Zadni Gerlach

Zadni Gerlach, Zadni Gierlach (słow. Zadný Gerlach, niem. Samuel-Roth-Spitze, węg. Róth Sámuel csúcs, Hátsó-Gerlachfalvi-csúcs^[1]) – zwornikowy, trójwierzchołkowy szczyt w grani głównej Tatr leżący na terenie Słowacji. Zadni Gerlach jest najbardziej na północ położoną częścią masywu Gerlacha (Gerlachovský štít).

Zadni Gerlach

Zadný Gerlach

Masyw Zadniego Gerlacha – widok od strony Doliny Batyżowieckiej, z podpisami
Państwo	Słowacja
Położenie	powiat Poprad
Pasmo	Tatry, Karpaty
Wysokość	2617 m n.p.m.
Wybitność	55 m
Pierwsze wejście	1895 J. Chmielowski, J. Wala (mł.)
Położenie na mapie Tatr Zadni Gerlach
Położenie na mapie Karpat Zadni Gerlach
49°09′58,4″N 20°07′53,3″E

Widok na grań Zadniego Gerlacha ze Staroleśnego Szczytu

Zadni Gerlach

Zadni Gerlach na prawo od najwyższego na zdjęciu Gerlacha, pomiędzy nimi Przełęcz Tetmajera

Nazwy szczytu niemiecka i węgierska upamiętniają Samuela Rotha, spiskoniemieckiego speleologa, geologa i wybitnego działacza turystycznego Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego w rejonie Tatr^[2].

Topografia

Pomiary z 2018 roku wykonane metodą lotniczego skaningu laserowego wskazują, że wysokość wierzchołka wynosi 2617 m^[3]. Wcześniej w literaturze podawane były inne wysokości szczytu: ok. 2625^[4], 2616^[5][6][7], ok. 2640^[7], 2637^[8] lub 2638^[9][1] m. W zależności od przyjętej wysokości Zadni Gerlach określany był niekiedy mianem najwyższego szczytu w grani głównej Tatr^[10], o co rywalizował z Lodowym Szczytem (według pomiarów z 2018 roku 2628 m).

Z trzech wierzchołków Zadniego Gerlacha najwyższy jest wierzchołek południowy, pozostałymi są Lawinowy Szczyt (wierzchołek środkowy) i Gerlachowska Kopa (wierzchołek północny). W wierzchołku południowym od grani głównej oddziela się potężna grań południowo-wschodnia, w której położony jest najwyższy szczyt Tatr – Gerlach, oddzielony Przełęczą Tetmajera (Gerlachovské sedlo).

W kierunku zachodnim grań Zadniego Gerlacha opada na Wschodnią Batyżowiecką Przełęcz, dalej w stronę Batyżowieckiego Szczytu znajdują się jeszcze Batyżowieckie Czuby i Zachodnia Batyżowiecka Przełęcz. Ponad Wschodnią Batyżowiecką Przełęczą wznosi się w grani kilka turni, spośród których najwybitniejsza jest Targana Turnia o kształcie mitry biskupiej.

Północna grań Zadniego Gerlacha, opadająca na Litworową Przełęcz (Litvorové sedlo), zawiera wiele mało wybitnych wzniesień i przełączek, którymi są kolejno^[7][3]:

• Wyżnia Jurgowska Szczerbina (Vyšná Jurgovská štrbina, 2595 m),
• Jurgowskie Czuby (Jurgovské zuby, 2603 m),
• Niżnia Jurgowska Szczerbina (Nižná Jurgovská štrbina, 2594 m),
• Lawinowy Szczyt (Lavínový štít, 2602 m),
• Wyżnia Gerlachowska Przełączka (Vyšná Gerlachovská lávka, Lavínová štrbina, 2588 m),
• Gerlachowska Kopa (Gerlachovská kopa, Lavínová veža, 2598 m),
• Pośrednia Gerlachowska Przełączka (Prostredná Gerlachovská lávka, Lavínové sedlo, 2566 m),
• Wyżnia Wysoka Gerlachowska (Veľká Litvorová veža, 2581 m),
• Niżnia Gerlachowska Przełączka (Nižná Gerlachovská lávka, 2523 m),
• Gerlachowska Turniczka (Gerlachovská vežička, 2528 m),
• Wyżnia Łuczywniańska Szczerbina (Vyšná Lučivnianska lávka, 2521 m),
• Niżnia Wysoka Gerlachowska (Malá Litvorová veža, 2536 m),
• Niżnia Łuczywniańska Szczerbina (Nižná Lučivnianska lávka, 2482 m),
• Wielicka Turniczka (Lučivnianska veža, 2486 m).

Od południowego wschodu szczyt Zadniego Gerlacha zamyka Dolinę Kaczą (Kačacia dolina) należącą do systemu Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Grań, w której wznosi się Gerlach, oddziela od siebie doliny walne: Dolinę Wielicką (Velická dolina) i Dolinę Batyżowiecką (Batizovská dolina).

Historia

W okresie przed rozbiorami granica pomiędzy Polską a Węgrami biegła środkiem Doliny Białej Wody, dochodząc do głównej grani Tatr wzdłuż Rówienkowego Potoku. Następnie biegła w kierunku zachodnim główną granią Tatr. Z tego powodu Zadni Gerlach przez wiele stuleci był najwyższym szczytem Polski. Ten stan rzeczy został zmieniony w wyniku nowego rozgraniczenia pomiędzy Węgrami a Galicją, dokonanego w nieznanych okolicznościach pod koniec XVIII w., w ramach Monarchii Habsburgów^[11]. Nowy przebieg granicy został ostatecznie usankcjonowany w 1902 r., w wyniku sporu o Morskie Oko.

W latach 1938–1939, w wyniku przyłączenia do Polski obszaru Spisza (obejmującego Dolinę Białej Wody i Dolinę Jaworową), Zadni Gerlach ponownie znalazł się w Polsce, jednak najwyższym wierzchołkiem stał się Lodowy Szczyt.

Pierwsze odnotowane wejścia:

• latem: Janusz Chmielowski i przewodnik Jędrzej Wala młodszy, 24 sierpnia 1895 r.,
• zimą: Gyula Hefty i Gyula Komarnicki, 9 lutego 1913 r.

W październiku 1944 r. w rejonie szczytu miała miejsce katastrofa lotnicza. W ścianę poniżej głównego wierzchołka Zadniego Gerlacha od strony Doliny Batyżowieckiej (Batizovská dolina) uderzył radziecki samolot Li-2 wiozący żołnierzy 2 Czechosłowackiej Brygady Spadochronowej. Podczas katastrofy zginęły 22 osoby, tj.16 Słowaków i 6 Rosjan^[12],^[13] (przez długi czas uznawano, że zginęły 24 osoby, tak podano również na pomniku), których ciała i wrak maszyny odnaleźli 18 sierpnia 1945 r. taternicy Danuta Schiele i Tadeusz Orłowski. Żołnierze zostali pochowani na cmentarzu w pobliskiej wsi spiskiej Gierlachów w 1946 r. Pomnik upamiętniający ofiary postawiono w 1950 r. w Tatrzańskich Zrębach.