Zlodowacenie północnopolskie

Zlodowacenie północnopolskie, zlodowacenie bałtyckie, ostatnie zlodowacenie, zlodowacenie wisły, vistulian – najmłodsze ze zlodowaceń plejstoceńskich. Trwało od 115 tys. lat temu do 11,7 tys. lat b2k (przed rokiem 2000)^[1][2]. Poprzedził je interglacjał eemski, a po nim nastąpił holocen – uznawany za otwarty interglacjał.

Maksymalny zasięg ostatniego zlodowacenia (przerywana czerwona linia) na tle starszych zlodowaceń plejstoceńskich na obszarze Polski

Zasięg lądolodu w Europie podczas zlodowacenia wisły (würm, dewens)

Nazwa

Zlodowacenie północnopolskie w języku angielskim nosi nazwę Weichselian glaciation, za pośrednictwem niemieckiego terminu Weichsel-Kaltzeit, gdzie Weichsel oznacza Wisłę^[3]. Do innych określeń tego okresu należą „zlodowacenie bałtyckie”, „zlodowacenie wisły”^[a], jak też "Vistulian".

Mniej więcej ten sam okres w rejonie Alp obejmuje zlodowacenie würm, w Ameryce Północnej zlodowacenie wisconsin, na Wyspach Brytyjskich zlodowacenie dewens^[4].

Zasięg

W Polsce

Około 22-20 tys. lat temu lądolód vistuliański osiągnął swój maksymalny zasięg w Europie Środkowej, docierając do równoleżnika współczesnego Leszna. Generalizując, jego maksymalne rozprzestrzenienie pokrywa się z południową granicą występowania strefy jezior polodowcowych: Pojezierze Leszczyńskie, Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Kujawskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie.

Na obszarach objętych wówczas zlodowaceniem występują najlepiej wykształcone formy rzeźby polodowcowej, tzw. rzeźby młodoglacjalnej. Na terenie Polski północnej i środkowej występują trzy szczególnie wyraźnie ciągi moren czołowych, odpowiadające trzem fazom postojowym czoła lądolodu:

• faza leszczyńska (maksymalny zasięg lądolodu, ok. 20 tys. lat BP);
• faza poznańska (ok. 18,8 tys. lat BP)
• faza pomorska (ok. 16 tys. lat BP)^[5].

Oprócz tych głównych faz można zaobserwować drobniejsze ciągi moren czołowych, odpowiadające krótszym postojom cofającego się lądolodu (np. subfazy krajeńska i kaszubsko-warmińska). Ostatniemu postojowi lądolodu na terytorium Polski odpowiadają moreny czołowe między Darłowem a jeziorem Gardno (subfaza gardzieńska, ok. 14 tys. lat BP)^[5].

W Europie

Maksymalny zasięg ostatniego zlodowacenia objął m.in. cały Półwysep Skandynawski, wschodnią część Półwyspu Jutlandzkiego, północną część Wysp Brytyjskich i znaczną część Alp^[6].

W Ameryce Północnej

W Ameryce Północnej lądolód laurentyjski objął dzisiejsze tereny Kanady i północnych stanów USA, do jeziora Michigan. Miąższość powstałego lądolodu wynosiła prawie dwa kilometry.

Podział

Zlodowacenie północnopolskie dzieli się na:

• późny glacjał, od 15 tys. lat temu do 11,7 tys. lat temu
• pełny (=plenivistulian), od 70 tys. lat temu do 15 tys. lat temu
  • górny, 25–15 tys. lat temu
  • środkowy, 55–25 tys.lat temu
  • dolny, 70–55 tys. lat temu
• wczesny, 115–70 tys. lat temu

Zobacz też

• zlodowacenia na terenie Polski

Uwagi

1. Nazwy zlodowaceń pisze się małą literą, więc rzeka Wisła, ale zlodowacenie wisły (Mojski 2005).