Kociewie

Kociewie – region etnograficzny na Pomorzu Gdańskim, położony na zachodnim brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich.

Kociewie

Herb Flaga
Państwa	Polska
Stolica	Starogard Gdański
Ważniejsze miejscowości	Tczew, Świecie
Powierzchnia	Około 3100 km²[1]
Położenie na mapie

Terytorium

Starogard Gdański

Pelplin

Tczew

Świecie

Gniew

Nowe

Ważniejsze miejscowości

Obszar Kociewia wytyczać można z różnych punktów widzenia. Najpopularniejszymi perspektywami, z których opisuje się to zagadnienie, to spojrzenia: administracyjne, geograficzne, językowe.

Pod względem administracyjnym Kociewie leży na terenie województwa pomorskiego (w całości powiat starogardzki, tczewski oraz fragmentarycznie obszar gminy Trąbki Wielkie z powiatu gdańskiego, gminy Liniewa i Stara Kiszewa z powiatu kościerskiego oraz gminy Czersk z powiatu chojnickiego) oraz województwa kujawsko-pomorskiego (powiat świecki z gminą Nowe, Warlubie, Osie, Drzycim, Jeżewo, Dragacz, gmina Świecie z miastem, częściowo gmina Bukowiec i Lniano oraz fragmentarycznie obszar gminy Śliwice z powiatu tucholskiego)^[2].

Geograficzne granice Kociewia wykreślił Jerzy Szukalski, który w publikacji „Krajobrazy Kociewia” pisał, że jest to region geograficzno-etnograficzny leżący na lewym brzegu dolnej Wisły w dorzeczu czterech jej dopływów: Wda, Mątawa, Wierzyca oraz Motława. Jego granice były w większości dość naturalne: od wschodu Wisła, od zachodu główny kompleks Borów Tucholskich. Kociewski krajobraz tworzy Pojezierze Starogardzkie, część równiny Borów Tucholskich, Równiny Świeckiej oraz lewobrzeżna część Doliny Kwidzyńskiej, przechodzącej w Żuławy Wiślane^[3].

Językowe granice Kociewia wytyczył Kazimierz Nitsch na podstawie swoich badań terenowych z początków XX wieku^[4]. Według nich granice Kociewia wyglądają następująco:

• wschodnia granica na około 120-kilometrowym odcinku Wisły od wsi Topolinek koło Świecia do wsi Czatkowy koło Tczewa
• północno-zachodnia granica na linii Trąbki Wielkie – Wysin – Liniewo – Nowe Polaszki – Konarzyny
• południowo-zachodnia granica biegnąca przez Czarną Wodę, Osieczną, Lińsk, Lniano, Bukowiec, Gruczno do Topolinka^[5].

Grupy etniczne Kociewia

Granicą borowiacko-kociewską jest dawna puszcza na północ i zachód od Śliwic i Osówka aż po rzekę Wdę. Pomiędzy tymi dwiema starymi wsiami a odległą o ponad 20 km Wdą, gdzie dopiero znajdowały się osady dzisiejszego Kociewia, znajdował się teren niezamieszkany. Dopiero w ciągu XVII stulecia osadnicy od terenu borowiackiego i od Wdy z terenu Kociewia zaczęli tę część borów zaludniać.

Fale osadnicze borowiackie i kociewskie nachodziły na siebie gdzieś w rejonie wówczas powstałych Osiecznej i Ocypla.

Spośród Kociewiaków wyróżniano następujące grupy etniczne:

• Lasacy^[6] – w Borach Tucholskich
• Feteracy – z okolic Pelplina
• Górale – zamieszkujący wyżynne obszary w północnej części regionu
• Piaskarze – w okolicach Śliwic
• Olędracy – zamieszkujący nad Wisłą
• Samburczycy – z okolic Tczewa^[7].

Większość tych grup odnotowywana była jednak incydentalnie, przy okazji badań Kociewia w pierwszej połowie XX wieku. Niektóre nazwy, jak Samburczycy, były od razu uznawane za przypadkowe (o czym pisała „odkrywczyni” tej nazwy prof. Zofia Stamirowska)^[8]. Dziś poza określeniem „Lasacy”, pozostałe nazwy nie funkcjonują^[9].

Historia

Pierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk Hurtiga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego^[10]. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) – odnotowuje się je od lat sześćdziesiątych XIX wieku^[11]. Historycy nie mają jednoznacznej opinii w sprawie historii regionu jako takiego. Jan Powierski początków odrębności Kociewia szukał w okresie nowożytnym, z czym współgrał głos językoznawców, szukających korzeni gwary kociewskiej w XVI wieku. Jednak Gerard Labuda widział w Kociewiu dziedzictwo podziałów plemiennych z wczesnego średniowiecza. W XII- i XIII-wiecznych księstwach świeckim i lubiszewskim (tczewskim) dostrzegał przejaw wcześniejszej odrębności plemiennej względem reszty Pomorza Gdańskiego zamieszkałego przez przodków dzisiejszych Kaszubów. Jego poglądy wspierać mogą odkrycia archeologów w Kałdusie pod Chełmnem, który zdaje się być ważnym ośrodkiem z czasów pierwszych Piastów obejmującym nie tylko Ziemię Chełmińską, ale i większą część dzisiejszego Kociewia. Zdaje się nie budzić wątpliwości fakt, że znaczna część dzisiejszego Kociewia tworzy wyrazisty region także pod względem historycznym, choć dzisiejsza nazwa ma znacznie młodszą metrykę^[12].

Sejmik Województwa Pomorskiego, chcąc podkreślić potrzebę zachowania i rozwoju wielokulturowego bogactwa Pomorza, ustanowił rok 2005 Rokiem Kociewskim^[13].

W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia^[14].

Miasta

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Województwo
1.	Tczew	59 105	22,26 km²	pomorskie
2.	Starogard Gdański	47 272	25,28 km²	pomorskie
3.	Świecie	24 987	16,50 km²	kujawsko-pomorskie
4.	Pelplin	8065	4,45 km²	pomorskie
5.	Skarszewy	7103	11,96 km²	pomorskie
6.	Gniew	6791	6,04 km²	pomorskie
7.	Nowe	5787	3,57 km²	kujawsko-pomorskie
8.	Skórcz	3609	3,67 km²	pomorskie
9.	Czarna Woda[a]	2841	9,94 km²	pomorskie

Kultura

Od 1995 r. co 5 lat na Kociewiu odbywają się Kongresy Kociewskie, na których spotykają się samorządowcy oraz regionaliści, aby dyskutować o sprawach związanych z regionem.

Hymn Kociewski

7 marca 2003 r. ustanowiono herb i hymn Kociewia, którego słowa są autorstwa ks. Bernarda Sychty^[15]:

Pytasz sia, dzie Kociewiaki

Majó swoje dómi,

Swe pachnące chlebam pola,

Swoje sochy, bróny

ref. Dzie Wierzyca, Wda

Przy śrebnym fal śpsiwie

Niesó woda w dal,

Tam nasze Kociewie (x2)

Czy to my tu na Kociewiu,

Czy Borusy w borach,

Czy Lasaki, czy Kaszuby

Na morzu, jeziorach

ref. Jadna Matka nas,

Wszytkich kolybała,

Pokłóńma sie w pas:

Tobia, Polsko, chwała (x2)

Turystyka

Kociewskie Trasy Rowerowe to projekt realizowany od kilku lat przez Lokalną Organizację Turystyczną „Kociewie” przy wsparciu Lokalnych Grup Działania „Wstęga Kociewia” i „Chata Kociewia”, a także lokalnych samorządów. Na Kociewskie Trasy Rowerowe składa się ponad 400 kilometrów oznakowanych szlaków, łączących miasta Kociewia – Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Czarną Wodę, Gniew, Skórcz, Nowe i Świecie^[16].

Znane osoby pochodzące z Kociewia

• Teresa Budzisz-Krzyżanowska – aktorka
• Wojciech Cejrowski – dziennikarz radiowy, satyryk, fotograf, podróżnik, pisarz
• Grzegorz Ciechowski – muzyk
• Kazimierz Deyna – piłkarz
• Danuta Dziawgo – ekonomistka, profesor zwyczajna, prorektor ds. ekonomicznych i rozwoju Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
• Łukasz Dziemiński – raper
• Magdalena Gabig-Cimińska – profesor nadzwyczajna Polskiej Akademii Nauk (Instytut Biochemii i Biofizyki PAN)
• Grzegorz Gajdus – lekkoatleta, biegacz długodystansowy, były rekordzista Polski w maratonie
• Andrzej Grubba – sportowiec (tenis stołowy)
• Krzysztof Kosedowski – sportowiec (boks)
• Leszek Kosedowski – sportowiec (boks)
• Henryk Jankowski – ksiądz
• Ryszard Karczykowski – śpiewak operowy
• Jan Klimek – obrońca Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsk w 1939; rozstrzelany przez Niemców w październiku 1939 r.
• Grzegorz Kołodko – ekonomista
• Dorota Landowska – aktorka
• Roman Landowski – pisarz, regionalista
• Włodzimierz Łajming – malarz
• Bronisław Malinowski – sportowiec, mistrz olimpijski z Moskwy z 1980 r.
• Marcin Mięciel – piłkarz
• Oktawia Nowacka – pięcioboistka, brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich (2016)
• Zygmunt Nowak – architekt
• Albin Ossowski – aktor
• Edward Pałłasz – kompozytor
• Paweł Papke – siatkarz
• Kazimierz Piechowski – polski żołnierz, więzień i uciekinier z niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau
• Teresa Piotrowska – polityk, samorządowiec, posłanka na Sejm IV, V, VI, VII i VIII kadencji, od 2014 do 2015 minister spraw wewnętrznych
• Marcin Prus – siatkarz
• Sławomir Pstrong – reżyser, scenarzysta, autor opowiadań.
• Danuta Rosani – lekkoatletka dyskobolka, trzykrotna mistrzyni Polski i olimpijka
• Tomasz Schuchardt – aktor
• Ania Szarmach – piosenkarka, kompozytorka i autorka tekstów
• Paulina Tyszewska – członkini polskiego wywiadu
• Marek Walkowski - autorytet w dziedzinie pedagogiki wojskowej i energetyki zawodowej (łączność)
• Bogdan Wenta – trener polskiej reprezentacji piłki ręcznej; zdobywca wicemistrzostwa świata w 2007 roku
• Urszula Zajączkowska – poetka, botanik i artystka wizualna
• Kazimierz Zimny – lekkoatleta

Uwagi

1. Miasto leży na pograniczu borowiacko-kociewskim.