Torwar (osiedle)

Torwar – osiedle mieszkaniowe w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Torwar

osiedle Warszawy
Widok z powietrza, od zachodu. Na pierwszym planie trzy wysokie budynki, tzw. „Iksy” z widocznym charakterystycznym zarysem planu budynków w kształcie litery X. W tle zachodnia, starsza część osiedla
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miasto	Warszawa
Powierzchnia	0,056 km²
Położenie na mapie Warszawy Torwar
Położenie na mapie Polski Torwar
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Torwar
52°13′30″N 21°02′22″E

Położenie i charakterystyka

Osiedle Torwar położone jest w stołecznym Śródmieściu, na obszarze Miejskiego Systemu Informacji Solec^[1][2][3]. Jest usytuowane między ulicami: Solec, Górnośląską, Czerniakowską, Cecylii Śniegockiej, Koźmińską i Fabryczną^[4][5][6][7]. Jego nazwa wywodzi się od wybudowanego w pobliżu w latach 1953–1957 pierwszego krytego lodowiska w Warszawie^[4]. Budowa Wisłostrady^[8], Trasy Łazienkowskiej^[8] i osiedla na terenie, na którym zabudowa została w większości zniszczona podczas walk w czasie powstania warszawskiego^[9][10] we wrześniu 1944 roku^[11], spowodowały przerwanie ciągu ulicy Czerniakowskiej, która od tego czasu składa się z dwóch niepołączonych części^[4].

Wstępny projekt architektoniczny tego rejonu miasta powstał przed 1962 rokiem przy okazji planowania powojennej zabudowy Powiśla^[12]. Proces tworzenia projektu obejmował lata 1962–1965^[9]. Torwar został zbudowany w dwóch etapach^[5][4]. Część zachodnia powstała w latach 1964–1968 według projektu Zofii i Oskara Hansenów, przy współpracy Bohdana Ufnalewskiego (projekt koncepcji)^[9] i Jerzego Dowgiałło (konstrukcja)^[7]. Część wschodnia, składająca się z trzech 16-kondygnacyjnych budynków („Iksów”), została zaprojektowana przez Jana Zdanowicza, a wzniesiono ją w okresie 1971–1973^[9].

Inwestorem osiedla była Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „Energetyka”^[9]. Od 1979, zarządzała nim Śródmiejska Spółdzielnia Mieszkaniowa, a od 1989 roku − Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Torwar”^[13].

Powierzchnia osiedla wynosi 5,6 hektara^[9]. W jego skład wchodzi: dziewięć budynków mieszkalnych o jedenastu kondygnacjach, dwa o pięciu kondygnacjach^[7], wybudowane w technologii monolitycznej^[5], oraz trzy szesnastokondygnacyjne wysokościowce^[14]. Adresy budynków to: ul. Fabryczna 2, 4, 4A, 8, 14, ul. Górnośląska 1, 2, 3, 4, 9/11, 17/19 i ul. Czerniakowska 201, 201A i 203A^[6]. Łącznie budynki mieszczą 1219 mieszkań przeznaczonych dla ok. 3800 osób^[5]. Powstanie pierwszej części osiedla przypadło na okres obowiązywania najniższych norm dotyczących wielkości mieszkań, w związku z tym mieszkania M-4 mają 44 m²^[4]. Kuchnie są zwykle ciemne^[4]. Zaplanowano także powstanie żłobka i przedszkola, jak również 32 garaży i średnio ok. 70 miejsc parkingowych na 1000 mieszkańców oraz urządzenie terenów zielonych^[7].

Jednym z częściowo^[10] zachowanych po II wojnie światowej obiektów na terenie przyszłego osiedla była fabryka, w której montowano samochody Citroëna^[15][4]. Jej relikty w postaci hali rozebrano w 1999 roku^[15]. Na jej miejscu Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Torwar” wybudowała budynek mieszkalny z usługami pod adresem ul. Górnośląska 4A^[13][15]. Po 1989 roku zabudowa została uzupełniona m.in. o budynki przy ul. Górnośląskiej 5/7B^[16] i ul. Górnośląskiej 13/15^[17].

„Iksy”

W miejscu trzech szesnastokondygnacyjnych budynków autorstwa Zdanowicza pierwotnie planowano powstanie dwóch wyższych, dwudziestoczterokondygnacyjnych z kawiarnią na najwyższym piętrze^[9][14]. Miały one wystawać ponad linię skarpy widzianą z Saskiej Kępy^[9] i miały stanowić przeciwwagę widokową dla Pałacu Kultury i Nauki^[14]. Zdecydowano się jednak na niższą wysokość z powodów technicznych^[9]. Łączna liczba kondygnacji i pięter nie zmieniła się^[4]. Budynki zaprojektowano w ten sposób, że ich dłuższe boki zostały nieznacznie cofnięte do środka tworząc zarys planów bloków w kształcie litery X^[18]. Stąd też ich popularna nazwa – „Iksy”^[18].

Budynki mają lokale usługowe w parterze^[4]. Ich cechą charakterystyczną są także spiczaste balkony tworzące poprzesuwane względem siebie pasy^[18]. Zdanowicz powtórzył w ten sposób architekturę zaprojektowanego przez siebie budynku, który powstał dziesięć lat wcześniej przy ulicy Grójeckiej 19/25^[18][19].

„Iksy” według „Encyklopedii Warszawy” (1994) to „jeden z piękniejszych fragmentów panoramy południowej Warszawy”^[5]. Lech Chmielewski w „Przewodniku warszawskim…” (1987) stwierdził, że budynki należą do najładniejszych w Warszawie i tworzą kompozycję wizualną z węzłem Trasy Łazienkowskiej tzw. kokardką^[4]. Natomiast historyczka architektury Anna Cymer (2019) wskazała, że budynki mają oryginalną formę^[18]. Ich wizerunek wraz z fragmentem węzła drogowego został uwieczniony na znaczku pocztowym^[4].

W sierpniu 2016 roku „Iksy”, znajdujące się przy ul. Górnośląskiej 1 (ID: SRO34186), ul. Górnośląskiej 3 (SRO34187) i ul. Fabrycznej 2 (SRO34188), zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy^[19]. W kwietniu 2017 znalazł się w niej cały układ urbanistyczny wschodniej części osiedla (SRO34387)^[19].

Galeria

Makieta osiedla opublikowana w 1964 na łamach „Stolicy”. Widoczne pierwotnie planowane, dwa wyższe niż zrealizowane trzy budynki od strony ul. Solec Część wschodnia osiedla. Wysokie budynki osiedla („Iksy”) widziane od ul. Solec Budynek przy ul. Czerniakowskiej 201 w zachodniej części osiedla Punktowiec przy ul. Grójeckiej 19/25, na którym wzorowano „Iksy”