Eratareya
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Eritrea ( / ˈtriːə/ ama / reɪ-/ ; ti ), si rasmi ah loo yaqaan Jamhuuriyadda Eritrea (Template:Langx), waa dal ku yaalla Geesta Afrika ee Bariga Afrika. Caasimadda iyo magaalada ugu weyn waa Asmara. Waxay xuduud la leedahay Itoobiya dhanka koonfureed, Suudaan dhanka galbeed, iyo Jabuuti dhanka koonfur-bari, halka dhanka woqooyi-bari iyo bariga ay leedahay xeeb dheer oo ku fidsan Badda Cas. Wadanku wuxuu leeyahay dhul dhan qiyaastii 117,600 km2 (45,406 sq mi), waxaana ku jira Dahlak Archipelago iyo qaar ka mid ah Jasiiradaha Hanish.[10][11]
.svg)
_-_ERI_-_UNOCHA.svg)
Dhulka Eritrea waxaa laga helay raadad qadiimi ah oo gaaraya hal milyan sano, taas oo muujinaysa muhiimaddiisa taariikheed ee ku saabsan bilowga aadanaha. Qarnigii 1aad ama 2aad AD waxaa la aasaasay Boqortooyadii Aksum, taas oo daboolaysay dhulka maanta ah Eritrea iyo qayb ka mid ah waqooyiga Itoobiya, isla markaana qaadatay Masiixiyadda qarnigii 4aad.[12][13] Qarniyadii xigay, dhulalka Eritrea waxay mararka qaar hoos tagnayeen xukunka boqortooyooyinka Zagwe iyo Salomonid ee Itoobiya. Qarnigii 16aad, Cismaaniyiinta ayaa qabsaday xeebaha, ka dibna 1865 waxaa maamulay Khedivate of Egypt ilaa ay la wareegeen Talyaaniga 1885. Talyaanigu wuxuu si rasmi ah u sameeyay gumaysigii Eritrea Talyaaniyeed intii u dhaxaysay 1885–1890, taas oo dejisay xuduudaha casriga ah ee dalka. Intii lagu jiray Dagaalkii Labaad ee Adduunka, Eritrea waxay gashay gacanta Maamulka Militariga Ingiriiska, waxaana 1952 lagu daray Itoobiya iyadoo leh federaal gaar ah. Hase yeeshee, 1962 Itoobiya waxay si rasmi ah u xannibtey baarlamaanka Eritrea, taas oo dhalisay bilowgii dagaalkii hubeysnaa ee loogu magac daray Dagaalkii Xorriyadda Eritrea, kaas oo socday ilaa 1991 markii Eritrea gaadhay de facto madax-bannaani. Sannadkii 1993, kadib aftidii madax-bannaanida, Eritrea waxay yeelatay madax-bannaani de jure.[14]
Dalka Eritrea waa bulsho kala qoomiyado ah oo leh sagaal qoomiyadood oo la aqoonsan yahay, mid kastaana leh af u gaar ah. Luqadaha ugu badan ee la hadlo waa Tigrinya, Carabi, iyo Ingiriisi, kuwaas oo ah luqadaha shaqada ee rasmiga ah.[4] Qoomiyadda Tigrinya waxay ka kooban tahay qiyaastii 50% dadka, halka Tigre ay yihiin qiyaastii 30%. Waxaa sidoo kale jira qoomiyado kale sida Saho, Kunama, Nara, Afar, Beja, iyo Bilen. Dadka intiisa badan waxay ku hadlaan afaf ka tirsan qoyska Afro-Aasiyaan, gaar ahaan laamaha Af-Semiti Itoobiyaan iyo Afafka Kushitic. Diimaha ugu badan ee dalka laga helo waa Masiixiyadda iyo Islaamka, iyadoo ay jiraan kooxo yaryar oo dhaqanka Afrika ku dhaqma.[15]
Siyaasiyan, Eritrea waxaa lagu tilmaamaa mid ka mid ah dalalka ugu saboolsan caalamka, isla markaana waa jamhuuriyad madaxweyne oo hal xisbi ah. Tan iyo 1993, Isaias Afwerki ayaa ah madaxwaynaha kaliya ee dalka, waxaana dalka lagu tilmaamaa nidaam kaligii-talis ah oo aan marnaba qabannin doorashooyin qaran oo sharci-dejin ama madaxtinimo.[16] Dowladdu waxaa si joogto ah loogu eedeeyaa xadgudubka xuquuqda aadanaha, balse waxay ku tilmaantaa eedeymahaasi kuwo siyaasadaysan.[17]
Eritrea waxay xubin ka tahay Midowga Afrika, Qaramada Midoobay, iyo Ururka Horumarinta Gobollada Geeska Afrika (IGAD). Waxa kale oo ay dal kormeere ka tahay Jaamacadda Carabta.[18]karo.
Remove ads
Xubin
Waddnmaha degaan Eritera
[[19]].
Siyaasadda
Doorashaddii ugu horeysay oo ka dhacday Ereteriya sanadka markuu ahaa 1991kii, shacabka ereteriya waxeey doorteen xornimo 99.8%, ayada markaas dagaalo xun dhaxmaray itoobiya iyo ereteriya, oo halkaas ku dhinteen dad aad u badan. Siyaasadda Ereteriya waa mid ku dhisan hab nabadeed taasoo ah dad jecel midnimada soomaaliya waloow lagu eedeeyey in ay taageeri jirtay kooxihii ka horjeeday joogitaanka Itoobiya kadib markii ay qabsatay Soomaaliya 2006 waxaa la sheegay in ay joogeen ciidamo ereteriya udhashay oo gaaraya 2000 askari taasoo beenoowday markii dambe, si kastaba ha aheetee waxaa iska hor yimid siyaasaddii Itoobiya ee ahayd kala qaybinta Soomaaliya iyo tii ereteya taasoo kentay markii dambe in golaha amaanku uu cunaqabayn saaro dalkaan.
Eratareya waxay ku adkaysanaysaa inay ixtiraamto heerarka caalamiga ah ee xuquuqda aadanaha. Hay'adaha waaweyn ee xuquuqda aadanaha ayaa cambaareeyay ku tumashada xuquuqda aasaasiga ah waxayna sii wadaan inay ku boorriyaan Eratareya inay saxdo xaaladda.[20]
Tixraac
Link
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads