Dushanbe
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Dushanbe,[a][b] është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i Taxhikistanit. Që nga viti 2023, Dushanbe kishte një popullsi prej 1,228,400 banorësh, me këtë popullsi kryesisht taxhike. Deri në vitin 1929, qyteti njihej në rusisht si Dyushambe,[c] dhe nga viti 1929 deri në vitin 1961 si Stalinabad,[d] sipas Josif Stalinit. Dushanbe ndodhet në Luginën Gissar, e kufizuar nga Vargmali Gissar në veri dhe lindje dhe malet Babatag, Aktau, Rangontau dhe Karatau në jug, dhe ka një lartësi prej 750–930 m.
.svg)
Në kohët e lashta, ajo që është tani ose është afër Dushanbes moderne ishte e banuar nga perandori dhe popuj të ndryshëm. Në Mesjetë, më shumë vendbanime filluan pranë Dushanbes moderne, siç është Hulbuku dhe pallati i tij i famshëm. Nga shekulli i 17-të deri në fillim të shekullit të 20-të, Dushanbe u rrit në një fshat tregu të kontrolluar herë pas here nga Begu i Hisorit, Balkhut dhe së fundmi i Buharës, përpara se të pushtohej nga Perandoria Ruse. Dushanbe u pushtua nga bolshevikët në vitin 1922 dhe qyteti u bë kryeqyteti i Republikës Socialiste Sovjetike Autonome e Taxhikistanit në vitin 1924, gjë që filloi zhvillimin e Dushanbes dhe rritjen e shpejtë të popullsisë që vazhdoi deri në Luftën Civile Taxhike. Pas luftës, qyteti u bë kryeqyteti i një Taxhikistani të pavarur dhe vazhdoi rritjen dhe zhvillimin e tij në një qytet modern, sot shtëpia e shumë konferencave ndërkombëtare.
Pjesa më e madhe e sistemit arsimor të Dushanbesë daton që nga koha sovjetike dhe ka një trashëgimi të kontrollit shtetëror; sot universiteti më i madh në Dushanbe, Universiteti Kombëtar i Taxhikistanit, financohet nga qeveria. Aeroporti Ndërkombëtar i Dushanbesë është aeroporti kryesor që i shërben qytetit. Forma të tjera të transportit përfshijnë sistemin e trolejbusëve që daton që nga viti 1955, sistemin e vogël hekurudhor dhe rrugët që përshkojnë qytetin. Energjia elektrike e Dushanbesë është kryesisht hidroelektrike, e prodhuar nga Diga Nurek, dhe sistemi i vjetër i ujit daton që nga viti 1932. Sistemi i kujdesit shëndetësor i Taxhikistanit është i përqendruar në Dushanbe, që do të thotë se spitalet kryesore të vendit janë në qytet. Qyteti përbën 20% të PBB-së së Taxhikistanit dhe ka sektorë të mëdhenj industrialë, financiarë, të shitjes me pakicë dhe të turizmit. Parqet dhe pamjet kryesore të qytetit përfshijnë Parkun e Fitores, Muzeun Kombëtar të Taxhikistanit, Shtizën e Flamurit të Dushanbesë dhe Muzeun Kombëtar të Antikiteteve të Taxhikistanit.
Remove ads
Historia
I ndodhur ndërmjet të dy lumenjve, Varzob dhe Kofarnihon, Dushanbe (دوشنبه) është kryeqyteti i Taxhikistanit. Mbetjet arkeologjike datojn në shekullin e V para Krishtit të cilat janë zbuluar në këtë zonë, ka pak për të sugjeruar se Dushanbe ka qenë më shumë se një fshat i vogël deri rreth 80 vjet më parë. Në 1920, Emiri i fundit Bukhara shkurtimisht u strehuar në Dushanbe (quajtur atëherë Dyushambe) pasi u përmbys nga revolucioni bolshevik. Ai iku në Afganistan pasi Ushtria e Kuqe pushtoj zonën.
Përmendore e Samani Ismail Amir në Dushanbe Dushanbe, që do të thotë "e hënë" në persisht, فارسی, është zhvilluara në vendin e një fshati të tregut të hënë, Dyushambe-Bozor, ish emrit të saj Dyushambe ishte një version rusisht i fjalë që ka kuptimin "e hënë" në persisht (du-du shanbe nga dy + shanbe e shtunë, lit. "ditën e dytë pas të shtunës"). Pas fitores së Ushtrisë të Kuq në Azinë Qendrore fshati u përmirësua në qytet në 1925 dhe u bë kryeqytet krijuar rishtazi i Republikës Socialiste Sovjetike Autonome Taxhike ose Republika Socialiste Sovjetike Autonome (Tajik ASSR). Pas transformimit të Tajik ASSR të Tajik Republikës Socialiste Sovjetike (Tajik RSS) në 1929, u riemërua Dyushambe Stalinabad, sipas Joseph Stalin. Si pjesë e de-Stalinizimit të filluar nga Nikita Khrushchev, qyteti u riemërua në Dushanbe në vitin 1961. Sovjetikët e shndërruan zonën në një qendër për prodhimin e pambukut dhe mëndafshit, dhe u zhvendosën me dhjetëra mijëra njerëz në qytet nga i gjithë Bashkimi Sovjetik. Popullsia u rrit edhe me mijëra taxhikë që migruan në Taxhikistan pas transferimit të Bukhara Samarkand dhe në uzbekisht SSR. Një qytet i qetë dhe relativisht i begatë nën sundimin sovjetik, Dushanbe ka qenë shtëpi e një universiteti dhe një Akademie Shkencore Taxhike. Trazirat e rënda të shkurtit 1990, Moska planifikoj të zhvendosen dhjetëra mijëra refugjatëve armen në Taxhikistan. trazirave Dushanbe të ushqyera kryesisht me shqetësimet në lidhje me mungesat e strehimit për popullsinë Taxhike, por kjo përkoi me një valë trazirash nacionaliste që përfshinë Transcaucasia dhe shtetet e tjera të Azisë Qendrore gjatë epokës Gorbachev. Qyteti u dëmtua rëndë si rezultat i Luftës Civile në Taxhikistan (1992-1997). Megjithatë me zhvillimin e ekonomisë taxhike Dushanbe u shndërrua në një qendër tregtare me rritje të shpejtë, kulturore dhe industriale. U ngritën monumentet dhe statujat përkujtimore të së kaluarës Persiane.
Remove ads
Binjakëzime
Dushanbe është e binjakëzuar me:[5]
Ankara, Turqi
Ashgabat, Turkmenistan
Astana, Kazakistan
Baku, Azerbajxhan
Boulder, Shtetet e Bashkuara
Doha, Katar
Hainan, Kinë
Islamabad, Pakistan
Klagenfurt, Austri- Lahore, Pakistan
Lusaka, Zambia- Stampa:Country data AFG Mazar-i-Sharif, Afganistan
Minsk, Bjellorusi
Monastir, Tunizi- Qingdao, Kinë
Reutlingen, Gjermani
Shën Petersburgu, Rusi
Sanaa, Jenen
Shiraz, Iran- Tehran, Iran
- Ürümqi, Kinë
- Xiamen, Kinë
Remove ads
Shënime
Referime
Lidhjet e jashtme
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads