Partizansko groblje u Mostaru

Partizansko groblje u Mostaru je izgrađeno 1965. godine u spomen poginulim Mostarcima u Narodnooslobodilačkoj borbi (NOB), od 1941. do 1945. godine. Projektovao ga je arhitekta Bogdan Bogdanović. ^[1]

Tito u obilasku Partizanskog groblja u Mostaru

Istorijat

Ideja za izgradnju spomen-groblja potekla je početkom 1960-ih godina, a glavi inicijator gradnje bio je tadašnji visoki državni i partijski funkcioner Džemal Bijedić, koji je rođen u Mostaru. Gradnja groblja počela je oktobra 1960. godine, a ono je svečano otvoreno 25. septembra 1965. godine na dvadesetu godišnjicu oslobođenja Mostara. Otvaranju groblja prisustvovao je i predsednik SFRJ Josip Broz Tito. ^{[2] [3]}.

Groblje se nalazi u zapadnom delu Mostara, na uzvišici koju karakterišu široke zelene površine i odatle se pruža lep pogled na gotovo čitav grad. Sam spomenik se rasprostire na 5.000 metara kvadratnih i na šest nepravilnih terasa. Pored arhitekte Bogdana Bogdanovića, ^[4]na izgradnji spomen-groblja učestvovao je i građevinski inženjer Ahmet Ribica, koji je rukovodio bušenjem i uređenjem brda na kom je smešteno groblje. Tokom vremena, spomen-groblje je postalo jedan od simbola Mostara.

Na groblju se nalazi 810 nadgrobnih ploča, koje imaju jako simbolično značenje, kao i ceo spomenik. Oblici nadgrobnih ploča kojima su obeleženi pali borci podsećaju na posečeno stablo - simbol prekinute mladosti. Za gradnju spomenika upotrebljene su kamene ploče koje su skinute sa starih i devastiranih kamenih kuća.

Na groblju je ukupno sahranjeno oko 500 posmrtnih ostataka partizanskih boraca iz Mostara i okoline. Među sahranjenima na groblju, nalaze se i narodni heroji:

• Mladen Balorda
• Karlo Batko
• Ljubo Brešan
• Leo Bruk
• Adem Buć
• Jusuf Čevro
• Mustafa Ćemalović
• Rifat Frenjo
• Mithad Haćam
• Safet Mujić
• Šefik Obad
• Ahmet Pintul
• Hasan Zahirović

U periodu od 1992. do 1995. godine, groblje je bilo oštećeno usled ratnih dejstava u Bosni i Hercegovini. Posle završetka rata, groblje je nastavilo da propada usled zanemrivanja i vandalizma.^[5] Prve inicijative za obnovu groblja javile su se 2003. godine. A ono je uređeno i ponovo otvoreno za javnost 9. maja 2005. godine, povodom šesdesete godišnjice pobede nad fašizmom. Godine 2006. groblje je proglašeno nacionalnim spomenikom BiH.^[6]

Ugroženost

Na kompleksu spomen-groblja u januaru 2022. osvanuli su uvredljivi grafiti, fašistički simboli i poruke. Tada su na ulazu u centralni kompleks groblja, na crvenoj podlozi iscrtani simboli kukastog krsta te ustaškog simbola, slova "U" s pridodanim krstom.

Partizansko spomen-groblje u Mostaru posljednji put je oskrnavljeno 14.juna 2022. god. kada je uništeno 700 (skoro sve) nadgrobnih ploča poginulih boraca narodnooslobodilačke borbe.^[7]

Spomenik u Mostaru ušao je u izbor od 11 najugroženijih objekata kulturne baštine u Europi. Popis su objavili Europa Nostra – europski glas civilnog društva posvećenog kulturnoj i prirodnoj baštini i Institut Europske investicijske banke.^[8] Uži izbor sastavilo je međunarodno Savjetodavno vijeće sastavljeno od stručnjaka iz područja istorije, arheologije, arhitekture, konzervacije, analize projekata i financija. Odabir je napravljen na osnovu:

• važnosti baštine,
• kulturne vrijednosti
• ozbiljne opasnosti s kojom se objekti suočavaju.
• nivoa uključenosti lokalnih zajednica i predanosti javnih i privatnih učesnika u očuvanju ovih lokacija
• potencijal lokacija da djeluju kao katalizator održivog razvoja i kao sredstvo afirmacije mira i dijaloga unutar svojih mjesta i šireg područja.

Kandidituru su podnijeli:

• IDEAA Mostar
• gradonačelnik Mostara
• Galerije DESSA
• Evropa Nostra Srbija.

Predlagači se zalažu za:

• primjerenu pravnu zaštitu Partizanskog spomen groblja
• evropsko i međunarodno prepoznavanje njegove posebne istorijske i umjetničke vrijednosti
• razvoj održive obnove
• plan održavanja i upravljanja ovim posebnim memorijalnim područjem
• izdvajanje potrebnih sredstava – iz lokalnih, nacionalnih i evropskih izvora^[9]

U obrazloženju stoji:

Izvorni dizajn Partizanskog spomen-groblja u Mostaru ne koristi političke ili vjerske simbole, ali koristi univerzalne simbole koji podsjećaju na pretkolumbovske ostatke i na slične elemente prisutne u srednjem vijeku u Bosni i Hercegovini. Kao takav, izvanredan je primjer visokokvalitetne komemorativne kulture ukorijenjene u antifašističkim idealima unutar SFRJ.