Zamek książąt mazowieckich w Czersku

Zamek książąt mazowieckich w Czersku – zabytkowy^[1] zamek w miejscowości Czersk (woj. mazowieckie).

Zamek książąt mazowieckich

nr rej. 1009/116 z 25.01.1958
Zamek od strony wieży bramnej
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Czersk
Styl architektoniczny	gotyk
Inwestor	Janusz I Starszy
Rozpoczęcie budowy	1388
Ukończenie budowy	1410
Ważniejsze przebudowy	XVI w.
Zniszczono	1656, koniec XVIII w.
Pierwszy właściciel	Janusz I Starszy
Plan budynku
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie Polski Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego Zamek książąt mazowieckich
51°57′30″N 21°14′03″E

Gotycki zamek zbudowany na przełomie XIV i XV wieku w pobliżu Góry Kalwarii^[2].

Historia

W XI w. w miejscu dzisiejszego zamku istniał drewniano ziemny gród o konstrukcji izbicowej, który został zbudowany w czasach panowań Bolesława Śmiałego lub Władysława Hermana. Gród ten był głównym ośrodkiem administracyjnym księstwa czerskiego. W 1224 wymieniono w źródłach kasztelana czerskiego Piotra Pilcha. 27 kwietnia 1245 biskup poznański Bogufał II, w obecności Konrada II i jego synów, konsekrował zbudowany na dziedzińcu drewniany kościół św. Piotra. W 1229 książę Konrad mazowiecki uwięził na terenie grodu księcia Henryka Brodatego. Wypuścił go w tym samym roku po interwencji przybyłej ze Śląska księżnej Jadwigi i po zgodzie Henryka na zrzeczenie się roszczeń do Małopolski. W 1239 Konrad uwięził w grodzie Bolesława Wstydliwego. Przed 1406 zbudowano w grodzie murowany niewielki kolegiacki kościół św. Piotra z wykwintną dekoracją^[3]. Z 1350 pochodzi wzmianka z dokumentu księcia Kazimierza I Trojdenowicza o obowiązku wsi biskupich do budowy izbic na grodzie czerskim uszkodzonych podczas najazdu Litwinów. W XIV w. książę mazowiecki Janusz I rozkazał w miejscu przestarzałego grodu zbudować ceglany zamek, który powstał w latach 1388–1410. Była to jedna z najważniejszych rezydencji księcia Janusza I, który zmarł na tym zamku 8 grudnia 1429.

Gdy tereny te zostały przyłączone do Królestwa Polskiego w 1526, zamek stał się własnością królewską. W tym też okresie nadbudowano cylindryczne wieże. Od 1547 zamek podlegał królowej Bonie, która nakazała wymianę drewnianej zabudowy dziedzińca na murowaną. Powstały wtedy: tzw. rezydencja Bony, czyli pałac o wymiarach 10 x 30 metrów, zwany dworem Feliksa Parysa lub Wielkim Domem, wzmiankowana w 1549 roku, a także Dom południowy. Na stokach wzgórza założono sady, ogrody i winnice^[2].

W czasie Potopu szwedzkiego, w 1656 roku, zamek w Czersku doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką, wycofując się, opanowały zamek i poważnie go zdewastowały^[2].

W latach 1762–1766 starosta czerski marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński podjął próbę remontu zamku (wtedy powstał most przez fosę) w celu umieszczenia w nim sądu grodzkiego i ziemskiego z archiwum. Jednak po III rozbiorze Polski i objęciu Czerska przez Prusaków mury zostały częściowo zburzone. Od tego czasu zamek jest zrujnowany. W latach 1907–1911 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości sfinansowało pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzone przez Kazimierza Skórewicza. W 1915 podczas I wojny światowej zamek został uszkodzony podczas walk niemiecko-rosyjskich. W 1927 podjęto badania, dzięki którym odkryto fundamenty kościoła św. Piotra.

Obecnie zamek udostępniony jest zwiedzającym.

Architektura

Zamek zbudowano na planie nieregularnym wyznaczonym przez obwód wałów wcześniej istniejącego w jego miejscu grodu ziemnego.

Brama wjazdowa do zamku została zlokalizowana w monumentalnej 22-metrowej wieży gotyckiej zbudowanej na planie czworoboku. W wieży tej mieściła się komnata burgrabiego. Dolna część przejazdu bramnego została obniżona w XVIII w. w celu ułatwienia wjazdu przez nowy murowany most.

Dwie wieże cylindryczne w czasach książąt mazowieckich miały wysokość murów obwodowych. Wieże te po przyłączeniu ziemi czerskiej do Korony w 1526 roku nadbudowano do dzisiejszej wysokości pomiędzy latami 1526 a 1547^[4]. Wieża południowo-zachodnia o wysokości 24 metrów miała wejście prowadzące z murów, a w jej przyziemiu znajdowała się cela więzienna. Wieża zachodnia była dostępna z dziedzińca.

W obrębie dziedzińca znajdowały się dwa murowane budynki. Mniejszy podłużny przylegał do muru od strony Wisły i miał jedynie dwa pomieszczenia^[4]. Drugi większy na prawo od bramy zbudowano w XIV wieku jeszcze w czasach funkcjonowania grodu, a następnie został rozbudowany na pałac o wymiarach 10 x 30 metrów w czasach, gdy Czersk pełnił rolę ośrodka dóbr owdowiałej królowej Bony Sforzy^[5].

Do dzisiaj zachowane są większość murów zamku oraz wszystkie trzy wieże (Brama, Południowa i Zachodnia), z których można podziwiać panoramę okolicy. W obrębie murów znajdują się fundamenty kościoła zamkowego pod wezwaniem św. Piotra. Murowana zabudowa z XVI w. nie zachowała się.

Panorama zamku

Zamek w kulturze

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy kręcone w Czersku.

W latach 70. XX w. w otoczeniu zamku zespół Skaldowie z Łucją Prus nagrał teledysk do piosenki W żółtych płomieniach liści.

• 
  Ruiny zamku, grafika z XIX w.
• 
  Zamek i otoczenie, początek lat 60. XX w.
• 
  Dziedziniec zamkowy
• 
  Herb ziemi czerskiej

Zobacz też

• Czersk (województwo mazowieckie)#Historia
• Magnus (komes wrocławski)