Warta (miasto)

Warta^ⓘ – miasto w woj. łódzkim, w powiecie sieradzkim, położone nad rzeką o tej samej nazwie. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warta. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Warta.

Warta

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Warta z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	sieradzki
Gmina	Warta
Prawa miejskie	1255
Burmistrz	Krystian Krogulecki
Powierzchnia	10,85[1] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	3242[2] 298,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 43
Kod pocztowy	98-290
Tablice rejestracyjne	ESI
Położenie na mapie gminy Warta Warta
Położenie na mapie Polski Warta
Położenie na mapie województwa łódzkiego Warta
Położenie na mapie powiatu sieradzkiego Warta
51°42′29″N 18°37′30″E
TERC (TERYT)	1014094
SIMC	0976557
Urząd miejski Rynek im. St. Reymonta 1 98-290 Warta
Strona internetowa

Warta leży w historycznej ziemi sieradzkiej^[3]. Uzyskała lokację miejską w 1255^[4]. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5] w tenucie warckiej w powiecie sieradzkim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[6].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 miasto miało 3242 mieszkańców^[2]. Lokalny ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł.

Historia

Początkowo Warta istniała jako osada rolnicza, jednak korzystna lokalizacja w pobliżu szlaków handlowych oraz korzystne warunki klimatyczno-glebowe przyczyniły się do szybkiego rozwoju miasta. W 1255 zostały nadane osadzie prawa miejskie. W 1331 Warta została doszczętnie spalona przez wyprawę krzyżacką. 28 października 1423 Władysław II Jagiełło wydał tu tzw. statut warcki^[7]. W 1465 miasto ponownie padło ofiarą pożaru, a od 1482 w mieście wybuchła zaraza trwająca kilkanaście lat. Z 1507 pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Warcie^[8]. W 1507 miasto płonie po raz kolejny. Pomimo tych klęsk miasto rozwijało się. W 1467 założono klasztor Bernardynów istniejący do dziś i mający znaczny wpływ na życie kulturalne i duchowe Warty. W mieście dobrze rozwinęło się rzemiosło i usługi min. tkactwo, krawiectwo, kuśnierstwo, garbarstwo, kowalstwo, złotnictwo, młynarstwo i ceramika. Pozycję swą miasto zaczęło powoli tracić w XVIII wieku na skutek ogólnie pogarszającej się sytuacji kraju i dodatkowych lokalnych problemów. Z gospodarczego upadku miasto podniosło się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W 1939 miasto wcielone zostało w granice Rzeszy Niemieckiej. W lutym 1940 władze niemieckie utworzyły getto dla ludności żydowskiej (w 1921 ludność żydowska liczyła 2025 osób, czyli 49% mieszkańców). Nakazały również rozebranie synagogi, spalonej we wrześniu 1939. Getto zlikwidowane zostało w sierpniu 1942, a ogromną większość warckich Żydów wymordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem^[9].

W sobotę 20 stycznia 1945 do miasta weszły jednostki Armii Czerwonej 9 Korpusu Pancernego pod dowództwem gen. Iwana Kiriczenki z 1 Frontu Białoruskiego kończąc tym samym okupację niemiecką podczas II wojny światowej^[10].

Do 1954 siedziba gminy Bartochów.

Zabytki

• kościół św. Józefa pod opieką SS. Bernardynek z XVII wieku
• gotycki kościół św. Mikołaja wzniesiony w połowie XIV wieku, przebudowany w XVII wieku
• barokowy kościół i klasztor Ojców Bernardynów pw. Wniebowzięcia NMP z XV wieku, przebudowany w latach 1696–1708
• ratusz wzniesiony w 1842

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[11] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw. św. Mikołaja, XIV-XX w., nr rej.: 497-IV-38 z 1949 oraz 295 z 28.12.1967
• zespół klasztorny bernardynek, XVIII w.:
  • kościół pw. Narodzenia MB, nr rej.: 858 z 28.12.1967
  • klasztor, nr rej.: 859 z 28.12.1967
  • dzwonnica, nr rej.: 860 z 28.12.1967
• zespół klasztorny bernardynów, XV w., XVII–XVIII w.:
  • kościół pw. Wniebowzięcia MB, nr rej.: 855 z 28.12.1967
  • klasztor, nr rej.: 856 z 28.12.1967
  • kaplica cmentarna (przy kościele), nr rej.: 857 z 28.12.1967
• kaplica cmentarna, 1 poł. XIX w., nr rej.: 861 z 18.12.1967
• ratusz, 1842, nr rej.: 296 z 18.12.1967
• jatki, obecnie kino „Lutnia”, 1 poł. XIX, XX w., nr rej.: 862 z 18.12.1967
• park, nr rej.: 294 z 8.02.1979
• dom, ul. Kaszyńskiego 1, 1840–1845, nr rej.: 284 z 2.01.1978 (spalony)
• dom, ul. Kaszyńskiego 9, drewniany, poł. XIX w., nr rej.: 865 z 28.12.1967
• dom, Rynek 24, poł. XIX w., nr rej.: 864 z 28.12.1967
• dworek, ul. Sieradzka 2, 1 poł. XIX w., nr rej.: 863 z 28.12.1967 (nie istnieje?)
• kamienica, ul. 20 Stycznia 26, nr rej.: 356 z 5.01.1988
• Młyn „Tradycja”, ul. Cielecka 12, 98-290

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Warty w 2014^[12]

Turystyka

W mieście funkcjonuje Muzeum Miasta i Rzeki Warty. Do najciekawszych miejsc można zaliczyć m.in. odrestaurowany Nowy cmentarz żydowski, ratusz i jatki (w których mieści się obecnie biblioteka publiczna). Stara część miasta zachowała swój historyczny układ urbanistyczny.^{[styl do poprawy]}. Przez Wartę przebiega turystyczny Szlak im. Władysława Reymonta.

Na miejscu dawnego basenu odkrytego powstał Nowy Amfiteatr.

Od 2023 przy rynku znajduje się mural upamiętniający Stanisława Szukalskiego, artystę urodzonego w 1893 w Warcie^[13].

• 
  Kościół Bernardynów
• 
  Kościół Bernardynek
• 
  Gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja
• 
  Ratusz
• 
  Rzeka Warta pod Wartą
• 
  Szpital barokowy z XVIII wieku
• 
  Pomnik pilota Stanisława Skarżyńskiego

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• DK83: kierunek Turek – Warta – Sieradz
• droga wojewódzka nr 710: kierunek Łódź – Warta – Błaszki

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki (dekanat warcki):
  • parafia św. Mikołaja Biskupa
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Warta (Sala Królestwa ul. Długa)^[14].

Ludzie związani z Wartą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wartą.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Warcie.

Miasta partnerskie[15]

• Lengerich – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia. Prawa miejskie od 1147.
• Szécsény (słow. Sečany) – miasto na północy Węgier, położone na skraju gór Cserhát w komitacie Nógrád. Miejscowość jest ośrodkiem administracyjnym powiatu Szécsény. Znajdują się w nim liczne zabytki i muzea.
• Jamboł – miasto w południowo-wschodniej Bułgarii, obwód Jamboł

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Warcie
• Nowy cmentarz żydowski w Warcie
• Synagoga w Warcie
• Statut warcki
• Zbiornik Jeziorsko