformis (Fr.) Kuntze 1891
• Phlegmacium multiforme (Fr.) Wünsche 1877^[2].

Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r., wcześniej gatunek ten opisywany był przez niego jak zasłonak oszroniony, Stanisława Domańskiego jako zasłonak wielokształtny i Andrzeja Nespiaka jako zasłonak obmyty^[3]. Wszystkie te nazwy są niespójne z aktualną nazwą naukową^[1].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 4–8 cm, początkowo półkulisty potem łukowaty, w końcu spłaszczony z charakterystycznym płaskim wierzchołkiem. Brzegi często pomarszczone. Powierzchnia początkowo srebrzystozamszowa, potem oszroniona. W stanie suchym jest gładka, matowa, żółtawa, pomarańczowoochrowa do ochrowobrązowej, w stanie wilgotnym błyszcząca i lepka^[4].

Blaszki

Przyrośnięte, szerokie, początkowo białawe, potem białogliniaste, w końcu rdzawobrązowe^[4].

Trzon

Wysokość 4–7 cm, grubość 1–1,5 cm, pełny, sprężysty, walcowaty, z wyraźną bulwą w podstawie. Powierzchnia początkowo biaława pokryta podłużnie białymi włókienkami, potem ochrowobrązowa. Bulwa cały czas biaława^[4].

Miąższ grzyba

Gruby, białawy. Smak niewyraźny, zapach słodkawy, miodowy, zwłaszcza w trzonie^[4].

Cechy mikroskopowe

Bazydiospory 8–10 × 5–6 μm, elipsoidalne, słabo brodawkowate. Brak pleurocystyd i cheilocystyd, ale występują komórki o kształcie od cylindrycznego do maczugowatego. Skórka zbudowana ze zwartych, ochrowych strzępek^[5].

Gatunki podobne

Istnieje wiele gatunków zasłonaków o żółtej barwie. Ich oznaczenie jest trudne. Gatunki te różnią się m.in. barwą osłony, barwą blaszek i miąższu oraz obrzeżeniem bulwki na trzonie^[6]. Podobne są m.in.:

• zasłonak ceglastożółty (Cortinarius varius). Ma powierzchnię gładka, śliską i lepką, trzon pałkowaty, ale nie tak wyraźnie bulwiasty^[6]
• zasłonak zawoalowany (Cortinarius claricolor). U młodych owocników blaszki są białe lub kremowe^[4].
• zasłonak piękny (Cortinarius splendens). Jest śmiertelnie trujący. Na kapeluszu młode owocniki posiadają rdzawobrązowe lub oliwkowobrązowe resztki osłony. Na trzonie bulwa z odstającym kantem^[6],
• zasłonak strojny (Cortinarius calochrous) występujący na takich samych siedliskach i w tej samej porze roku^[6].

Występowanie i siedlisko

Znane są jego stanowiska w Ameryce Północnej, Europie, Maroku, Korei i Japonii. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony; występuje od Hiszpanii przez Anglię, Islandię po północne wybrzeża Półwyspu Skandynawskiego, brak go tylko w Europie Południowo-wschodniej^[7]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2003 r. podano 7 stanowisk^[3]. W Polsce jest rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych^[8].

Grzyb mykoryzowy naziemny. Rośnie w lasach iglastych i mieszanych, najczęściej w lasach górskich i podgórskich pod świerkami, ale czasami także w lasach liściastych. Szczególnie często spotykany jest na kwaśnych glebach bielicowych. W niektórych atlasach grzybów jest opisywany jako grzyb jadalny^[4]. Odradza się jednak jego zbieranie, jest bowiem trudny do odróżnienia od innych, trujących zasłonaków^[6].