Алтынньы 9

Алтынньы 9 диэн Григориан халандаарыгар сыл 282-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 283-c күнэ). Сыл бүтүө 83 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Аан дойдутааҕы Почта күнэ
• Аан дойдуга Космос нэдиэлэтэ салҕанар (алтынньы 4–10 күннэрэ)
• Соҕуруу Кэриэйэ Соҕуруу Кэриэйэ — Хангыль (кэриэй алпабыытын) күнэ
• АХШ АХШ, Исландия Исландия, Норвегия Норвегия — Лейф Эриксон күнэ. Лейф Эриксон диэн Христофор Колумб быдан иннинэ Хотугу Америкаҕа сылдьыбыт скандинав айанньыта.
• АХШ АХШ — Национальнай нанотехнология күнэ
• АХШ АХШ, Канаада Канаада — Өрт уотун бохсуу күнэ
• Ииндийэ Ииндийэ — Дипломат сулууспатын күнэ
• Румыния Румыния — Холокост сиэртибэлэрин ахтар күн
• Уганда Уганда — Тутулуга суох буолуу күнэ (Британияттан, 1962)
• Япония Япония — Такаяма Күһүҥҥү бэстибээлэ

Түбэлтэлэр

• 768 — Карломан I уонна Улуу Карл франктар хоруоллара буолбуттар.
• 1446 — Кэриэйэ хангыль алпабыыкка көспүт. Бу иннинэ кэриэйдэр кытай иероглифтарын туһаналлар этэ.
• 1604 — Халлаан Сиигэ галактикаҕа (ол аата биһиги баар галактикабыт) сулус эстибит (астрономияҕа бу көстүүнү "саҥа сулус тыгыыта" ол эбэтэр супернова дииллэр). Үс нэдиэлэ тухары күнүһүн кытта көстөр халлаан саамай чаҕылхай сулуһа буолан турбут.
• 1731 — Арҕаа Казахстаҥҥа Кыччыгый Жуз хаана Абулхаир джунгаардартан көмүскэл көрдөөн Арассыыйа подданнайа буолбут. Казахстан Арассыыйа импиэрийэтин састаабыгар киириитэ саҕаламмыт.
• 1917 — Дьокуускай уокуругун нэһилиэктэрин дьокутааттарын сийиэһигэр "Саха национальнай кэмитиэтэ" тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн Василий Никифоров, солбуйааччынан Алексей Широких талыллыбыттар. Бу кэмитиэти саха бастакы бырабыыталыстыбатын прообраһын курдук сыаналааһын баар.
• 1918 — Уфааҕа кыһыллар чугаһаабыттарынан, Бүтүн Арассыыйатааҕы Быстах кэм бырабыыталыстыбата Уфааттан Омскайга көспүт.
• 1990 — Барнаул куоракка «Рок-Азия» диэн муусука бэстибээлэ саҕаламмыт (алтынньы 14 диэри буолбута). Бу бэстибээлгэ икки саха бөлөҕө кыттыбыта – «Сэргэ» уонна «Чолбон». Түмүгүнэн «Чолбон» бэстибээл уһулуччу бөлөҕө (супер-группа фестиваля) ааты сүкпүтэ.
• 1996 — "Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ" ытык аат туһунан балаһыанньа Ил Түмэн уурааҕынан бигэргэтиллибит. Ытык аат Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр — балаҕан ыйын 27 күнүгэр — түбэһиннэрэн Ил Дархан ыйааҕынан иҥэриллэр.
• 2006 — Хотугу Кэриэйэ бастакытын ядернай сэрии сэбин холоон көрбүт. Туох баар тутаах дойдулар, НАТО, Евросоюз бары бу холоон көрүүнү сэмэлээбиттэр.
• 2006 — Google хампаанньа YouTube видеосервиһи 1,65 миллиард долларга атыылаһарын туһунан биллэрбит.
• 2006 — Алтынньы 9-26 күннэригэр Дьокуускайга сүүс харахтаах дуобакка дьахталларга аан дойду чөмпүйүөнүн быһаарар матч бастакы түһүмэҕэ уонна 64 харахтаах нуучча дуобатыгар эр дьоҥҥо Аан дойду чөмпүйүөнүн сыбаанньатын иһин матч буолбуттар. Үһүс матч сүүс харахтаах дуобакка эр дьон ыккардыгар буолуохтааҕа да, Алекей Чижов диэн урукку чөмпүйүөн Удмуртияттан сатаан кэлбэккэ, кыайыыны быһа Башкортостаан саортсменыгар Александр Георгиевка биэрбиттэр.

Төрөөбүттэр

• 1547 — Мигел де Сервантес — Испания новелиhа, бэйиэтэ уонна драматурга. Кини magnum opus үлэтинэн буолар Дон Кихот, аан дойду биир бастыҥ новеллата уонна Арҕаа литература классиката.
• 1891 — Ян Полуян — Саха сиригэр Конфедералистар бастаанньаларын хам баттааһыны салайбыт киһи.
• 1892 — Иво Андрич — Югославия улуу суруйааччыта, 1961 сыллааҕы литератураҕа Нобель бириэмийэтин лауреата.
• 1913 — Роман Васильев — Саха сиринээҕи ил, баартыйа, ЫБСЛКС диэйэтэлэ, 1953—1956 сыллардаахха Саха АССР Совминын бэрэстээтэлэ. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун (1985), Өймөкөөн улууһун, Алдан улууһун Ытык олохтооҕо.
• 1949 — Евгения Михайлова — 1997—2002 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөрэҕириитин миниистирэ, 2010-2019 сылларга М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет ректора, педагогика билимин дуоктара, профессор, Арассыыйатааҕы үөрэхтээhин академиятын академига. Российскай Федерация үтүөлээх учуутала, Саха Өрөспүүбүлүкэтин (2001), Бүлүү улууһун, Горнай улууһун ытык киһитэ.
• 1957 — Василий Гоголев — саха биллиилээх тустууга, ССРС спордун үтүөлээх маастара. ССРС үс төгүллээх чемпиона (1984, 1985, 1986), Европа икки төгүллээх чемпиона (1985, 1988), Аан дойду чемпионатын боруонса призера (1985). Чурапчы улууһун Ытык олохтооҕо.

Өлбүттэр

• 1941 — Никон Романов — устуорук, саха маҥнайгы учуонайдарыттан биирдэстэрэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. саха маҥнайгы учуонайдартан биирдэстэрэ.
• 1966 — Прокопий Добрынин — Саха сириттэн төрүттээх бастакы идэтийбит скульптор.
• 1967 — Че Гевара — аатырбыт революционер, хомуньуус бартыһаана.
• 1987 — Егор Федоров (20.10.1934 төр.) — филология билимин хандьыдаата, саха прозатын биир тутаах чинчийээччитэ.