Moždani živci

Moždani ili lobanjski živci (latinski: ) su deo perifernog nervnog sistema, a čine ih grupe motornih, senzitivnih i mešovitih nervnih vlakana koji inervišu mišiće i žlezde. Nazivaju se lobanjskim ili kranijalnim nervima jer izlaze iz mozga (tačnije moždanog stabla) i napuštaju lobanjsku duplju kroz koštane otvore, kanale i pukotine. Postoji trinaest parova ovih živaca, koji se označavaju nulom i rimskim brojevima (od I do XII). Njihovi nazivi su odraz opšte distribucije i funkcije.

Brain: Moždani živci
Levo Počeci moždanih živace u mozgu. Desno Osnova lobanje sa foraminom u kojima se nalazi veliki broj živaca.
Moždani živci na prolazu kroz osnovu lobanje u mozak.
Latinski	nervus cranialis (pl: nervi craniales)
Kod	Šablon:TerminologiaAnatomica

Motorni lobanjski živci (III, IV, VI, XI i XII) polaze od motornih jedara u moždanom stablu i sprovode nadražaje (signale) ka poprečno-prugastim mišićima na periferiji. Njihova vlakna čine dugi aksonski produžeci ili neuriti nervih ćelija. Senzitivni ili čulni lobanjski živci (0, I, II i VIII) prenose informacije u suprotnom smeru, odnosno od čulnih organa na periferiji do gangliona. Odatle polaze postganglijska vlakna koja se završavaju u odgovarajućem moždanom centru, tj. u senzitivnim jedrima moždanog stabla. Treću skupinu čine mešoviti živci (V, VII, IX i X) koji sadrže i motorna i senzitivna nervna vlakna. Pojedini kranijalni nervi (III, VII, IX i X) sadrže i parasimpatička vlakna koja pripadaju autonomnom nervnom sistemu, a služe za inervaciju glatke muskulature i žlezda.

Nervna vlakna kranijalnih živaca su podeljena u pet funkcionalnih grupa:

• opšti somatski eferentni aksoni koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji nisu nastali od embrionalnih faringealnih lukova,
• specijalni visceralni eferentni aksoni koji inervišu poprečno-prugaste mišiće koji su nastali od faringealnih lukova,
• opšta visceralna aferentna vlakna koja donose čulne informacije iz visceralnih organa,
• opšta somatska aferentna vlakna koja donose čulne informacije iz kože i sluzokožnih membrana i
• specijalna somatska i visceralna aferentna vlakna koja prenose posebne čulne informacije, kao što su miris, ukus, vid, sluh i ravnoteža.

Oznaka	Naziv živca	Glavne funkcije
0	Krajnji živac	Somatičko-senzitivni deo vlakana inerviše sluzokožu nosne duplje i vomeronazalnih organa, a visceralno-motorni inervišu njihove krvne sudove.
I	Mirisni živci	Prenose osećaj mirisa iz sluzokože gornjeg dela nosne duplje, gornjeg dela nosne pregrade i gornjih nosnih školjki.
II	Vidni živac	Prenosi vizuelne informacije iz mrežnjače oka.
III	Živac pokretač oka	Inerviše gornji, donji i unutrašnji pravi mišić, donji kosi mišić, mišić podizač gornjeg očnog kapka, mišić sfinkter zenice i cilijarni mišić.
IV	Trohlearni živac	Inerviše gornji kosi mišić.
V	Trograni živac	Sastoji se od oftalmičkog (V1), gornjoviličnog (V2) i donjoviličnog živca (V3), a služi za prijem senzornih informacija iz područja lica i inervaciju mastikatorne muskulature.
VI	Živac odvodilac	Inerviše spoljašnji pravi mišić.
VII	Živac lica	Inerviše mimičnu muskulaturu i mišić uzengije, prima čulne informacije iz prednje 2/3 jezika i obezbeđuje sekretomotornu inervaciju za suzne i pljuvačne žlezde (osim parotidne).
VIII	Tremno-pužni živac	Prenosi zvučne utiske i osećaj ravnoteže i orijentacije u prostoru.
IX	Jezično-ždrelni živac	Inerviše stilofaringealni mišić, prima čulne informacije iz zadnje trećine jezika i obezbeđuje sekretomotornu inervaciju za parotidnu žlezdu.
X	Živac lutalac	Inerviše muskulaturu ždrela, grkljana, mekog nepca i jednjaka, glatku muskulaturu dušnika, pluća i digestivnog trakta, srčani mišić, kontroliše mišiće zadužene za stvaranje glasa i rezonancije, pruža parasimpatička vlakna za većinu grudnih i trbušnih organa, prima čulne informacije iz raznih struktura itd.
XI	Pomoćni živac	Spoljašnja grana živca inerviše sternokleidomastoidni i trapezasti mišić, dok unutrašnja grana ulazi u sastav prethodnog nerva.
XII	Podjezični živac	Inerviše jezičnu muskulaturu i geniohioidni mišić.

Literatura

• Dr Slavoljub V. Jovanović, dr Nadežda A. Jeličić: "Anatomija čoveka – glava i vrat" ("Savremena administracija" Beograd 2000.) ISBN 86-387-0604-9
• Marušić A: "Anatomija čovjeka", Medicinska naklada 2002.
• Moore K, Clinically Oriented Anatomy, Lippincott Williams & Wilkins, 2005.

Vanjske veze

Moždani živci na Wikimedijinoj ostavi

• Cranial nerve video (Brainfacts.org)
• 3,73,7 Ocular motor system & control (Neuroscience online textbook)
• Yale Cranial nerve review Arhivirano 2016-02-01 na Wayback Machine-u (Yale Center for Advanced Instructional Media)
• Cranial nerves review Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u (BIO 201 fall 1997 Gateway Community College)
• Cranial nerve animations (University of Liverpool Veterinary School).

Moždani živci
0 krajnji živac | I mirisni živci | II vidni živac | III živac pokretač oka | IV trohlearni živac | V trograni živac (oftalmični, gornjovilični, donjovilični živac) | VI živac odvodilac | VII živac lica | VIII tremno-pužni živac | IX jezično-ždrelni živac | X živac lutalac | XI pomoćni živac | XII podjezični živac