Garaši

Garaši je selo na severozapadnim obroncima planine Bukulje u opštini Aranđelovac u Šumadijskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 482 stanovnika. Od centra sela do Aranđelovca ima 11 km.

Garaši
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Šumadijski
Opština	Aranđelovac
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	482
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	322 m
Garaši Garaši na karti Srbije
Ostali podaci
Pozivni broj	034
Registarska oznaka	AR

Etimologija

Najverovatnije da je ime Garaši nastalo od reči „gar「 zbog načina obrade zemlje tj. pretvaranja šuma u njive paljenjem, a postoji verzija i da je prvi stanovnik sela bio Nikola Garaš. Prvi pisani trag o ovom mestu seže u XV vek, tačnije u godinu 1476. a ucrtano je na vojnoj austrijskoj karti iz XVIII veka kada se na njoj nisu nalazila mnoga današnja veća mesta. Najveći priliv stanovništva je krajem XVIII i početkom XIX veka, tačnije za vreme Prvog srpskog ustanka.

Historija

Uz istoriju ovog šumadijskog sela je vezana i porodica Savić koja je posle seobe iz ovog sela ponela sa sobom i prezime Garašanin. Političku istorija porodice Garašanin počinje Hadži Milutin Savić-Garašanin (1762-1842), ustanik iz oba srpska ustanka, obor-knez jasenički i član Državnog saveta za vreme kneza Miloša. Njegov sin je Ilija Garašanin (1812-1874), vođa ustavobranitelja, pisac „Načertanija「, ministar spoljnih i unutrašnjih poslova i predsednik vlade kod obe srpske dinastije. Ilijin sin Milutin (1843-1898) jedan je od osnivača Napredne stranke i njen predsednik, predsednik skupštine, predsednik vlade za vreme kralja Milana Obrenovića, poslanik u Parizu i akademik. Osim ove čuvene porodice Garaši se mogu podičiti i jednim od najvećih srpskih realista Svetolikom Rankovićem, sinom garaškog sveštenika Pavla. Za vreme svog kratkog života Ranković je srpskoj realnoj književnosti podario romane „Gorski car「, „Seoska učiteljica「, „Poručeni ideali「, sada ekranizovanu pripovetku „Stari vruskavac「, zatim „Đavolja posla「, prozno delo „Jesenje slike「 kao i zbirke pesama. U skoro svim svojim delima bavio se svojim selom i njegovim ljudima. U ovom nizu ličnosti treba dodati i Ljubomira Plećevića, jednog od prvih srpskih avijatičara.

Znamenitosti

Na 10 km od Aranđelovca je 1976. godine podignuto akumulaciono Garaško jezero za snadbevanje vodom Aranđelovca i okoline. Jezero leži na površini od oko 65 ha, najveće dubine 22 m, poribljeno je i predstavlja omiljeno izletište građana Aranđelovca zajedno sa bazenom pored samog jezera koji u svom sadržaju ima i sportske terene i ugostiteljski objekat. Dalje putem ka centru sela nalazi se spomen česma podignuta Garašanima palim u oslobodilačkim ratovima (Druga armija srpske vojske je 1914. godine pred Kolubarsku bitku bila jedno vreme smeštena u ovom selu pod komandom vojvode Stepe Stepanovića). Iza česme, pored škole „Ilija Garašanin「 nalazi se hrast lužnjak star oko 300 godina koji je pod zaštitom države i predstavlja pravu retkost srpske flore. Preko puta je neobična atrakcija Paun-stena, a nizvodno niz reku Bukulju nalazi se vodenica iz Rankovićeve pripovetke „Đavolja posla「. U selu postoji i crkva sv. Proroka Ilije osveštana 2005. godine pored koje treba da se gradi spomenik Iliji Garašaninu i Svetoliku Rankoviću.

Demografija

U naselju Garaši živi 488 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,2 godina (43,1 kod muškaraca i 45,4 kod žena). U naselju ima 211 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,87.

Ovo naselje je skoro u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Prisutne su dnevne migracije zbog Garašana koji rade u gradu i kao i onih koji vikendom iz grada dolaze u selo, kao i velikog broja ljudi koji nisu poreklom povezani sa ovim selom, ali dolaze u preko leta u svoje kuće za odmor.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1254 [1] 1953. 1290 1961. 1221 1971. 990 1981. 825 1991. 685 677 2002. 615 605

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			589	97.35%
Romi			12	1.98%
Crnogorci			2	0.33%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[2]

	m			ž
?	0			1
80	2			5
75-79	15			20
70-74	26			30
65-69	24			33
60-64	22			24
55-59	8			10
50-54	19			18
45-49	37			21
40-44	30			14
35-39	22			18
30-34	16			19
25-29	13			13
20-24	7			10
15-19	16			12
10-14	17			18
5-9	21			18
0-4	12			14
prosek	43.1			45.4

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 234 245 268 250 234 221 211

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 47 60 42 24 20 13 3 1 1 - 2.87

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 257 79 150 19 9 - 248

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 25 150 65 7 1

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	139	37	-	25	35	11	4	5	3	6
Ženski	78	43	-	-	11	1	-	4	7	-
Oba	217	80	-	25	46	12	4	9	10	6
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	6	1	1	2	1	-	-	2
Ženski	-	-	-	1	9	-	-	-	2
Oba	-	6	1	2	11	1	-	-	4