X Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

X Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (również X Konkurs Chopinowski) – 10. edycja Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, która rozpoczęła się 1 października 1980 w Warszawie. Organizatorem konkursu było Towarzystwo im. Fryderyka Chopina^[1].

X Konkurs Chopinowski

X International Fryderyk Chopin Piano Competition

Pełna nazwa	X Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
Termin	1–20 października 1980
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Obiekt	Filharmonia Narodowa
Organizator	Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
Tematyka	muzyka poważna

Charakterystyka konkursu

Zwycięzca X Konkursu Chopinowskiego – Wietnamczyk Đặng Thái Sơn (zdjęcie z 2021)

Wzięła w nim udział rekordowa liczba 149 pianistów z 37 krajów^[2][3] (w tym sześciu Polaków: Elżbieta Karaś-Krasztel, Kornelia Ogórek, Ewa Pobłocka, Paweł Skrzypek, Jerzy Sterczyński i Jerzy Tosik-Warszawiak)^[4]. Najliczniejsze grono pianistów reprezentowało Japonię oraz Stany Zjednoczone^[2]. Konkurs odbył się w dniach 1–20 października 1980^[2]. Składał się z trzech etapów i finału^[5]. Zwyciężył pianista wietnamski Đặng Thái Sơn^[6], który otrzymał również (ex aequo z innymi pianistkami) wszystkie nagrody specjalne. Warto dodać, że zwycięzca zagrał z orkiestrą koncert finałowy po raz pierwszy w swoim życiu^[2].

Uczestnikiem konkursu, który najmocniej utkwił w pamięci słuchaczy i pozostawał w trakcie konkursu ulubieńcem publiczności był Jugosłowianin Ivo Pogorelić. Nie zdobył on żadnej z głównych nagród, odpadając w trzecim etapie. Konserwatywnie nastawione jury nie dopuściło go do finału, gdyż jego interpretacje były kontrowersyjne, zbytnio odbiegały od kanonu wykonawczego, nie stroniły ponadto od błędów nutowych.

W trakcie trwania konkursu, 3 października, zmarł jego inicjator, profesor Jerzy Żurawlew. Warto dodać, że z okazji X Konkursu Chopinowskiego, Poczta Polska wydała 2 października znaczek pocztowy o nominale 6,90 zł; projektu Stefana Małeckiego, przedstawiający podobiznę Fryderyka Chopina na tle symbolicznych wierzb^[7].

Kalendarium

Kalendarz konkursu[5]
Faza konkursu	Data
	1.10	2.10[8]	3.10	4.10	5.10	6.10	7.10	8.10	9.10	10.10	11.10	12.10	13.10	14.10	15.10	16.10	17.10	18.10	19.10	20.10
Koncert inauguracyjny
I etap
II etap
III etap
Finał
Koncert laureatów

Jury

Do konkursowego przebiegu przesłuchań oraz podziału nagród powołano jury, w następującym składzie^[2][a]:

Skład jury
Lp.	Juror	Kraj	Funkcja
1.	Kazimierz Kord	Polska	przewodniczący jury
2.	Nikita Magaloff	Szwajcaria	wiceprzewodniczący jury
3.	František Rauch	Czechosłowacja	wiceprzewodniczący jury
4.	Martha Argerich	Argentyna	członek jury
5.	Paul Badura-Skoda	Austria	członek jury
6.	Rodolfo Caporali	Włochy	członek jury
7.	Josep Colom	Hiszpania	członek jury
8.	Halina Czerny-Stefańska	Polska	członek jury
9.	Siergiej Dorenski	ZSRR	członek jury
10.	Jan Ekier	Polska	członek jury
11.	Liuba Enczewa	Bułgaria	członek jury
12.	Rudolf Fischer	NRD	członek jury
13.	Lidia Grychtołówna	Polska	członek jury
14.	Iving Heller	Kanada	członek jury
15.	Rex Hobcroft	Australia	członek jury
16.	Ludwig Hoffmann	RFN	członek jury
17.	Andrzej Jasiński	Polska	członek jury
18.	Geneviève Joy	Francja	członek jury
19.	Louis Kentner	Wielka Brytania	członek jury
20.	Eugene List	Stany Zjednoczone	członek jury
21.	Regina Smendzianka	Polska	członek jury
22.	Péter Solymos	Węgry	członek jury
23.	Zbigniew Śliwiński	Polska	członek jury
24.	Kazuko Yasukawa	Japonia	członek jury
25.	Tadeusz Żmudziński	Polska	członek jury

Warto dodać, że w przebiegu prac jury swój udział wycofali po I etapie Louis Kentner, a po III etapie Martha Argerich i Nikita Magaloff. Powodem opuszczenia jury przez Louisa Kentnera było niedopuszczenie do przesłuchań II etapu żadnego z jego uczniów z Wielkiej Brytanii, przy jednoczesnym udziale w dalszym przebiegu Konkursu kontrowersyjnego jugosłowiańskiego pianisty Ivo Pogorelica^[9]. Ivo Pogorelić stał się również powodem wycofania kolejnych jurorów. Argerich i Magaloff kwestionowali bowiem jego niedopuszczenie do finału^[9]. Przewodniczący jury Kazimierz Kord tak skomentował te wydarzenia^[9]:

W jury zasiadały 24 osoby o różnych orientacjach estetycznych, pochodzące z różnych stref kulturowych, lecz posiadające jedną wspólną cechę: byli to wybitni artyści i pedagodzy. W imię obiektywizmu ferowanych ocen, powołuje się grono wybitnych ludzi, do których trzeba mieć zaufanie. Zresztą liczebność jury warszawskiego konkursu przewyższa większość innych podobnych imprez. System punktowania, a zwłaszcza końcowy jego rezultat, na pewno nie może wszystkich zadowolić, ale przecież jest to jakaś wypadkowa wszystkich ocen uzyskanych w toku eliminacji przez kandydata. W sytuacji, kiedy cyframi się określa grę, jakość działania artystycznego, zawsze możliwe są niedoskonałości oceny. Niefortunne wystąpienie Marthy Argerich należy uznać za naruszenie przyjętych przez cały zespół jurorów reguł lojalności i wspólnej odpowiedzialności. Nie chodzi, oczywiście, o jej stanowisko wobec sprawy Pogorelica, lecz o sposób wypowiedzi przed kamerami TV. Ten sam Pogorelić był też bezpośrednim powodem wcześniejszego wyjazdu z Warszawy Louisa Kentnera. W przeciwieństwie jednak do argentyńskiej pianistki angielski juror oświadczył, że obecność Jugosłowianina w II etapie, przy jednoczesnym całkowitym wyeliminowaniu po I etapie wszystkich jego uczniów z Wielkiej Brytanii, dowodzi zbyt dużej rozbieżności poglądów między nim a pozostałą większością jury. Ja sam jako juror, uważam Ivo Pogorelica za bardzo ciekawą osobowość, o czym świadczy zaproponowanie mu recitalu w Filharmonii Narodowej.

Kazimierz Kord

Zasady oceny pianistów

Jury oceniało sztukę interpretacyjną każdego z uczestników przy pomocy punktów od 1 do 25. Ocenę: (średnią arytmetyczną) obliczano w taki sam sposób jak w poprzednim IX Konkursie Chopinowskim, analogicznie ustalano również listę osób zakwalifikowanych do następnych etapów^[3]. Wyniki II etapu ustalano na podstawie średniej arytmetycznej ocen uzyskanych tylko w tym etapie^[3]. Wyniki III etapu - na podstawie sumy średnich arytmetycznych ocen uzyskanych w II i III etapie^[3]. Po zakończeniu finału dyrektor konkursu przedstawił jury sumy średnich arytmetycznych ocen uzyskanych przez uczestników finału we wszystkich etapach i finale, po czym podjęto decyzję w sprawie rozdziału nagród^[3]. Dla zdobycia I nagrody konieczne było uzyskanie przez uczestnika minimum 66 punktów^[3].

Poczynając od tego konkursu oddzielnie punktowano nie tylko wykonanie poloneza i mazurków, lecz także interpretację koncertu w finale, za którą również przyznano nagrodę specjalną^[3].

Konkurs

Koncert inauguracyjny

1 października w sali Filharmonii Narodowej został zainaugurowany X Konkurs Chopinowski uroczystym koncertem Orkiestry Symfonicznej i Chóru Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Kazimierza Korda^[5]. Solistką koncertu była wybitna pianistka i jednocześnie jurorka konkursu Martha Argerich^[5].

I etap

Przesłuchania konkursowe I etapu odbyły się w dniach (2–7 października) w dwóch sesjach przedpołudniowej i popołudniowej w kolejności alfabetycznej, począwszy od wylosowanej wcześniej litery „S”^[8]. Jako pierwszy wystąpił w tym etapie Anglik, Paul Searle-Barnes^[8]. Pianiści w tym etapie mieli do wykonania program przewidziany regulaminem, występując w czasie około 20 minut, grając z pamięci wybrane etiudy, nokturny i jedno z czterech scherz^[8]. Po zakończeniu przesłuchań tego etapu zebrało się jury celem wyłonienia pianistów zakwalifikowanych do kolejnego etapu.

II etap

Po zakończeniu obrad jury 8 października jego przewodniczący Kazimierz Kord ogłosił listę 42 pianistów z 15 krajów (w tym 5 Polaków) dopuszczonych do przesłuchań tego etapu^[10]. Podobnie jak w poprzednim etapie pianiści występowali kolejno w dniach (9–13 października) w dwóch sesjach przedpołudniowej i popołudniowej.

Uczestnicy II etapu[10] Lp. Uczestnik Kraj 1. Eliane Rodrigues 2. Emma Tachmizjan 3. Chen Hung-kuan 4. Su Chen-chen 5. Zhao Wei 6. Liu Yi-fan 7. Wu Ying 8. Wang Yy 9. Erik Berchot 10. Bernard D'Ascoli 11. Erik Davoust 12. Jean-Marc Luisada 13. Ana Guijarro 14. Rikako Akatsu Lp. Uczestnik Kraj 15. Akiko Ebi 16. Ayami Ikeba 17. Kyoto Ito 18. Masashi Kawasome 19. Rinko Kobayashi 20. Momoko Nishino 21. Yukiko Takahashi 22. Hitoko Yamada 23. Ivo Pogorelić 24. Douglas Finch 25. Angela Hewitt 26. Catherine Vickers 27. Elżbieta Karaś-Krasztel 28. Ewa Pobłocka Lp. Uczestnik Kraj 29. Paweł Skrzypek 30. Jerzy Sterczyński 31. Jerzy Tosik-Warszawiak 32. Alexander Lonquich 33. Dan Atanasiu 34. Jeffrey Kahane 35. Kevin Kenner 36. Edward Newman 37. Willliam Wolfram 38. Endre Hegedűs 39. Đặng Thái Sơn 40. Arutiun Papazjan 41. Irina Pietrowa 42. Tatiana Szebanowa

III etap

14 października jury ogłosiło listę 15 pianistów z 11 krajów dopuszczonych do przesłuchań III etapu (w tym jedynej Polki Ewy Pobłockiej)^[11]. Etap trwał przez dwa dni (15–16 października), a pianiści mieli do wykonania program składający się z trzech lub czterech mazurków i jednej z dwóch sonat^[11].

Uczestnicy III etapu[11] Lp. Uczestnik Kraj 1. Chen Hung-kuan  Chińskie Tajpej 2. Erik Berchot  Francja 3. Bernard D'Ascoli  Francja 4. Akiko Ebi  Japonia 5. Ivo Pogorelić  Jugosławia 6. Angela Hewitt  Kanada 7. Ewa Pobłocka  Polska 8. Alexander Lonquich  RFN 9. Dan Atanasiu  Rumunia 10. Kevin Kenner  Stany Zjednoczone 11. Willliam Wolfram  Stany Zjednoczone 12. Đặng Thái Sơn  Wietnam 13. Arutiun Papazjan  ZSRR 14. Irina Pietrowa  ZSRR 15. Tatiana Szebanowa  ZSRR

Finał

Po wysłuchaniu wszystkich uczestników trzeciego etapu jury dopuściło werdyktem ogłoszonym 17 października, 7 pianistów do występów finałowych, w tym Polkę Ewę Pobłocką^[12]. Warto dodać, że podanie składu finałowego pianistów i brak na niej Jugosłowianina Ivo Pogorelica, wywołało wiele kontrowersyjnych komentarzy. Na znak protestu wycofała swój dalszy udział w przebiegu przesłuchań finałowych Martha Argerich, jak również kolejny juror Nikita Magaloff^[12]. Martha Argerich oświadczyła wówczas dziennikarzom tak swoje stanowisko wobec tej kwestii^[12]:

Tego rodzaju werdykt obniża prestiż i rangę imprezy. Stawia on zarazem pod znakiem zapytania mój dalszy udział w pracach jury.

Martha Argerich

Pianiści w finale mieli do wyboru wykonanie jednego z Koncertów fortepianowych Fryderyka Chopina: (f-moll op. 21 lub e-moll op. 11) wraz z towarzyszącą im Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Narodowej pod batutą Tadeusza Strugały^[12]. Przesłuchania finałowe zakończył Francuz Erik Berchot^[13].

Finaliści[12] Lp. Finalista Kraj 1. Erik Berchot  Francja 2. Akiko Ebi  Japonia 3. Ewa Pobłocka  Polska 4. Đặng Thái Sơn  Wietnam 5. Arutiun Papazjan  ZSRR 6. Irina Pietrowa  ZSRR 7. Tatiana Szebanowa  ZSRR

Nagrody i wyróżnienia

Zdobywcy trzech pierwszych miejsc zostali uhonorowani medalami. Wszyscy finaliści otrzymali stosownie do zajętego miejsca bądź wyróżnienia odpowiednią nagrodę finansową. Zgodnie z regulaminem nagrodzeni zobowiązani byli do udziału w kończącym konkurs, koncercie laureatów.

Nagrody główne[13]
Nagroda	Laureat	Kraj	Fundator nagrody
	Đặng Thái Sơn[6]	Wietnam	Minister Kultury i Sztuki[1]
	Tatiana Szebanowa	ZSRR
	Arutiun Papazjan	ZSRR
4	Nie przyznano
5	Akiko Ebi	Japonia
	Ewa Pobłocka	Polska
6	Erik Berchot	Francja
	Irina Pietrowa	ZSRR
Wyróżnienia[13]
Wyróżniony		Kraj	Fundator nagrody
Dan Atanasiu		Rumunia	Minister Kultury i Sztuki[1]
Bernard D'Ascoli		Francja
Angela Hewitt		Kanada
Chen Hung-kuan		Chińskie Tajpej
Kevin Kenner		Stany Zjednoczone
Alexander Lonquich		RFN
Ivo Pogorelić		Jugosławia
Willliam Wolfram		Stany Zjednoczone
Nagrody Specjalne[13]
Nagroda	Nagrodzony	Kraj	Fundator nagrody
Najlepsze wykonanie poloneza	Đặng Thái Sơn[6]	Wietnam	Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
	Tatiana Szebanowa	ZSRR
Najlepsze wykonanie mazurków	Đặng Thái Sơn[6]	Wietnam	Polskie Radio
	Ewa Pobłocka	Polska
Najlepsze wykonanie koncertu	Đặng Thái Sơn[6]	Wietnam	Filharmonia Narodowa
	Tatiana Szebanowa	ZSRR
Nagroda dla najbardziej utalentowanego pianisty oraz oryginalnego interpretatora[14]	Ivo Pogorelić	Jugosławia	Stefania Woytowicz

Najbardziej kontrowersyjny pianista X Konkursu Chopinowskiego Jugosłowianin Ivo Pogorelić tak skomentował swój udział w konkursie^[14]:

Celem udziału w konkursie nie było zdobycie nagrody, lecz zademonstrowanie nowego, odmiennego od tradycji sposobu interpretacji muzyki wielkiego kompozytora. To nie ja poniosłem stratę, lecz publiczność, konkurs – którego rangę obniżono i sam Chopin, którego dzieło pozbawiono możliwości innego ujęcia. Zresztą mój Chopin nie jest ekstrawagancki, wypaczony czy nawet zubożony. To co gram jest absolutnie zgodne z tekstem nutowym, przy czym wydobywam z tej muzyki więcej, niż dotychczas to się udawało innym.

Ivo Pogorelić

Uwagi

1. Honorowym przewodniczącym miał być Artur Rubinstein, który jednak do Warszawy nie przybył.