Urocystis

Urocystis Rabenh. ex Fuckel – rodzaj podstawczaków należący do rodziny Urocystidaceae{^[1]. Grzyby mikroskopijne, pasożyty roślin^[2].

Urocystis

Kupki zarodni Urocystis anemones na liściu zawilca gajowego
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	głowniaki
Rząd	Urocystidales
Rodzina	Urocystidaceae
Rodzaj	Urocystis
Nazwa systematyczna
Urocystis Rabenh. ex Fuckel Jb. nassau. Ver. Naturk. 23-24: 41 (1870) [1869-70]
Typ nomenklatoryczny
Urocystis occulta (Wallr.) A.A. Fisch. Waldh. 1867

Urocystis occulta
a – źdźbło żyta, b- otoczona sterylnymi komórkami ustilospora i kiełkująca z niej przedgrzybnia ze sporydiami

Charakterystyka

Pomiędzy komórkami porażonych roślin wytwarzają kuliste skupiska galaretowato nabrzmiałych strzępek, na których powstają kłębki zarodników zwanych ustilosporami. Powodują one różnego rodzaju pęcherze i zniekształcenia. Po dojrzeniu zarodników następuje rozerwanie skórki rośliny i ustilospory, zazwyczaj czarne i bardzo liczne wydostają się na zewnątrz. Są one całkowicie lub częściowo otoczone sterylnymi komórkami wypełnionymi powietrzem. Już w ustilosporach następuje kariogamia i mejoza diploidalnego jądra. Z kiełkujących ustilospor wyrasta jednokomórkowa przedgrzybnia, do której przechodzą haploidalne jądra. Na szczycie przedgrzybni tworzą się 4, czasami 3 zróżnicowane płciowo sporydia. Pomiędzy podstawami sporydiów tworzą się strzępki kopulacyjne, przez które między zróżnicowanymi płciowo sporydiami przechodzą jądra, następuje plazmogamia i powstaje dwujądrowa komórka dokonująca infekcji rośliny. W przypadku, gdy powstają 3 sporydia, wówczas kopulacja zachodzi między dwoma z nich, a trzecie jądro łączy się z komórką dwujądrowej strzępki. Haplofaza jest silnie zredukowana, stąd też rodzaj Urocystis jest opisywany jako diplobiont^[2].

Przedstawiciele rodzaju Urocystis wytwarzają także bezpłciowe zarodniki konidialne. Powstają one na konidioforach z grzybni rozwijającej się wewnątrz tkanek rośliny. Konidiofory te wydostają się na zewnątrz poprzez aparaty szparkowe, tworząc na dolnej powierzchni liścia biały nalot^[2].

W Polsce największe znaczenie mają 2 gatunki: Urocystis cepulae powodujący głownię cebuli i Urocystis occulta powodujący głownię źdźbłową żyta.

Systematyka

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Urocystidaceae, Urocystidales, Incertae sedis, Ustilaginomycetes, Ustilaginomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1797 r. Christiaan Hendrik Persoon nadając mu nazwę Uredo anemones. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu H.G. Winter w 1880 r.^[1]

Synonimy: Ginanniella Cif., Granularia Sowerby, Polycystis Lév., Polysaccopsis Henn., Tuburcinia Fr., Tuburcinia Woronin, Tuburciniella Zambett^[3].

Gatunki występujące w Polsce

• Urocystis agropyri (Preuss) A.A. Fisch. Waldh. 1867
• Urocystis alopecuri A.B. Frank 1880
• Urocystis anemones (Pers.) G. Winter 1880
• Urocystis avenae-elatioris (Kochman) Zundel 1953
• Urocystis bolivarii Bubák & Gonz. Frag. 1922
• Urocystis bromi (Lavrov) Zundel 1953
• Urocystis cepulae Frost 1877
• Urocystis colchici (Schltdl.) Rabenh. ex A.A. Fisch. Waldh. 1867^[4]
• Urocystis dactylidina (Lavrov) Zundel 1953
• Urocystis ficariae (Liro) Moesz 1950
• Urocystis filipendulae (Tul. & C. Tul.) J. Schröt. 1870
• Urocystis fischeri Körn. 1879
• Urocystis floccosa (Wallr.) D.M. Hend. 1955
• Urocystis johansonii (Lagerh.) Magnus 1896
• Urocystis junci Lagerh. 1888
• Urocystis kmetiana Magnus 1889
• Urocystis leimbachii Oertel 1883
• Urocystis luzulae (J. Schröt.) J. Schröt. 1887
• Urocystis muscaridis (Niessl) Moesz 1950
• Urocystis occulta (Wallr.) A.A. Fisch. Waldh. 1867
• Urocystis ornithogali Körn. ex A.A. Fisch. Waldh. 1877
• Urocystis poae (Liro) Padwick & A. Khan 1944
• Urocystis primulae (Rostr.) Vánky 1985
• Urocystis primulicola Magnus 1878
• Urocystis pulsatillae (Bubák) Moesz 1950
• Urocystis ranunculi (Lib.) Moesz 1950
• Urocystis ranunculi-auricomi (Liro) Zundel 1953
• Urocystis syncocca (L.A. Kirchn.) B. Lindeb. 1959
• Urocystis trientalis (Berk. & Broome) B. Lindeb. 1959
• Urocystis trollii Nannf. 1959
• Urocystis ulei Magnus 1878
• Urocystis violae (Sowerby) A.A. Fisch. Waldh. 1867

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum^[5]. Wykaz gatunków według Mułenki i in.^[6].