Yan Liben

Yan Liben ur. w Wannian (dzis. Xi’an) ok. 600, zm. 673 – chiński artysta i minister epoki Tang, najsłynniejszy malarz związany z dworem cesarzy Taizonga (626–649) i Gaozonga (649–683).

Ta osoba nosi chińskie nazwisko Yan.

Yan Liben

Nazwa chińska
Pismo uproszczone 阎立本 Pismo tradycyjne 閻立本 Hanyu pinyin Yán Lìběn Wade-Giles Yen Li-pen

Jego ojciec, Yan Bi(inne języki) (zm. 613), wywodził się z arystokracji Północnej dynastii Wei i poślubił córkę cesarza Wu(inne języki) (561–577) z Północnej dynastii Zhou(inne języki). Służył on jako architekt, inżynier, projektant i malarz cesarzom Północnej dynastii Zhou i dynastii Sui, co pokazuje, że obowiązki dworskiego artysty obejmowały wówczas znacznie większy zakres, niż te, jakie wiązano później z wąsko zdefiniowaną funkcją dworskiego malarza. Jego synowie, Lide(inne języki) (zm. 656) i Liben, służyli na dworze cesarza Taizonga. Jako projektanci mauzoleum cesarza Taizonga(inne języki) byli prawdopodobnie odpowiedzialni także za projekt słynnych sześciu kamiennych rumaków(inne języki) na froncie grobowca Taizonga, które są uważane za najlepszy zachowany przykład płaskorzeźby z wczesnej epoki Tang. Starszy Lide pełnił na dworze Taizonga przede wszystkim funkcję inżyniera i architekta, natomiast Liben zasłynął jako malarz. Obaj sprawowali wysokie urzędy – Liben odziedziczył po starszym bracie urząd ministra robót publicznych (zobacz Sześć ministerstw), by następnie w 668 zostać jednym z dwóch pierwszych ministrów, ministrem prawej strony. Ministrem lewej strony został wojskowy Jiang Ke(inne języki) (zm. 672), co zostało skomentowane w ówczesnym satyrycznym powiedzeniu: „Minister lewej strony sprawuje władzę nad pustynią, zaś minister prawej strony zdobył sławę dzięki malarstwu”. Nie jest jasne dlaczego cesarz mianował na te bliźniacze urzędy dwie tak przeciwstawne osobowości, być może mieli oni reprezentować odpowiednio aspekt wojskowy (wu) i kulturalny (wen) cesarstwa. W 671 Liben został powołany na kolejny ważny urząd szefa sekretariatu(inne języki)^[1][2][3].

Lektyka cesarska(inne języki), prawdopodobnie kopia z XI wieku. Muzeum Pałacowe

Odpowiadając na potrzeby dworu cesarskiego Yan Liben tworzył przede wszystkim kompozycje figuralne, lub po prostu portrety. Krótki zwój poziomy Lektyka cesarska(inne języki) może służyć za przykład powracającej w jego twórczości tematyki ważnego politycznego wydarzenia, w szczególności o charakterze dyplomatycznym. Zachowany w postaci kopii datowanej na połowę XI wieku obraz przedstawia cesarza Taizonga siedzącego na czymś w rodzaju lektyki, witającego tybetańskiego ministra Ludongzana. Kolofon zaznacza, że wydarzenie to miało miejsce w 641, kiedy Ludongzan przybył do Chang’anu by powitać księżniczkę Wencheng, przyszłą żonę tybetańskiego króla. Język obrazu jest bardzo oszczędny. Koncentruje się on na przedstawieniu relacji pomiędzy dwiema głównymi postaciami jako przedstawicielami Chin i Tybetu, przy czym nie ma żadnej próby zaznaczenia otoczenia. Taizong i Ludongzan dominują po przeciwnych stronach obrazu i ich różna wielkość, gesty, wyraz twarzy i fizyczny wygląd wzmacniają dualizm kompozycji. Te różnice, uwypuklając temat obrazu – historyczne spotkanie dwóch narodów – podkreślają polityczną supremację Taizonga^[1][2][4].

Cesarz Wu(inne języki) z Północnej dynastii Zhou(inne języki) naprzeciwko cesarza Shubao(inne języki) z dynastii Chen(inne języki), fragment zwoju poziomego Trzynaście portretów cesarskich(inne języki). Museum of Fine Arts w Bostonie

Dwa najsłynniejsze dzieła Yan Libena to dwie serie portretów osiemnastu wybitnych uczonych i dwudziestu czterech mężów stanu, oba zaginione (wykonana w 1090 odbitka wersji tego drugiego dzieła wykonanej w formie kamiennej steli daje pewne pojęcie o jego stylistyce, z płynnie zarysowanymi sylwetkami czterech urzędników trzymającymi ceremonialne tabliczki(inne języki)). Do tego samego gatunku malarstwa należy zwój poziomy Trzynaście portretów cesarskich(inne języki), w którego przypadku sześć pierwszych portretów to dzieła wyraźnie kogoś innego niż pozostałych siedem. Te drugie siedem portretów jest uważanych za wcześniejsze i znacznie lepsze pod względem artystycznym od pierwszy sześciu, ale nawet one mogą być jedynie częścią pochodzącej z połowy XI wieku kopii oryginału namalowanego nie przez Yan Libena, ale innego artystę tworzącego w VII stuleciu, Lang Yulinga^[5][6][2].

Trzynaście portretów cesarskich przedstawia szereg władców panujących od okresu dynastii Han do dynastii Sui, namalowanych w konserwatywnym stylu kontynuującym tradycje dawnej sztuki dydaktycznej, z historycznym postaciami służącymi jako moralne i polityczne przykłady. Widać to wyraźnie choćby w przedstawieniu ostatniego cesarza dynastii Chen(inne języki), Shubao(inne języki) (583-589) i cesarza Wu(inne języki) (561-578) z Północnej dynastii Zhou(inne języki), którzy zostali postawieni naprzeciwko siebie, jakby zaangażowani w pośmiertną konwersację. Rządzący odpowiednio Południem i Północą mniej więcej w tym samym czasie ci dwaj mężczyźni reprezentują dwa rodzaje błędu w jaki mogą popaść władcy. Cesarz dynastii Chen, wytworny lecz słaby, pławił się w zmysłowych przyjemnościach i był świadkiem upadku swojej dynastii; cesarz dynastii Zhou, okrutny i gwałtowny, prześladował buddyzm i stracił swój mandat. Te dwa portrety w oczywisty sposób przekazują polityczne przesłanie, zaś zwój jako całość, z serią podobnych portretów, ukazuje historię wzrostu i upadku poprzednich dynastii, dostarczając cesarzowi dynastii Tang materiału do refleksji nad swoim własnym moralnym i politycznym postępowaniem^[7]. Wszystkie przedstawienia cesarzy mają przy tym charakter portretów idealnych, w przypadku których osoby starano się wyposażyć w określone stereotypowe atrybuty, wskazujące na ich działalność i ułatwiające identyfikację^[8].

Postacie na obrazach Yan Libena są precyzyjnie obrysowane wyraźnym rysunkiem konturowym, w zgodzie z wcześniejszą tradycją najlepiej znaną z malarstwa Gu Kaizhi (uważa się przy tym że Liben naśladował styl Zhang Sengyou(inne języki)). Niemniej pojawia się w ich przypadku nowość w postaci cieniowania^[9][2], zaś jego portrety osiągają nie znany wcześniej stopień wyrafinowania dzięki zdolności do oddania szczegółów twarzy oraz cielesności postaci^[10]. Takie obrazy jak Lektyka cesarska, gdzie w udany sposób została uchwycona atmosfera cesarskiego dworu, zaś osobowość i nastrój poszczególnych postaci są wyraźnie podkreślone przez indywidualny wyraz twarzy i gesty, ukazują poświadczony w źródłach talent Libena do oddawania prawdziwego wyglądu rzeczy^[2][4]. Zgodnie ze znaną anegdotą pewnego razu Taizong miał nagle przywołać go i nakazać uklęknięcie przy jeziorze by namalował ptaki, bawiące się na tafli wody, które cesarz uważał za szczególnie urokliwe. Liben miał być szczególnie upokorzony tym wezwaniem, tak że później przestrzegł swych synów by nigdy nie zostawali malarzami. Ta opowieść stanowi przykład tradycyjnego uprzedzenia chińskich historyków wobec malarzy i rzemieślników, wraz ze swoim moralnym przesłaniem pozostała ona jednak nierozłącznie związana z obrazem Yan Libena przekazanym późniejszym pokoleniom^[2].

Uważa się że Yan Liben pomógł zdefiniować artystyczny styl dynastii Tang, oddając postacie i tematykę narracyjną w szczegółowym, kolorowym i realistycznym stylu^[2]. Jak jednak zauważa William Watson(inne języki), ponieważ twórczość z tego okresu znamy niemal wyłącznie z późniejszych kopii, obecnie jego styl jest dla nas nie do odróżnienia od stylu innego dworskiego malarza tej epoki, Zhou Fanga, oraz ich późniejszego naśladowcy, Zhou Wenju(inne języki)^[11].