Władysław Tatarkiewicz

Władysław Tatarkiewicz (ur. 3 kwietnia 1886 w Warszawie, zm. 4 kwietnia 1980 tamże) – polski intelektualista: filozof, historyk filozofii i historyk sztuki, etyk i estetyk, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem znanego w Polsce podręcznika do historii filozofii pt. Historia filozofii. Wydane były one kolejno w 1931 (1 i 2 tom) i 1950 roku (3 tom)^[1].

Władysław Tatarkiewicz

Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1886 Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 kwietnia 1980 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Rodzice	Ksawery Tatarkiewicz i Maria Brzezińska
Małżeństwo	Teresa Tatarkiewicz
Odznaczenia

Władysław Tatarkiewicz (z prawej) w towarzystwie Armanda Vetulaniego, lata 60. XX wieku

Tablica pamiątkowa na warszawskiej kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz

Grób Władysława Tatarkiewicza na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Życiorys

Był synem prawnika Ksawerego Tatarkiewicza i Marii Brzezińskiej herbu Lubicz^[2] oraz wnukiem rzeźbiarza Jakuba Tatarkiewicza^[3], który pochodził z niezbyt zamożnej rodziny żydowskich uszlachconych frankistów^[4][5].

Ukończył V Gimnazjum w Warszawie. Studiował na różnych kierunkach (prawo, psychologię, filozofię, antropologię, zoologię, historię sztuki) i na różnych uczelniach – PW, UW, tajne komplety tzw. Uniwersytetu Latającego, w Berlinie, Marburgu (u Hermanna Cohena i Paula Natorpa, gdzie przejął się neokantyzmem, który jednak później porzucił), Paryżu, a także na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie habilitował się w 1919 r.

Prowadził wykłady z historii filozofii, etyki, estetyki na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1919–1921 wykłady z historii filozofii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, później wykłady z historii sztuki i estetyki w seminarium historii sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. Jeszcze w roku 1974 wykładał estetykę w Lozannie.

Od roku 1924 był redaktorem naczelnym „Przeglądu Filozoficznego”, a w latach 1960–1963 redaktorem naczelnym pisma „Estetyka”. Od roku 1938 należał do redakcji „Revue International de Philosophie”^[6]. Należał m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, PAU, SHS, PAN (od 1956 – członek rzeczywisty)^[7], Comité International d'Histoire de l'Art, Institut International de Philosophie.

W marcu 1950 roku ośmioro uczestników seminarium Tatarkiewicza, członków PZPR (Bronisław Baczko, Henryk Holland, Leszek Kołakowski, Norbert Krasnosielski, Irena Rybczyńska, Arnold Słucki, Anna Hadkowska, Henryk Jarosz), wystąpiło z listem otwartym atakującym prowadzącego, protestując przeciwko dopuszczaniu na prowadzonym przez niego seminarium do „czysto politycznych wystąpień o charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce”. List przyczynił się do odsunięcia Tatarkiewicza od prowadzenia zajęć na uczelni^[8].

Opracował semantyczną analizę szczęścia. Przeprowadził rozważania psychologiczne na temat przeżyć człowieka szczęśliwego i nieszczęśliwego. Dowodził, że nie istnieją wartości poza konkretnymi dobrami, choć mają charakter obiektywny^{[potrzebny przypis]}.

W swych pracach zawarł zagadnienia z teorii muzyki, poezji i plastyki. Zajmował się również estetyką i historią sztuki. Omówił szczegółowo genezę, rozwój i znaczenie podstawowych pojęć estetyki: sztuki, piękna, formy, twórczości, odtwórczości i przeżycia estetycznego.

Zapisał się w historii nauki polskiej głównie jako etyk i aksjolog, autor wielokrotnie wznawianych dzieł, m.in. 3-tomowej Historii filozofii, zawierającej syntetyczny przegląd poglądów i kierunków filozoficznych w różnych okresach historii, będącej przez wiele lat podstawowym podręcznikiem akademickim^[6], Historii estetyki oraz przystępnej filozofii moralności.

Był członkiem filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, stworzonej przez Kazimierza Twardowskiego, która przyniosła odrodzonej Polsce wielu wybitnych naukowców: filozofów, logików, psychologów, socjologów, a także organizatorów życia akademickiego.

Był też varsavianistą, autorem kilku książek poświęconym głównie warszawskim Łazienkom, w tym opracowania Łazienki z 1916 r., będącej pierwszą monografią na ten temat^[9]. Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie^[10].

Sygnatariusz Listu 34 (1964) oraz listu do „The Times”.

Został pochowany 9 kwietnia 1980 na stołecznym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-4-29/30)^[11]. Zgodnie z jego wolą pogrzeb odbył się przy udziale tylko najbliższej rodziny i przyjaciół^[12].

Jego synem był profesor matematyki Krzysztof Tatarkiewicz.

Wyróżnienia

• W 1933 roku został filistrem honoris causa korporacji akademickiej Aquilonia^[13][14].
• Przed 1938 odznaczony francuskim krzyżem kawalerskim Orderu Legii Honorowej^[15].
• W 1938 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[16].
• W 1966 roku otrzymał nagrodę państwową I stopnia^[17].
• W 1974, jako pierwszy, otrzymał Nagrodę im. Księdza Idziego Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL za całokształt dorobku naukowego w duchu humanizmu chrześcijańskiego.

Dzieła

• Łazienki, 1916
• Budowa Pałacu w Łazienkach, 1919
• O bezwzględności dobra, Warszawa, 1919
• Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa, 1919
• Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów 1925
• Historia filozofii t. I–II, Lwów 1931, t. III, Kraków 1950
• O szczęściu, Kraków, 1947
• Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki, Kraków, 1951
• Dominik Merlini Warszawa, 1955
• Łazienki warszawskie, Warszawa, 1957
• Historia estetyki I–III, Wrocław 1960–1967
• O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura, rzeźba, Warszawa, 1966
• Łazienki królewskie i ich osobliwości, Warszawa, 1967 (wyd. drugie 1975)
• Pisma zebrane I–II, Warszawa, 1971–1972
• Dzieje sześciu pojęć, Warszawa, 1975
• O doskonałości, Warszawa, 1976
• Parerga, Warszawa, 1978
• Wspomnienia, Warszawa, 1979 (razem z żoną Teresą Tatarkiewicz)
• O filozofii i sztuce, Warszawa, 1986
• Dobro i oczywistość. Pisma etyczne, Lublin, 1989
• Pisma z etyki i teorii szczęścia, Wrocław, 1992
• Wybór pism estetycznych, Kraków, 2004

Upamiętnienia

• Ulice Władysława Tatarkiewicza znajdują się m.in. na warszawskim Gocławiu, w Częstochowie, Łodzi i Opolu.
• Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2012 r. w Warszawie na fasadzie kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz.