Wiele (województwo pomorskie)

Wiele (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Wielé; niem. Wielle^[3][4]) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Karsin, na południowym krańcu Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i nad jeziorem Wielewskim.

Wiele

wieś
Kościół parafialny w Wielu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Karsin
Liczba ludności (2021)	1341
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-441[1]
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0162783
Położenie na mapie gminy Karsin Wiele
Położenie na mapie Polski Wiele
Położenie na mapie województwa pomorskiego Wiele
Położenie na mapie powiatu kościerskiego Wiele
53°55′24″N 17°51′44″E[2]

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gdańskiego.

W obszar wsi wchodzą ponadto:

Integralne części wsi Wiele[5][6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0162790	Abisynia	część wsi
0162808	Bekasowo	część wsi
0162814	Będomin	część wsi
0162820	Biała Góra	część wsi
1067124	Chojny	osada
0162850	Jeżewo	osada leśna
0162866	Mrówkowo	osada leśna
0162872	Piątkowo	osada leśna
0162889	Przydół	osada leśna
0162895	Rogalewo	osada leśna
1061475	Wiele-Wybudowanie	część wsi

Opis miejscowości

Najstarsza pośrednia wzmianka pochodzi z 1352, gdzie mowa jest o „puszczy wielewskiej” (niem. Velymschen heyde) nad Wdą, w tekście przywileju nadania wsi Górki Wangeriszowi z Cisewia. Pierwszy zapis nazwy Wiele pochodzi z 1382, z przywileju nadania tej miejscowości prawa niemieckiego przez komtura z Tucholi – brata Henryka von Bullendorfa^[7].

Miejsce urodzin kaszubskich działaczy: Hieronima Derdowskiego oraz Tomasza i Wincentego Rogalów.

Wiele to miejscowość letniskowo - wypoczynkowa i rolnicza. Nad jeziorem Wielewskim znajdują się ośrodki wypoczynkowe, a także zakład przeróbki drewna.

Siedziba Muzeum Ziemi Zaborskiej, z największą w kraju kolekcją haftów jednego autora (ok. 500 dzieł) – Leonarda Brzezińskiego, twórcy szkoły haftu wielewskiego.

We wsi odbywają się również Turnieje Gawędziarzy Ludowych Kaszub i Kociewia. Od 2004 rokrocznie latem Wiele jest jedną ze scen Międzynarodowego Festiwalu Folkloru.

Zabytki

Wnętrze kościoła

Kalwaria Wielewska, „Dom Piłata”

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[8] na listę zabytków wpisany są:

• zespół ruralistyczny wsi, nr rej.: 966 z 2.06.1986
• kościół parafialny pw. św. Mikołaja, 1904-05, nr rej.: A-1188 z 4.06.1998, neobarokowy, z trzema wieżami o cebulastych hełmach, przed fasadą i u ramion transeptu. W barokowym wyposażeniu cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia^[9].
• cmentarz grzebalny, nr rej.: j.w.
• Kalwaria Wielewska, 1915-24, nr rej.: A-1189 z 1.07.1998:
  • park kalwaryjski
  • 16 kaplic
  • 6 stacji drogi krzyżowej (figury)
  • pustelnia (dom dla stróża).

Neobarokowy kościół z 1906 pod wezwaniem św. Mikołaja został zbudowany na miejscu dawnego, drewnianego z 1728^[7]. Część materiału starego kościoła wykorzystano do budowy kościoła w pobliskim Karsinie. Na wzgórzach otaczających jezioro Wielewskie znajduje się Kalwaria Wielewska, drugi taki obiekt na Pomorzu Gdańskim obok Kalwarii Wejherowskiej, założona w latach 1915–1927.

Kalendarium

Centrum wsi Wiele

• XIV w. – pierwsze wzmianki o miejscowości
• 1382 – lokacja wsi na prawie niemieckim
• 1466 – na mocy II pokoju toruńskiego włączenie w obszar Prus Królewskich
• 1569 – w granicach Korony Królestwa Polskiego (prowincja Prusy Królewskie, województwo pomorskie)
• 1583 – pierwsza wzmianka o cmentarzu^[10]
• 1728 – zakończenie budowy drewnianego kościoła w miejsce dawnego
• 1772 – zabór pruski
• 1852 – przeniesienie obrazu Matki Bożej Pocieszenia z Chojnic do Wiela
• 1906 – zakończenie budowy obecnego kościoła parafialnego
• 1915 – rozpoczęcie budowy Kalwarii
• 1920 – ponownie w granicach Polski
• 1924 – wizyta prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności we wsi Wiele to 1257 z czego 50,6% to kobiety, a 49,4% to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 20,2% mieszkańców gminy^[11].

Zobacz też

• Kalwaria Wielewska, Parafia Świętego Mikołaja – Sanktuarium Kalwaryjskie w Wielu, Pomnik Ofiar Faszyzmu w Wielu
• Karsin, Przytarnia, Czersk, Wiele (województwo kujawsko-pomorskie)
• Wiele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 310.