Memorandum SANU

Memorandum Srpske akademije nauka i umetnosti (skraćeno Memorandum SANU) je dokument koji je izradila Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) između 1985. i 1986. godine, kao strateški program srpske inteligencije. Nacrt dokumenta je objavljen u javnosti preko dnevnih novina Večernje novosti u dva nastavka 24. i 25. septembra 1986.^[1]

Zgrada Srpske akademije nauka i umetnosti, podignuta 1922.

Memoradum je odmah izazvao burne reakcije u SFRJ, zbog svojih pogleda na stanje nacije i zahteva za temeljnom reorganizacijom države.^[1] Njegova je osnovna tvrdnja da decentralizacija vodi dezintegraciji Jugoslavije i da su Srbi diskriminisani jugoslovenskim ustavom.^[2] Memorandum je tvrdio da je u Hrvatskoj na djelu mračan program asimilacije kojem je cilj pohrvaćivanje Srba, a bilo je i pritužbi na račun toga što srpski pisci u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini ne pripadaju više srpskoj književnosti, nego "crnogorskoj" i "bosanskohercegovackoj".^[3] Memorandum posebno insistira na "celovitosti" srpskog naroda:

Pitanje celovitosti srpskog naroda i njegove kulture u čitavoj Jugoslaviji postavlja se kao suštinsko pitanje za opstanak i razvoj tog naroda.^[4]

Temeljni je argument "Memoranduma" da je srpski narod u cijeloj Jugoslaviji neka vrsta primarnog entiteta koji ima jedinstveni niz prava što nadilaze sve obične političke i geografske podjele.^[3] U Memorandumu je "kukanje nad Kosovom" bilo povezano s otvorenom optužbom da je politika pokojnog Tita išla za slabljenjem Srbije.^[3] Memoradum navodi da se na Kosovu i Metohiji sprovodi „fizički, politički, pravni i kulturni genocid nad srpskim stanovništvom「.^[5]

Nekoliko godina kasnije, ekspertska komisija Ujedinjenih nacija je ovaj Memorandum ocenila kao „sredstvo širenja anti-albanskih osećanja「.^[6] Među mnogima u Jugoslaviji, uključujući i Srbiji, ovaj dokument se smatra izrazom srpskog nacionalizma.^[7] Latinka Perović ovaj memorandum, po sadržaju i po karakteru kreatora, poredi sa platformom Srpskog kulturnog kluba iz 1939. godine.^[8] Noel Malcolm smatra da je upravo težnja za "cjelovitošću" srpskog naroda na kraju upropastila Jugoslaviju.^[3] Smatra se da je Memorandum SANU imao ključnu ulogu u raspadu SFR Jugoslavije i bitno doprineo jugoslovenskim ratovima.^[2]

U izradi dokumenta su učestvovali:^[9] Pavle Ivić, Antonije Isaković, Dušan Kanazir, Mihailo Marković, Miloš Macura, Dejan Medaković, Miroslav Pantić, Nikola Pantić, Ljubiša Rakić, Radovan Samardžić, Miomir Vukobratović, Vasilije Krestić, Ivan Maksimović, Kosta Mihailović, Stojan Ćelić i Nikola Čobeljić. Tadašnji predsednik ove institucije je bio Dušan Kanazir.

Miloševićev prethodnik Ivan Stambolić je verovao da je uklonjen sa vlasti zbog svojih sporova sa Akademijom i protivljenja ovom Memorandumu.^[10]