1939.

godina From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Godina 1939 (MCMXXXIX) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru.

1939:
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12
Rođenja • Smrti
Ovo je članak o godini 1939.
Kratke činjenice Milenijum:, Vjekovi: ...
Kratke činjenice
Remove ads

Događaji

Januar/Siječanj

  • 1. 1. - U Nišu otvorena zgrada današnjeg Narodnog pozorišta.
  • 1. 1. - U garaži u Palo Altu osnovan Hewlett-Packard.
  • 3. 1. - Španski građanski rat: Bitka na Segreu, niz okršaja od prošlog aprila, okončava se nacionalističkom pobedom.
  • 5. 1. - Tito dobio mandat od Kominterne da formira CK KPJ.
  • 5. 1. - Poljski ino. ministar Józef Beck posetio Hitlera na Berghofu: od Poljske se traži Danzig u zamenu za garanciju granica.
  • 5. 1. - 4. 2. - Bitka kod Valsequilla, republikanska ofanziva na zapadu zemlje, pokušaj diverzije za nacionalističku Katalonsku ofanzivu.
  • 6. 1. - Naturwissenschaften objavljuje dokaze da je Otto Hahn postigao nuklearnu fisiju.
  • 10. 1. - Konačni rezultati jugoslovenskih izbora prošlog meseca: Stojadinovićeva lista 306 mandata, Mačekova 67.
  • 10. 1. - Otkriven asteroid 2348 Michkovitch (astronom Miodrag B. Protić).
  • 10. 1. - Inaugurirana Nova Rajhskancelarija u Berlinu.
Thumb
Nova Rajhskancelarija u Berlinu, ulaz iz dvorišta
  • 11. 1. - Susret Mussolini-Chamberlain u Rimu - uzaludna nada da bi Mussolini mogao uticati na Hitlera.
  • 13. 1. - Prikazan film Son of Frankenstein.
  • 15. 1. - Rezolucija Hrvatskog narodnog zastupstva (zastupnici izabrani prošlog meseca): odbija se saradnja sa "prividnim predstavništvom" (zbog izbornog nasilja), ističe se pravo samoopredeljenja hrvatskog naroda, daje se puno poverenje Mačeku za pregovore.
  • 16. 1. - Prvi sastanak jugoslovenske skupštine izabrane u decembru - poslanici Seljačko-demokratske koalicije apstiniraju, a (srpska) Udružena opozicija i Jugoslovenska nacionalna stranka učestvuju.
  • 16. 1. - Pošto je juče objavila rat Velikoj Britaniji, IRA započinje S-Plan, kampanju podmetanja bombi i sabotaža - 300 eksplozija i sedam mrtvih do marta 1940.
  • 19. 1. - Italijanski ministar spoljnih poslova Galeazzo Ciano stigao u posetu Jugoslaviji, Stojadinoviću nudi sever Albanije.
  • 19. 1. - Nemačka ekspedicija na Tibet stiže u Lhasu - ostaju na Tibetu do avgusta.
  • 19. 1. - Nemačka ekspedicija na čelu sa kapetanom Ritscherom stiže do Antarktika, istražuju područje koje nazivaju Nova Švabija a nalazi se unutar Zemlje kraljice Maud koju su Norvežani upravo prisvojili.
  • 20. 1. - Hjalmar Schacht smenjen s položaja predsednika Rajhsbanke, nakon što je upozorio Hitlera na ogromnu državnu potrošnju, deficit platnog bilansa, iscrpljivanje rezervi i pretnju inflacije nastale usled ubrzanog naoružavanja i pripreme za rat (Četvorogodišnji plan). Ministar ekonomike Walther Funk preuzima i ovaj položaj.
  • 23. 1. - Šef Abwehra Wilhelm Canaris pustio dezinformaciju da će Nemačka u februaru zauzeti Holandiju, kako bi odatle mogla napadati Britaniju - ovo izaziva promenu britanske politike.
  • 24. 1. - Jak zemljotres u južno-centralnom Čileu, oko 28.000 mrtvih.
  • 26. 1. - Španski građanski rat: tokom Katalonske ofanzive, Francove trupe uz pomoć Italijana zauzimaju Barcelonu.
  • 26. 1. - Počinje snimanje Gone with the Wind (do 1. jula).
  • 27. 1. - Adolf Hitler naređuje Plan Z - ekspanzija mornarice.
  • 29. 1. - Utakmica četvrtfinala Zimskog kupa Građanski - Hajduk u Zagrebu prekinuta zbog velike tuče.
  • 30. 1. - Hitlerov govor pred Rajhstagom: ako "jevrejski finansijeri izazovu rat protiv Nemačke... rezultat će biti uništenje jevrejske rase u Evropi".

Februar/Veljača

Thumb
Dragiša Cvetković

Mart/Ožujak

  • 1. 3. - Presuda članovima razbojničke družine Petra Blaževića - Petraka u Šapcu: šest smrtnih kazni, dve doživotne robije, 18 vremenskih kazni i 8 oslobođenih.[1]
Thumb
Papa Pio XII (1939-1958)
  • 2. 3. - Kardinal i papin državni sekretar Eugenio Pacelli izabran na trećem glasanju za papu; uzima ime Pio XII., služiće do 1958.
  • 3. 3. - Mahatma Gandi počinje post protiv britanske vlasti u Indiji.
  • 4 - 7. 3. - Španska republika: pobuna nekomunističkih republikanaca u Kartaheni kojoj se pridružuje i nacionalistička peta kolona - ugušena je ali republikanska flota beži u Bizertu u Tunisu.
  • 5. 3. - Republikanski general Segismundo Casado izvodi antikoministički puč protiv premijera Negrína, vlast preuzima Nacionalni savet odbrane, dolazi do sukoba sa komunistima 7 - 12. 3. u Madridu.
  • ca. 6. 3. - Ministarstvo fizičkog vaspitanja naroda KJ odlučilo da ne odobri ženski fudbal, jer je "štetan po ženine organe".[2]
  • 7. 3. - Nakon smrti rumunskog patrijarha i premijera Mirona, novi premijer je Armand Călinescu (do septembra), protivnik Gvozdene garde i pristalica zapadnih demokratija. Za patrijarha će u julu biti izabran Nicodim Munteanu (do 1948).
  • 10. 3. - Izjava premijera Cvetkovića povodom hrvatskog pitanja: treba računati sa posebnim narodnim individualiteom "izvesnih krajeva naše domovine".
  • 10. 3. - Kriza u Češko-Slovačkoj: savezni predsednik Hácha je smenio slovačkog premijera Tisa, u Bratislavu je poslata vojska - Tiso stiže u Berlin tri dana kasnije.
  • 10 - 21. 3. - XVIII kongres SKP(b), prvi posle Velike čistke, potvrđena Treća petoletka, izraženo razočaranje u zapadne demokratije i njihovo neprihvatanje kolektivne sigurnosti (sledeći kongres tek 1952).
  • mart - Okončana Arapska pobuna u Palestini (1936–1939).
Thumb
Komadanje Čehoslovačke
  • 14. 3. - Slovačka uveče proglašava nezavisnost od Češko-Slovačke - Jozef Tiso je premijer (od oktobra predsednik, do 1945), koji se o svemu dogovorio sa Hitlerom (alternativa je bila mađarska okupacija).
  • 15. 3. - Njemačke trupe okupiraju Češku i Moravsku nakon što je predsednik Emil Hácha rano ujutro prinuđen da potpiše dokument kojim "pouzdano stavlja sudbinu češkog naroda u Firerove ruke". Slovačka Republika "traži" nemački protektorat i dobija ga.
  • 15. 3. - Karpatska Ukrajina proglašava nezavisnost, Mađari odmah ulaze.
  • 15. 3. - Demonstracije u Beogradu povodom događaja u Čehoslovačkoj ("Branićemo zemlju!").
  • 16. 3. - Hitler u Pragu proglasio Protektorat Češka i Moravska. Protektor će biti Konstantin von Neurath (do 1943).
  • 16. 3. - Mađarska anektirala Karpato-Ukrajinu.
  • mart - Vlatko Maček održava veze sa Italijom (posrednici grof Bombelles i član HSS Amedeo Carnelutti), pominju se mogućnost ustanka i državnog saveza sa Italijom.
  • 17. 3. - 9. 5. - Bitka za Nanchang na jugoistoku Kine, Japanci zauzeli grad 27. 3..
  • 18. 3. - Konstitutivni sastanak CK KPJ u Boh. Bistrici - Tito generalni sekretar, Edvard Kardelj, Franc Leskošek, Miha Marinko, Josip Kraš, Milovan Đilas, Aleksandar Ranković. Iz partije isključeni komunisti uhapšeni i optuženi u SSSR ("trockisti"), kao i "frakcionaši" (npr. Petko Miletić).
  • 18. 3. - U beogradskom Muzeju kneza Pavla otvorena izložba "Sto godina francuskog slikarstva".
  • 19. 3. - Franko poručio novim madridskim vlastima da prihvata samo bezuslovnu predaju.
  • 22. 3. - Litvanija nakon ultimatuma predala Memelsku oblast Nemačkoj.
    • Površina Nemačke iznosi 583.370 kv.km a broj stanovnika, prema popisu iz maja (→ de), iznosi 79.375.281 (bez Memela, sa još oko 150.000) - ovome treba dodati češki protektorat (49.363 kv. km i 7,4 mil. stanovnika). Drugi Rajh je 1910. imao 540.858 kv. km i 64.925.993 stanovnika.
Thumb
Nemačke akvizicije, mart 1938 - mart 1939.
  • 23. 3. - Trgovački sporazum Rumunije i Nemačke - dominacija nad rumunskom privredom, rumunska pšenica i nafta za nemačku vojnu opremu.
  • 23 - 31. 3. - Slovačko-mađarski rat ("Mali rat") - ugovorom iz aprila, Mađari dobijaju 1.697 km² na istoku Slovačke.
  • 25. 3. - Italijanski ultimatum Albaniji.
  • 26. 3. - Frankove snage počinju Poslednju ofanzivu građanskog rata.
  • 26. 3. - Nakon ostatka Bohemije-Moravske i Prag prelazi na vožnju desnom stranom.
  • 28. 3. - Francisco Franco zauzima Madrid, ostaje na vlasti do smrti 1975.
  • 28. 3. - Američki avanturista Richard Halliburton se poslednji put javlja sa kineske džunke kojom je želeo preploviti Pacifik.
  • 31. 3. - Anglo-francuske garancije Poljskoj.
  • 31. 3. - Nacionalisti zauzimaju Almeriju, Mursiju i Kartahenu, čime stavljaju pod kontrolu čitavu Španiju.

April/Travanj

  • 1. 4. - Francisco Franco proglašava kraj Španskog građanskog rata.
  • 3-4. 4. - Razgovori Cvetkovića i Mačeka u Zagrebu - postignuta saglasnost.
  • 4. 4. - Potpisan anglo-poljski ugovor o pomoći.
  • 4. 4. - "Mali rat" okončan potpisivanjem mira, Mađarska uzela jedan pojas na istoku Slovačke.
  • 4. 4. - Irački kralj Ghazi I poginuo u prometnoj nesreći (javno mnenje sumnjiči Britance, zbog kraljevih pretenzija prema Kuvajtu i simpatija prema Nemačkoj), na prijestolje stupa trogodišnji Fejsal II, treći i posljednji irački kralj (do 1958); regent je 'Abd al-Ilah.
  • 4. 4. - Glenn Miller i orkestar snimili Moonlight Serenade, izdata sledećeg meseca.
  • 7. 4. (Veliki Petak) - Italijanska invazija Albanije.
Thumb
Italijani u Albaniji
  • 11. 4. - Mađarska napušta Društvo naroda.
  • 11. 4. - Okončana Italijanska okupacija Majorke.
  • 12. 4. - Albanija Albanska ustavotvorna skupština proglasila personalnu uniju sa Italijom i Viktora Emanuela III za kralja Albanije), premijer je Shefqet Vërlaci (sledi pojačanje albanske, pa i bugarske iredente u Jugoslaviji).
  • 13. 4. - Anglo-francuske garancije Rumuniji i Grčkoj.
  • 14. 4. - Ruzveltovo pismo Hitleru, u kome ga, između ostalog, pita da li je voljan garantovati da neće napasti navedene nezavisne zemlje .
  • 14. 4. - Objavljen Steinbeckov roman The Grapes of Wrath.
  • 14. 4. - Izgorio luksuzni hotel "Plitvice",[3] 11. 5. izgorjelo i kupalište, sumnjalo se na podmetnuti požar.
  • 18. 4. - Sovjetski Savez predlaže Britaniji i Francuskoj "mirovni front" za otpor agresiji, koji bi garantovao integritet Poljske, London odbija 8. 5..
  • 18. 4. - Luksuzni francuski brod Paris zapalio se i potonuo u luci Le Havre (leži do 1947. kada je isečen).
  • 19. 4. - Jugoslovenski pisac i diplomata Ivo Andrić predao akreditive u Berlinu.
  • 20. 4. - 24. 5. - Suixian–Zaoyanška bitka: japanska ofanziva u Hubeiu poništena kineskim protivnapadima.
  • 21. 4. - Blizu Houstona posvećen spomenik San Jacinto, sa 172 m najviši zidani stub na svetu.
  • 22. 4. - Jugoslovenski ministar spoljnih poslova Aleksandar Cincar-Marković u Veneciji razgovara sa italijanskom kolegom grofom Ćanom.
  • 25-27. 4. - Cincar-Marković u poseti Nemačkoj (razgovor sa Hitlerom 26. 4.).
  • 26. 4. - Britanija uvodi ograničenu vojnu obavezu za starost od 20 i 21 godinu.
  • 27. 4. - Potvrđena prva verzija Sporazuma između Cvetkovića i Mačeka, ali ga knez Pavle ne prihvata (pominju se plebisciti u [delu] Bosanske krajine i Srema).
  • 28. 4. - U govoru pred Rajhstagom, Hitler odbacuje Anglo-nemački pomorski sporazum iz 1935. i Nemačko-poljski pakt o nenapadanju iz 1934. Traži povraćaj kolonija, Danzig i vezu sa Istočnom Pruskom.
  • 29. 4. - Vlada Narodnog fronta u Čileu osnovala korporaciju CORFO (Korporacija za razvoj proizvodnje) za rekonstrukciju nakon zemljotresa i industrijalizaciju zemlje.
  • 30. 4. - Johann Keks dao ostavku na čelu udruženja nemačke manjine u Jugoslaviji Kulturbund (povlačenje starog rukovodstva pred pronacističkim "Obnoviteljima"), za naslednika je 6. avgusta izabran Sepp Janko.
  • 30. 4. - Otvorena Svjetska izložba u Njujorku, traje do oktobra 1940; slogan je "Zora novog dana". Televizija NBC započinje emitovanje prikazujući predsednika Ruzvelta na izložbi.

Maj/Svibanj

Thumb
Zgrada PRIZAD-a (Tanjug)
  • 1. 5. - Batman se prvi put pojavljuje u stripu.
  • 3. 5. - Vjačeslav Molotov sovjetski inostrani komesar umesto Litvinova (1939-49 i 1953-56).
  • 8. 5. - Hrvatsko narodno zastupstvo preti internacionalizacijom Hrvatskog pitanja.
  • 10 - 15. 5. - Knez Pavle i kneginja Olga u poseti Italiji (kao gosti italijanskog kraljevskog para); 11-og prisustvuju mornaričkim manevrima u Napuljskom zalivu.
  • 10. 5. - Osvećenje temelja Hrama Svetog Save u Beogradu.
  • 11. 5. - 15. 9. - Bitke kod Halkin Gola između Sovjeta i Japanaca na granici Mandžurije i Mongolije.
  • 13. 5. - "Putovanje prokletih": brod St. Louis kreće iz Hamburga sa 937 jevrejskih izbeglica prema Kubi - neće ih primiti ni tu ni u SAD i Kanadi.
  • 14. 5. - Petogodišnja Peruanka Lina Medina rodila dete.
  • 15. 5. - U Brandenburgu otvoren ženski koncentracioni logor Ravensbrück.
  • 15. 5. - U Velikoj Britaniji prikazan film Goodbye, Mr. Chips.
  • 17. 5. - Britanska vlada izdaje MacDonaldovu Belu knjigu - napuštena ideja podele Palestine, znatno ograničeno jevrejsko useljavanje.
  • 18. 5. - Fudbalska utakmica na BSK-ovom stadionu u Beogradu: Jugoslavija - Engleska 2:1.
  • 20. 5. - Katastrofalna poplava u Beloj Palanci, 17 mrtvih.
  • 21. 5. - U Njemačkoj je prvi put dodijeljen Križ časti njemačke majke: za brončani je potrebno barem četvero djece, za zlatni osmero (procijenjeno 4,7 milijuna dobitnica do 1941).
  • 22. 5. - U Berlinu potpisan 10-godišnji "Čelični pakt", vojni savez Nemačke i Italije - Italijanima je obećano da rata neće biti još tri godine.
  • 22. 5. - Kod Vučitrna ubijen vođa razbojničke bande Idriz Azirović.[4]
  • 23. 5. - Hitler saopštio vojnom vrhu da je odlučio napasti Poljsku.
  • 23. 5. - Britanski parlament usvojio plan za nezavisnu Palestinu do 1949, zajedničku za Jevreje i Arape.
  • 23. 5. - Potonuće američke podmornice Squalus: stradalo je 26 ljudi, a 33 je spašeno putem McCannove spasilačke komore.
  • 26. 5. - Dogovor Ćano - Karneluti (Mačekov izaslanik) - hrvatska pobuna pračena Mačekovim zahtevom za italijanskom intervencijom bi dovela do nezavisne Hrvatske, sa zajedničkim ministarstvima odbrane i spoljnih poslova sa Italijom i mogućom personalnom unijom (Maček nije potpisao tekst ovog sporazuma).
  • 28. 5. - Pojavio se jugoslovenski strip "Zigomar".
  • 28. 5. - Otvoren jugoslovenski paviljon na njujorškoj izložbi, gradonačelnik La Guardia drži govor na srpskohrvatskom[5].
  • 29. 5. - Na izborima u Mađarskoj ubedljivo pobedila vladajuća krajnje desna Partija mađarskog života, druga je Partija strelastog krsta.
  • maj/jun - Velike poplave u Jugoslaviji, npr. Kupa kod Karlovca 872 cm.[6]

Jun/Juni/Lipanj

Thumb
Boeing 314 Clipper
  • 9-10. 6. - Zemaljsko savetovanje KPJ u Tacenu kod Ljubljane.
  • 11. 6. - Papa primio u Vatikanu španske falangiste, pozdravio ih kao "drage sinove crkve i branioce civilizacije", podario je blagoslov generalisimu Franku.
  • 14. 6. - Tjencinski incident - Japanci blokirali britansku koncesiju u kineskom Tianjinu povodom spora oko izručenja osumnjičenih ubica, tokom leta dolazi do opasne krize.
  • 15. 6. - Francuska podmornica Phénix nije izronila tokom vežbi pored Vijetnama - stradao 71 čovek.
  • 17. 6. - Eugen Weidmann je poslednja osoba javno pogubljena u Francuskoj.
  • 20. 6. - Osnovan SS-Heimwehr Danzig.
  • 23. 6. - Sijam (/Sajam/) prvi put menja ime u Tajland (Ratcha Anachak Thai - "Kraljevina Tajland").
  • 24. 6. - Prvo putovanje "Letećeg broda" Boeing 314 Clipper preko Atlantika, između Southamptona i Port Washington, New York, sa tri stanice između.
  • 28. 6. - Proslava 550 godina od Kosovske bitke.
Thumb
† Mehmed Spaho
  • 29. 6. - Umro Mehmed Spaho, najistaknutiji muslimanski političar u Jugoslaviji. Na čelu JMO ga nasljeđuje Džafer Kulenović.
  • 29. 6. - Turska anektirala Državu Hataj (Aleksandreta), ranije deo Sirije.
  • 29. 6. - Predstavljen traktor Ford 9N sa Fergusonovim sistemom kačenja u tri tačke, budući standard.
  • 30. 6. - Stefan Kraft, stari lider nemačke manjine u Jugoslaviji ("Kulturbund"), smenjen s čela Saveza nemačkih kreditnih i gospodarskih zadruga (pobeda pronacističkih "Obnovitelja").
  • 30. 6. - Procenjeni broj stanovnika Kraljevine Jugoslavije iznosi 15.596.000, četiri miliona više nego u vreme ujedinjenja.[7]

Jul/Juli/Srpanj

  • 2. 7. - Bitke kod Halkin Gola: Japanci napadaju, bez uspeha.
  • 4. 7. - Lou Gehrig se zbog bolesti povlači iz bejzbola (→ ALS).
  • 6. 7. - U Nemačkoj zatvorena poslednja jevrejska preduzeća.
  • 6. 7. - James Smith McDonnell osnovao McDonnell Aircraft (od 1967. McDonnell Douglas).
  • 14. 7. - Na 150. godišnjicu Pada Bastilje u Parizu defiluju i britanski vojnici.
  • 19. 7. - Štrajk 3.000 rudara u Trepča Mines Limited jer je odbijen novi kolektivni ugovor.[8]
  • 22. 7. - Najviša temperatura u Beogradu 38 stepeni, pre pet dana bilo blizu 37, nema dovoljno vode.[9]
  • 28. 7. - Automobil sa 12 putnika pao u provaliju kod Bjeluha blizu Čakora, petoro putnika poginulo na mestu.
  • 30. 7. - Jugoslavija je prvak Europe u tenisu, nakon pobjede od 3:2 nad Njemačkom u Zagrebu.
  • 30. 7. - Glavne svečanosti kongresa Krista Kralja u Ljubljani, služi papin legat kardinal August Hlond.

Avgust/August/Kolovoz

  • 1. 8. - Maček je za otcepljenje Hrvatske uz pomoć Nemačke ako Srbi ostanu uporni, makar to "značilo i svetski rat"[10].
  • 1. 8. - Glenn Miller i orkestar snimili In the Mood.
Heroj Sovjetskog Saveza
  • 1. 8. - Ustanovljena medalja "Zlatna zvezda" za Heroje Sovjetskog Saveza.
  • avgust-septembar - Veliki ferganski kanal u Uzbečkoj SSR: kolhoznici grade 270 km za 45 dana.[11] Dogodine produžen do Tadžičke SSR; Severni i Južni ferganski kanal su građeni 1940-41, prinosi pamuka su udvostručeni.
  • 2. 8. - Einstein–Szilárdovo pismo predsedniku Ruzveltu - nakon što je u Nemačkoj otkrivena nuklerna fisija, SAD bi morale istražiti proizvodnju atomske bombe (→ Projekat Menhetn).
  • 5. 8. - Las Trece Rosas: u Madridu streljano 13 mladih žena socijalistkinja (tokom saca de agosto je streljano i 43 mladića).
  • 5. 8. - Vežba opasnosti iz vazduha održana u Beogradu, Zemunu i Pančevu.[12]
  • 8. 8. - Počinju velike trodnevne vojne vežbe u Britaniji, sa zamračivanjem gradova.
  • 10. 8. - "Interkozma": razotkrivena prevara lažne pariske firme koja je obećavala lek za ćelavost Jugoslovenima koji pismom pošalju (tri) dlake[13][14]. Na čelu firme je jugoslavenski Nijemac Wilhelm Vilko Heger, inače nećak Ivana Andresa koji ovog mjeseca ulazi u novu vladu.
  • 11. 8. - Trodnevni sastanak Ribbentrop - Ciano u Salzburgu: Italijani iznenađeni odlučnošću Nemačke da napadnu Poljsku.
Thumb
Judy Garland kao Dorothy
  • 12. 8. - Pretpremijera "Čarobnjaka iz Oza" u Viskonsinu (u Holivudu tri dana kasnije).
  • 15. 8. - Štrajk u Trepči: londonska direkcija zatvara rudnik.[15]
  • avgust - Aimé Césaire objavio u jednom časopisu knjigu-poemu Cahier d'un retour au pays natal (→ Négritude).
  • 16. 8. - U KJ sukcesivno ulazi u opticaj novi kovani novac, srebrni od 20 i 50 dinara i aluminijum-bronzani od 50 para i 2 dinara.[16]
  • 17. 8. - Objavljene uredbe o etatizaciji radio stanica Beograd i Zagreb.[17]
  • 18. 8. - Nemačka i SSSR sklopili trgovački ugovor.
  • 18. 8. - Eutanazija dece u Trećem rajhu: cirkular ministarstva unutrašnjih poslova nalaže zdravstvenim radnicima da izveste o rođenjima mentalno i fizički nesposobne dece; prisilna eutanazija će obuhvatiti i psihijatrijske pacijente, → Akcija T4.
  • 18. 8. - Proslava 25-godišnjice Cerske bitke: u Beogradu svečano dočekane srpske ratne zastave na putu za Cer.
  • 19. 8. - Tokom pregovora sa Sovjetima, Hitler naređuje Kriegsmarine-i da započne operacije Fall Weiss-a, plana invazije na Poljsku.
  • 19. 8. - Navodni Staljinov govor Politbirou: rat na Zapadu je u sovjetskom interesu.
Thumb
Pakt Ribbentrop-Molotov
Thumb
Dragiša Cvetković
Thumb
Vladko Maček
Thumb
Banovina Hrvatska u KJ
  • 24. 8. - Na Brdu kod Kranja izdato zvanično saopštenje o sporazumu Cvetković-Maček (nakon čega Cvetković daje ostavku i odmah dobija mandat za sastav nove vlade).
  • 24. 8. - Vanredno zasedanje britanskog parlamenta: donesen Akt o ratnim ovlašćenjima, Mornarica u ratnoj gotovosti. Istog dana britanskim i francuskim građanima u Nemačkoj rečeno da se vrate kući.
  • 25. 8. - Hitler odlaže napad na Poljsku za pet dana nakon što su Britanci i Poljaci potpisali ugovor o uzajamnoj pomoći i Musolini poručio da Italija ne može ući u evropski rat (neobaveštene jedinice nakratko počele napad sutradan ujutru, → Jabłonkówski incident).
  • 25. 8. - IRA-in S-Plan: petoro mrtvih od bombe u centru Coventryja.
  • 26. 8. - Sporazum Cvetković-Maček: formirana Banovina Hrvatska, od Savske i Primorske banovine i još nekoliko srezova. Na Bledu formirana nova vlada čiji je predsednik opet Dragiša Cvetković a potpredsednik Vlatko Maček (i još 4 ministra iz HSS), Milan Nedić ministar vojske i mornarice. Raspušteni su Narodna skupština i Senat i ukinut izborni zakon - povratak demokratije. Protiv Sporazuma su ustaše, desnica HSS, većina srpskih političara, vojska, SPC i muslimani.
  • 27. 8. - Prvi let Heinkel He 178, prvog turbomlaznog aviona.
  • 28. 8. - Ban Ivan Šubašić položio zakletvu; podban je Ivo Krbek. Ministri Hrvati su preuzeli resore, a Maček je svečano dočekan od mase u Beogradu.
  • 28. 8 - Bombaški napad na Tarnówskom kolodvoru u Poljskoj: od bombe nemačkog agenta gine 20 ljudi.
  • 28. 8. - Nemačka vojska ulazi u Slovačku, na osnovu ugovora o zaštiti,[18] zemlja je pre dva dana proglasila mobilizaciju.
  • 29. 8. - Vlatko Maček na sednici Hrvatskog narodnog zastupstva: granice i kompetencije Banovine Hrvatske nisu definitivne.
  • 31. 8. - Nemci lažiraju incident u Glajvicu, što im služi kao povod da napadnu Poljsku.

Septembar/Rujan

Thumb
Invazija Poljske
  • 1. 9. - Nemačka invazija Poljske počinje u 04:45 kada bojni brod Schleswig-Holstein otvori vatru na domaćine u poljskoj bazi Westerplatte kod Danciga (→ Bitka za Westerplatte), nemačka kopnena vojska prelazi granicu (→ Granična bitka) - ovo se smatra početkom Drugog svetskog rata.
  • 1. 9. - Istovremeno počinje i Slovačka invazija Poljske, zauzimaju sporne teritorije.
  • 1. 9. - Uveče, Nemačkoj uručeni britanski i francuski ultimatum.
  • 3. 9. - Velika Britanija i Francuska objavljuju rat Nemačkoj.
  • 3. 9. - Auto-trka na kružnoj stazi oko Kalemegdana za Kraljev pehar - prvi je Italijan Tazio Nuvolari, drugi Nemac Manfred von Brauchitsch (sinovac generala Waltera), četvrti Boško Milenković. Procenjeno 75.000 gledalaca.
  • 3. 9. - SS Athenia je prvi britanski putnički brod potopljen u ratu, 128 mrtvih (→ Bitka za Atlantik).
  • 4. 9. - Britanci bombarduju nemačke brodove u Wilhelmshavenu i Brunsbüttelu, oštećena krstarica Emden, oboreno sedam bombardera.
  • 5. 9. - SAD proglasile svoju neutralnost u ratu. Njujorška berza skočila 10% u očekivanju potražnje industrijske robe u Evropi.
  • 5. 9. - Jan Smuts novi premijer Južnoafričke Unije (do 1948), nakon što je J. B. M. Hertzog smenjen zbog zagovaranja neutralnosti.
  • 6. 9. - Ban Vardarske banovine Vladimir Hajdukveljković ubijen u Skoplju od strane otpuštenog policijskog stražara.
  • 7. 9. - Rumunija proglašava neutralnost.
  • 7 - 16. 9. - Saarska ofanziva: kratki francuski upad u Nemačku. Nakon ovoga sledi "Lažni rat" do aprila 1940.
  • 8. 9. - Nemačke prethodnice stigle u okolinu Varšave (→ Opsada Varšave).
  • 11. 9. - Objavljena Uredba o ustrojstvu banske vlasti Banovine Hrvatske: Ban je na čelu Banske Vlasti sa 11 odjela. Banovinski odbor JRZ u Ljubljani (Anton Korošec), traži da se Uredba o Banovini Hrvatskoj proširi i na druge banovine.
  • 13. 9. - Eksplozija francuskog minopolagača Pluton u Kazablanci prilikom istovara živih mina, 186 mrtvih.
  • 15. 9. - Bugarska proglašava neutralnost.
  • 15. 9. - Porinut brod "Kozara", najstarije plovilo rečne flotile Vojske Srbije.
  • 15. 9. - Kreću emisije jugoslovenske redakcije BBC-ja.
  • 16. 9. - Primirje u sukobu između Sovjeta (i mongolskih saveznika) i Japanaca.
Thumb
Evropa, jesen 1939.
  • 17. 9. - Sovjetska invazija Poljske; poljsko vođstvo prelazi rumunsku granicu.
  • 17. 9. - Britanci izgubili prvi ratni brod: torpedovan nosač aviona HMS Courageous - 519 mrtvih.
  • 17. 9. - Puštena u saobraćaj pruga uskog kolosijeka Ustiprača - Foča, duga 42 km (radi do 1977).
  • 17. 9. - Bitka za Changsha: prvi japanski pokušaj da zauzmu ovaj grad u Hunanu.
  • 21. 9. - Članovi Gvozdene garde ubili rumunskog premijera Kalineskua - sledi progon gardista.
  • 22. 9. - Lavov se predao Sovjetima, NKVD odmah počinje hapšenje poljskih oficira, protivno uslovima predaje. Istog dana u Brest-Litovsku na demarkacionoj liniji održana zajednička parada Wehrmachta i Crvene armije.
  • 23. 9. - U Banovini Hrvatskoj zabranjene javne manifestacije i zborovi, nakon "par težih incidenata", od strane lica pokrivenih "lažnim nacionalizmom".[19]
  • 24. 9. - Nakon Orzełovog incidenta (bekstvo poljske podmornice iz talinske luke 18. 9.), SSSR daje ultimatum Estoniji da dopusti sovjetske baze na svojoj teritoriji, što ova prihvata 28. 9. (ugovori potpisani i sa Letonijom 5. 10. i Litvanijom 10. 10.).
  • 24. 9. - Jako bombardovanje Varšave.
Thumb
"Banovina" u Novom Sadu
  • 24. 9. - Osvećena palata Banske uprave u Novom Sadu.
  • 24. 9. - Sudar vozova kod stanice Ivanjska, na pruzi Banja Luka-Dobrljin - stradalo devet ljudi i 57 konja[20].
  • 26. 9. - Zabranjena Francuska komunistička partija.
  • 28. 9. - Pad Varšave (Hitler doleteo 5. 10. i održao paradu).
  • 28. 9. - Potpisan Nemačko-sovjetski ugovor o prijateljstvu, saradnji i demarkaciji: Nemcima ostaje deo Poljske koji su osvojili preko crte, dobijaju i Suwałki; Litvanija zauzvrat prebačena u sovjetsku sferu.
  • septembar, krajem - Italija počinje vojne pripreme protiv Jugoslavije, određeno da se artiljerija postavi u strogoj tajnosti do aprila.[21]

Oktobar/Listopad

  • 1. 10. - Prvi lord Admiraliteta Winston Churchill se obraća preko radija, Rusiju naziva "zagonetka obavijena misterijom unutar enigme"[22].
  • 1. 10. - Redovan rad nove kratkotalasne radio stanice Beograd - odašiljač u Zemunu.
  • 1. 10. - Reorganizacija Jugoslovenskog nogometnog saveza: Vrhovni n. s. KJ sa Srpskim loptačkim savezom, te hrvatskim i slovenačkim nogometnim savezima. Sarajevo i Subotica imaju po dva kluba u dva saveza, Bata iz Borova je u srpskoj ligi, a Bosanci razmišljaju o svom savezu.
  • 6. 10. - Kraj otpora redovne poljske vojske.
  • 6. 10. - Prikazan film Ninotchka.
  • 8. 10. - Hitlerov dekret o aneksiji zapadnih poljskih krajeva (→ Reichsgau Wartheland i Danzig-Westpreußen), ostatak teritorija pod nemačkom kontrolom organizovan 12. 10. u Generalno gubernatorstvo (guverner Hans Frank). Nemačka sada ima 816.695 kv. km i 104 miliona stanovnika, gustina stanovništva je veća samo u Belgiji, Holandiji i Engleskoj[23]
  • 8. 10. - U Poljskoj osnovan prvi geto za Jevreje, Piotrków Trybunalski.
  • 11. 10. - Američki predsjednik Roosevelt odobrio početak projekta Manhattan, projekt izrade atomske bombe.
  • 14. 10. - Nemačka podmornica U-47 potopila zastareli bojni brod HMS Royal Oak na sidrištu u Scapa Flow, 833 mrtvih.
  • 14. 10. - Mačekov proglas osuđuje ubistva koja su se u Zagrebu dogodila poslednjih nedelja, uključujući policajaca, osoba za koja se drži da su "pod bivšim režimima... počinila nedela".[24][25] Elementi u Beogradu šire spekulacije o nasilju usmerenom protiv Srba.[26]
  • 15. 10. - Heim ins Reich ("Doma u Rajh"): nemačko-estonski sporazum o preseljenju Baltičkih Nemaca, sličan sporazum postignut i s Letonijom (naseljavaju ih u bivšu Poljsku).
  • oktobar - U uvali Tiha kod Cavtata nasukano mladunče kita.[27]
  • 17. 10. - Premijera filma Mr. Smith Goes to Washington.
  • 19. 10. - Turska, Francuska i V. Britanija potpisali sporazum u Ankari o uzajamnoj pomoći ukoliko ih neka evropska sila napadne na Mediteranu.
  • 19. 10. - Glavni generalštab JKV predlaže formiranje koncentracionih logora za komuniste i njihove pomagače.
Thumb
Palata Albanija
  • 20. 10. - Završena gradnja Palate Albanije, najviše zgrade u Beogradu.
  • 20. 10. - Summi Pontificatus, prva veća enciklika pape Pija XII, osuđuje rasizam, totalitarizam, traži obnovu Poljske (smatra se napadom na nacistički režim).
  • 21. 10. - Sporazum o opciji u Južnom Tirolu: etnički Nemci mogu ostati u Južnom Tirolu bez manjinskih prava ili optirati za preseljenje u Nemačku - do 1943. odlazi ih 75.000.
  • 22. 10. - Sovjetski izbori u Zapadnoj Ukrajini i Zapadnoj Belorusiji.
  • 22. 10. - Indijski nacionalni kongres pozvao na ostavku provincijske vlade, pošto su Britanci jednostrano uveli Indiju u rat.
  • 23. 10. - Prikazan film The Roaring Twenties.
  • 24. 10. - Tuča levih i desnih studenata na Zagrebačkom sveučilištu.[28][29]
  • 28. 10. - SSSR prepustio Vilnius Litvaniji. U redovima za hleb narednih dana dolazi do nereda i antijevrejskih pogroma.
  • 25. 10. - Naredba ministarstva vojske i mornarice KJ o suzbijanju komunističke aktivnosti u vojsci.
  • oktobar - Završena poslednja deonica na međunarodnom putu Horgoš-Beograd, a dalje postoji do Čumića blizu Kragujevca.[30]
  • 31. 10. - Molotov objavio sovjetske zahteve od Finske: razmena teritorije i najam baze (pregovori traju do 13. novembra).

Novembar/Studeni

Thumb
"Lažni rat" na zapadu
  • 1. 11. - Kinezi pokreću Zimsku ofanzivu na više frontova - traje do kraja marta, uglavnom ne uspevaju da postignu ciljeve, ali Japanci uzdrmani.
  • 1-2. 11. - SSSR odgovorio pozitivno na zahtev novoizabranih skupština u bivšoj istočnoj Poljskoj za prijem u savez.
  • 5. 11. - Kod Siska ubijen Ivan Radić, narodni poslanik 1931-35, rođak Stjepana i Pavla.
  • 5. 11. - SAD usvojile politiku Cash and carry: zemlje u ratu mogu kupovati ratni materijal pod uslovom da same organizuju prevoz i odmah plate.
  • 6. 11. - Ministar Džafer Kulenović izjavio da bi BiH trebala biti četvrta banovina (pored hrvatske i pretpostavljene slovenačke i srpske). Srpska društva Sarajeva i Banjaluke se 12-og izjašnjavaju protiv te ideje.
  • 6. 11. - Prvi semafor u Beogradu, na raskrsnici Kralja Aleksandra sa Takovskom i Kralja Ferdinanda (deo Kneza Miloša).
  • 6. 11. - Sonderaktion Krakau, deo Intelligenzaktion: uhapšena 184 profesora Jagelonskog univerziteta u Krakovu, uglavnom poslati u konc-logor Sachsenhausen.
  • 6. 11. - Holivudska trač-novinarka Hedda Hopper započela svoju radio emisiju (konkurencija Louelli Parsons).
  • 8. 11. - Bezuspješni pokušaj Georga Elsera da bombom ubije Hitlera u minhenskoj pivnici.
  • 9. 11. - Incident u Venlou: nemački obaveštajci oteli dvojicu britanskih kolega u Holandiji, blizu nemačke granice.
  • 11. 11. - "Hrvatski skaut" menja ime u "Domobran" - Maček upozorava da Domobranu, kao frankovačkoj organizaciji, ne mogu pripadati članovi HSS.[31]
  • 12. 11. - Izbor 47 senatora u Kraljevini Jugoslaviji (među njima i Nurija Pozderac, Jovan Radonić, Sava Kosanović, Marko Vujačić, Ivan Pernar...): 29 senatora iz JRZ, HSS 11, Zemljoradnička 4 i SDS 3.
  • 13. 11. - Na zapadu Venecuele izgoreo grad Lagunillas de Agua, preko 200 mrtvih.
  • 13 - 14. 11. - Nadbiskupi Stepinac i Šarić i šestorica biskupa na hodočašću u Rimu: molba za kanonizaciju Nikole Tavelića.
  • 17. 11. - Odgovarajući na demonstracije čeških studenata i srednjoškolaca protiv okupacije, Nemci streljali 9 studenata bez suđenja, 1200 poslato u konc-logore, zatvoreni univerziteti (danas Međunarodni dan studenata i srednjoškolaca).
Thumb
Zimski rat
  • 18. 11. - Teretni brod "Carica Milica" udario u minu kod engleske obale i potonuo, posada spasena (minu postavila nemačka podmornica U-19). Istog dana, holandski putnički brod "Simon Bolivar" naleteo na minu u Severnom moru - 120 mrtvih.
  • 23. 11. - Otvoren put Beograd - Subotica - mađ. granica, deo međunarodnog puta London - Carigrad.
  • 24. 11. - Sastanak muslimanskih organizacija u Sarajevu - traži se autonomna BiH u historijskim granicama.
  • 26. 11. - Bombardiranje Mainile: Sovjeti lažirali granatiranje svog sela kako bi opravdali napad na Finsku.
  • 26. 11. - Veliki zbor Alijanse ženskih pokreta u Inženjerskom domu u Beogradu - traži se aktivno i pasivno pravo glasa (pre četiri dana i na univerzitetu[32]).
  • 27. 11. - Objavljena zabrana saobraćaja vozilima na benzinski pogon vikendom u KJ.
  • 30. 11. - Sovjetskim napadom na Finsku počinje "Zimski rat". Na okupiranoj teritoriji će biti uspostavljena "Finska Demokratska Republika", ali u zemlji preovlađuje složni Duh Zimskog rata.
  • 30. 11. - Tuča na beogradskom pravnom fakultetu, nakon što je juče ometana komemoracija admiralu Gepratu od strane "antiratnih" studenata - Univerzitet zatvoren nekoliko dana i odložene sve priredbe narednog meseca.[33]

Decembar/Prosinac

Thumb
Novi željeznički most u Zagrebu
Thumb
Otvaranje mosta
  • 2. 12. - Otvoren Njujorški gradski aerodrom, kasnije LaGuardia Airport.
  • 2 - 3. 12. - Pušteni u promet Novi kolni i Novi željeznički (zeleni) most u Zagrebu.
  • decembar, početkom - U Beogradu otkrivena banda koja je krijumčarila opijum iz Carigrada u Pariz.[34]
  • 3. i 10. 12. - KPJ organizira demonstracije u Zagrebu, 10-og dolazi do sukoba sa policijom i Hrvatskom građanskom zaštitom.
  • 4. 12. - Blokada Nemačke: Britanci sprečavaju i nemački izvoz, kao odgovor na gubitke zbog nemačkih magnetnih mina.
  • 4. 12. - U Beogradu otkriven lanac krijumčara opijuma iz Carigrada do Pariza.[35]
  • 6. 12. - JAZU odlučuje promeniti ime u HAZU (odluku treba potvrditi Sabor odn. ban). S promenom se ne slažu svi, npr. Ivan Meštrović.[36]
  • 8. 12. - Na arhijerejskom saboru SPC su izabrani vikarni episkopi Pribićević (umro 1941), Bradvarević (na robiji 1954-58) i Lipovac (ubijen 1945). U poseti je bio i Gorazd Praški (ubijen 1942).
  • 10. 12. - Kod Merdara, na pruzi Niš - Peć, probijen kružni tunel, dužine 788 m u krivini radijusa 300 m.[37]
  • 12. 12. - Bitka na Tolvajärviju: Finci u protivnapadu uništili jednu sovjetsku diviziju.
  • 13. 12. - Bitka kod La Plate, prva pomorska bitka rata: Britanci nadjačali Nemce kod Urugvaja.
  • 13. 12. - Sovjetski zatvorski brod Indigirka se nasukao pored Hokaida - stradalo je 742 ljudi.
  • 14. 12. - Revolucionarni studentski pokret na Beogradskom univerzitetu: velike radničko-studentske demonstracije u Beogradu, policija puca, ima mrtvih.
  • 14. 12. - U "Srpskom glasu", glasilu Srpskog kulturnog kluba, objavljen članak "Gde god je Srba - tu je Srbija".
  • 14. 12. - Sovjetski Savez isključen iz Društva naroda zbog napada na Finsku; Jugoslavija se uzdržala.
Thumb
"Prohujalo s vihorom"
  • 15. 12. - Premijera filma "Prohujalo s vihorom" u Atlanti, Džordžija.
  • 15. 12. - Vlada KJ donosi Uredbu koja omogućuje osnivanje logora za komuniste (→ Bileća, Lepoglava).
  • 15. 12. - "Vidovdan", brod Jugoslavenskog Lloyda, nepopravljivo se nasukao u Japanu.
  • 15/16. 12. - Petorica ribara iz Kalija na Ugljanu stradala u oluji kod Vira.[38]
  • decembar - Talas štrajkova u Hrvatskoj u organizaciji prokomunističkog URS, protive se Hrvatskom radničkom savezu[39].
  • decembar - "Sukob na književnoj ljevici": Miroslav Krleža objavio "Dijalektički antibarbarus" u časopisu "Pečat"[40].
  • 16 - 22. 12. - Prva Bitka kod Summe: Finci odvratili sovjetski napad na Mannerheimovu liniju.
  • 17. 12. - Njemački džepni bojni brod Admiral Graf Spee samopotopljen ispred luke Montevideo, Urugvaj.
  • 17. 12. - Sukob policije sa demonstrantima u Splitu, stradao Vicko Buljanović - sutradan proglašen generalni štrajk u Splitu, Solinu i Omišu[41]. HSS tvrdi da "pokušaji demonstracija" žele da "ruše ono što je hrvatski narod stvorio"[42].
  • 18. 12. - Bitka nad Heligolandskim zalivom: Luftwaffe odbila napad RAF-a.
  • 18. 12. - Počinje Bitka za prevoj Kunlun, Japanci pokušavaju zauzeti ovu stratešku poziciju u provinciji Guangxi.
  • 18. 12. - U Beogradu ubijen generalni direktor PRIZAD-a Edo Marković - zabuna prilikom pretresa stana njegove kćerke, vršenog u vezi sa demonstracijama od pre četiri dana[43] (agent oslobođen 7. dec. 1940. jer je ustanovljena nužna odbrana). Istog dana PRIZAD je trebao povesti razgovore o preusmerenju izvoza poljoprivrednih proizvoda u Englesku i Francusku.[44]
Thumb
Velika radna soba Lloyd Wrightove Johnson Wax Headquarters
  • 22. 12. - Prikazan crtani film "Guliverova putovanja", odgovor Paramounta na "Snežanu i sedam patuljaka".
  • 22. 12. - Sudar vozova u nemačkoj stanici Genthin, 186 mrtvih.
  • 22. 12. - Sveindijska muslimanska liga organizovala proslavu Dana spasa od Indijskog nacionalnog kongresa, povodom ostavke njihovih provincijskih vlada.
  • 25 - 27. 12. - Bitka kod Kelje: Finci odbili sovjetski napad.
  • 27. 12. - Erzindžanski zemljotres u istočnoj Anadoliji - 30.000 mrtvih (→ Severnoanadolska raselina). Turska je zatim pogođena i velikim poplavama.
  • 27. 12. - U Banovini Hrvatskoj objavljena Uredba za suzbijanje skupoće.
  • 28. 12. - U centru Zagrebu -12 stupnjeva, u Borongaju -23, i 30 cm snijega.[45]
  • 29. 12. - Prvi let teškog bombardera Consolidated B-24 Liberator (u službi od 1941).
  • 31. 12. - Održan prvi Bečki novogodišnji koncert - prvi i poslednji put 31. 12. umesto 1. 1..

Kroz godinu

Thumb
Pozorišni trg u Beogradu
  • Semjon Kirlijan izmislio Kirlijanovu fotografiju.
  • U Engleskoj pronađena brodska grobnica u Sutton Hoo sa bogatim anglo-saksonskim artefaktima.
  • Marguerite Perey otkrila francijum.
  • Smatra se da je klasični Hollywood na vrhuncu (→ 1939. na filmu).
Remove ads

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1939.

Januar/Siječanj

Februar/Veljača

Mart/Ožujak

  • 13. 3. - Neil Sedaka, kantautor, producent
  • 17. 3. - Giovanni Trapattoni, fudbaler, trener
  • 20. 3. - Brian Mulroney, premijer Kanade († 2024)
  • 25. 3. - Milisav Milić, novinar, dopisnik RTB iz Prištine... († 2006)
  • 27. 3. - Beba Selimović, pjevačica († 2020)
  • 31. 3. - Zvijad Gamsahurdija, sovjetski disident, predsednik Gruzije († 1993)

April/Travanj

Maj/Svibanj

Jun/Juni/Lipanj

Jul/Juli/Srpanj

Avgust/August/Kolovoz

Septembar/Rujan

Oktobar/Listopad

Novembar/Studeni

Decembar/Prosinac

Kroz godinu

  • Dušan Đurić, glumac († 1969)
  • Konstantin Obradović, aktivista za ljudska prava († 2000)
  • Muhamed Kreševljaković, historičar, gradonačelnik Sarajeva († 2001)
  • Jovan Bulj, elegantni saobraćajac († 2010)
  • Radovan Brankov, novinar († 2014)
  • Dragoljub Bakić, arhitekta († 2023)
  • Radmila Karaklajić, pevačica
Remove ads

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1939.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

April/Travanj – Jun/Lipanj

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

Kroz godinu

Remove ads

Nobelova nagrada za 1939. godinu

Nijedna nagrada neće biti dodeljena tri godine, 1940-42.

Remove ads

Reference

Vanjske veze

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads