![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Navaratri_Bajan.jpg/640px-Navaratri_Bajan.jpg&w=640&q=50)
भजन
From Wikipedia, the free encyclopedia
भजन इति धार्मिकविषयं वा आध्यात्मिकविचारं वा युक्तं किमपि भक्तिगीतं, विशेषतया भारतीयधर्मेषु, कस्यापि भाषायां निर्दिशति । [1] भजनम् ( संस्कृत : भजनम्) इति पदस्य अर्थः श्रद्धा भवति तथा च भज (संस्कृत: भज्) इति मूलशब्दात् उत्पद्यते, यस्य अर्थः पूजयितुं भवति, यथा 'भाजगोविन्दम्' ( Revere Govinda ) इत्यत्र ।भजनपदस्य अर्थः अपि भागः भवति |
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Navaratri_Bajan.jpg/640px-Navaratri_Bajan.jpg)
' भजन ' इति पदं सामान्यतया समूहकार्यक्रमस्य उल्लेखार्थमपि प्रयुक्तं भवति, यत्र एकः वा अधिकः मुख्यगायकः भवति, सङ्गीतेन सह, कदाचित् नृत्यं च भवति । [2] सामान्यतया भजनस्य सह तबला, ढोलक वा डफरी इत्यादीनि ताडनवाद्यं भवति । ताडनं निर्वाहयितुम् हस्तगतं लघु झांझं ( कार्तालम् ) अपि सामान्यतया उपयुज्यते । भजनं मन्दिरे, गृहे, मुक्ते वृक्षस्य अधः, नदीतीरे समीपे वा ऐतिहासिकमहत्त्वस्य स्थाने वा गायितुं शक्यते। [3]
विहितरूपं, निर्धारितनियमं वा न विद्यमानाः भजनाः सामान्यतया गीतात्मकाः, रागात्मकरागाधारिताः च भवन्ति । [4] भक्ति - आन्दोलने विकसितस्य सङ्गीतस्य कलानां च विधायाः अन्तर्भवति | [1] हिन्दुधर्मस्य अपि च जैनधर्मस्य विविधपरम्परासु अयं दृश्यते | हिन्दुधर्मस्य अन्तः वैष्णवधर्मे भजनाः विशेषतया प्रचलन्ति . [1]
शास्त्रेभ्यः विचाराः, पौराणिकमहाकाव्याः, सन्तानाम् उपदेशाः, देवतायाः प्रेम्णः भक्तिः च भजनेषु विशिष्टाः विषयाः सन्ति । [4]
भजनाः बहुधा अनामरूपेण रचिताः सन्ति, सङ्गीतकलापरम्परारूपेण च साझाः कृताः सन्ति । निर्गुनी, गोरखानाथी, वल्लभापन्थी, अष्टच्छप, मधुरा-भक्ति तथा पारम्परिक दक्षिणभारतीय रूप सम्प्रद्य भजन इत्यादीनां विधानां प्रत्येकस्य स्वकीया रेपर्टरी, गायनस्य पद्धतयः च सन्ति [5]