Związek Artystów Scen Polskich

Związek Artystów Scen Polskich ZASP – Stowarzyszenie – organizacja powołana 21 grudnia 1918, podczas ogólnopolskiego Kongresu Konstytucyjnego w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. Pierwszym prezesem został Józef Śliwicki. Statut związku podpisali między innymi: Stefan Jaracz, Juliusz Osterwa i Aleksander Zelwerowicz^[1].

ZASP
Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru, Filmu, Radia i Telewizji

Dom Artysty Weterana ZASP w Skolimowie
Państwo	Polska
Siedziba	Warszawa
Data założenia	21 grudnia 1918
Rodzaj stowarzyszenia	Stowarzyszenie
Prezes	Jan Tomaszewicz
Nr KRS	0000129716
Data rejestracji	6 września 2002
brak współrzędnych
Strona internetowa

Historia

Gdańsk

Katowice

Kraków

Łódź

Lublin

Poznań

Szczecin

Toruń

Warszawa

Wrocław

Oddziały terenowe

W dwudziestoleciu międzywojennym stał się jedną z najprężniejszych organizacji zawodowych w Polsce. Dzięki wprowadzonemu przez ZASP tzw. przymusowi organizacyjnemu, teatry musiały zatrudniać wyłącznie jego członków, a przynależność do ZASP była obowiązkowa dla zawodowych aktorów. Doprowadził on również do podpisania kontraktu, który gwarantował aktorom wysokość minimalnej gaży przez cały sezon. W 1928 związek wybudował Dom Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. W 1976 stał się członkiem International Federation of Actors, międzynarodowej organizacji, która skupia związki zawodowe aktorów na świecie. W 1932 doprowadził do powstania pierwszej nowoczesnej szkoły teatralnej w Polsce – Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej.

W czasie wojny ZASP stał się organizacją konspiracyjną. W 1940 wydał zakaz udziału w imprezach artystycznych organizowanych przez Niemców. Zakazu przestrzegała większość środowiska aktorskiego.

W 1950 ZASP został rozwiązany, a w jego miejsce powstało Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF). W 1952 zmieniono nazwę związku na SPATiF-ZASP. W 1981 powrócono do przedwojennej nazwy. 1 grudnia 1982 ZASP został przez władze rozwiązany, a w jego miejsce 19 grudnia 1983 powstał „nowy” ZASP, do którego wstąpiła ok. 1/5 artystów z rozwiązanego związku. W 1989 doszło do zjednoczenia związku.

Decyzją Ministra Kultury 1 lutego 1995 wydano stowarzyszeniu zezwolenie na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi reżyserów teatralnych i scenografów teatralnych na następujących polach eksploatacji^[2]: utrwalanie, zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, wprowadzanie do obrotu, użyczanie, najem, publiczne wykonanie, wyświetlanie, odtwarzanie, nadawanie, reemitowanie, publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Zezwolenie obejmuje również zarządzanie prawami pokrewnymi artystów wykonawców: aktorów, solistów, śpiewaków, tancerzy (wraz z prawem do pobierania wynagrodzenia) na polach eksploatacji: utrwalanie, zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, wprowadzanie do obrotu, użyczanie, najem, nadawanie, reemitowanie, odtwarzanie, publiczne udostępnienie utrwalenia artystycznego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Stowarzyszenie również pobiera wynagrodzenia z tytułu wyświetlenia utworu audiowizualnego w kinach, najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania i nadawania utworu audiowizualnego w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów.

Kontrowersje

W 2001 roku Kazimierz Kaczor (ówczesny prezes ZASP) oraz Cezary Morawski (ówczesny skarbnik ZASP; w 2005 roku Zarząd Główny ZASP pozbawił Morawskiego członkostwa w stowarzyszeniu^[3]) narazili związek na ponad 9,2 miliona złotych strat^[4][5][6][7], ale w 2011 zostali uniewinnieni^[8]. Sąd oddalił wszystkie apelacje, zarówno oskarżonych, jak i prokuratorską, uznał winę oskarżonych, jednocześnie warunkowo umarzając postępowanie na okres próbny jednego roku, ponieważ działanie oskarżonych było wynikiem naruszenia zasad ostrożności, a nie umyślnego działania i zaznaczył, że nikt nie zarzuca oszustwa, a ich wina miała charakter nieumyślny; orzeczenie jest prawomocne^[9][4].

Nieprawidłowości z inwestowaniem pieniędzy pochodzących z nieodebranych tantiem spowodowały skandal (2002), który doprowadził do wystąpienia ze związku wielu artystów. Część z nich utworzyło konkurencyjną organizację: Stowarzyszenie Artystów Filmu i Telewizji. Prawomocny wyrok w tej sprawie stanowił istotną kwestię w trakcie procedury konkursowej, która we wrześniu 2016 doprowadziła do wyboru Cezarego Morawskiego na dyrektora Teatru Polskiego we Wrocławiu^{[10][11][12][13][14][15][16][17][18][19]}.

We wrześniu 2018 reporterzy TVN24 ujawnili, iż jedna z sal w siedzibie Związku Artystów Scen Polskich była udostępniana założycielowi Teatru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego, który podczas prób dopuszczał się molestowania studentek i uczennic liceów grających w jego produkcjach^{[20][21][22][23][24]}.

Prezesi ZASP

• 1919–1920 – Józef Śliwicki
• 1920–1921 – Józef Kotarbiński
• 1921–1924 – Józef Śliwicki
• 1924–1926 – Tadeusz Mazurkiewicz
• 1926–1929 – Józef Śliwicki
• 1929–1930 – Jerzy Bojanowski
• 1930–1932 – Ignacy Dygas
• 1932–1933 – Robert Boelke
• 1933–1944 – Józef Śliwicki
• 1945–1948 – Dobiesław Damięcki
• 1948–1949 – Feliks Chmurkowski
• 1950–1954 – Leon Schiller
• 1954–1955 – Marian Wyrzykowski p.o.
• 1955–1957 – Wojciech Brydziński
• 1957–1959 – Marian Wyrzykowski
• 1959–1961 – Henryk Szletyński
• 1961–1963 – Jan Kreczmar
• 1963–1965 – Henryk Szletyński
• 1965–1970 – Władysław Krasnowiecki
• 1970–1981 – Gustaw Holoubek
• 1981–1982 – Andrzej Szczepkowski
• 1983–1985 – Henryk Szletyński
• 1985–1988 – Tadeusz Jastrzębowski
• 1988–1989 – Kazimierz Dejmek
• 1989–1996 – Andrzej Łapicki
• 1996–2002 – Kazimierz Kaczor
• 2002–2005 – Olgierd Łukaszewicz
• 2005–2006 – Ignacy Gogolewski
• 2006–2010 – Krzysztof Kumor
• 2010 – Joanna Szczepkowska
• 2011–2018 – Olgierd Łukaszewicz
• 2018–2020 – Paweł Królikowski
• 2020–2025 – Krzysztof Szuster
• 2025 – Jacek Milczanowski
• od 2025 – Jan Tomaszewicz^[25]

Źródło: ZASP^[1].

Nagrody ZASP

• Nagroda Gustaw
• Nagroda Henryk
• Nagroda im. Andrzeja Nardellego
• Nagroda im. Leona Schillera
• Nagroda im. Romana Brandstaettera^[26]
• Nagroda im. Mieczysława Kotlarczyka