Kroacia
shtet në Evropën Juglindore From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Kroacia, zyrtarisht Republika e Kroacisë (kroatisht: Republika Hrvatska), është një shtet në Evropën Qendrore dhe Juglindore në brigjet e Detit Adriatik. Kufizohet me Slloveninë në veriperëndim, Hungarinë në verilindje, Serbinë në lindje, Bosnjë dhe Hercegovinën dhe Malin e Zi në juglindje, dhe ndan një kufi detar me Italinë në perëndim. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i tij, Zagrebi, përbën një nga nënndarjet kryesore të vendit, me njëzet zhupanitë.
.png)
Kroatët mbërritën në Kroacinë e sotme në fund të shekullit të 6-të, në atë kohë pjesë e Ilirisë Romake. Deri në shekullin e 7-të, ata e kishin organizuar territorin në dy dukat. Kroacia u njoh për herë të parë ndërkombëtarisht si e pavarur më 7 qershor 879 gjatë mbretërimit të Dukës Branimir. Tomislav u bë mbreti i parë në vitin 925, duke e ngritur Kroacinë në statusin e një mbretërie. Gjatë krizës së trashëgimisë pas përfundimit të dinastisë Trpimirović, Kroacia hyri në një bashkim personal me Hungarinë më 1102. Në vitin 1527, përballë pushtimit osman, parlamenti kroat zgjodhi Ferdinand I të Austrisë në fronin kroat. Në tetor 1918, Shteti i Sllovenëve, Kroatëve dhe Serbëve, i pavarur nga Perandoria Habsburge, u shpall në Zagreb dhe në dhjetor 1918 u bashkua në Mbretërinë e Jugosllavisë. Pas pushtimit të Jugosllavisë nga Boshti në prill 1941, pjesa më e madhe e Kroacisë u përfshi në një shtet kukull të instaluar nga nazistët, Shteti i Pavarur i Kroacisë. Një lëvizje rezistence çoi në krijimin e Republikës Socialiste të Kroacisë, e cila pas luftës u bë anëtare themeluese dhe përbërëse e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë. Më 25 qershor 1991, Kroacia shpalli pavarësinë dhe Lufta e Pavarësisë u zhvillua me sukses gjatë katër viteve të ardhshme.
Kroacia është një republikë dhe ka një sistem parlamentar. Është anëtare e Bashkimit Evropian, Eurozonës, Zonës Shengen, NATO-s, Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Evropës, OSBE-së, Organizatës Botërore të Tregtisë, një anëtare themeluese e Bashkimit për Mesdheun dhe aktualisht është në procesi i anëtarësimit në OECD. Një pjesëmarrëse aktive në paqeruajtjen e Kombeve të Bashkuara, Kroacia kontribuoi me trupa në Forcën Ndërkombëtare të Ndihmës për Sigurinë dhe u zgjodh për të mbushur një vend jo të përhershëm në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara në mandatin 2008-2009 për herë të parë.
Kroacia është një vend i zhvilluar me një ekonomi me të ardhura të larta të avancuara dhe renditet lart në Indeksin e Zhvillimit Njerëzor.[6] Shërbimi, sektori industrial dhe bujqësia dominojnë ekonominë. Turizmi është një burim i rëndësishëm të ardhurash për vendin, me afro 20 milionë ardhje turistësh që nga viti 2019.[7][8][9] Kroacia ofron siguri sociale, kujdes shëndetësor universal dhe arsim fillor dhe të mesëm pa shkollim duke mbështetur kulturën përmes institucioneve publike dhe investimeve të korporatave në media dhe botime.
Remove ads
Gjeografia
.jpg)
Kroacia ndodhet në Europën Qendrore dhe Juglindore në brigjet e Detit Adriatik. Kufizohet nga Hungaria në verilindje, Serbia në lindje, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi në juglindje dhe Sllovenia në veriperëndim. Ajo shtrihet kryesisht midis gjerësive gjeografike veriore 42° dhe 47° dhe gjatësive gjeografike lindore 13° dhe 20°. Një pjesë e territorit në jug ekstrem që rrethon Dubrovnikun është një enklavë praktike e lidhur me pjesën tjetër të kontinentit nga ujërat territoriale, por e ndarë në tokë nga një brez i shkurtër bregdetar që i përket Bosnjës dhe Hercegovinës rreth Neumit. Ura e Peleshacit lidh enklavën me Kroacinë kontinentale.[10]
Territori mbulon 56,594 km², i përbërë nga 56,414 km² tokë dhe 128 km² ujë. Është vendi i 124-të më i madh në botë. Lartësia varion nga malet e Alpeve Dinarike me pikën më të lartë të majës Dinara në 1,831 metra pranë kufirit me Bosnjën dhe Hercegovinën në jug deri në bregun e Detit Adriatik që përbën të gjithë kufirin e tij jugperëndimor. Kroacia ishullore përbëhet nga mbi një mijë ishuj dhe ishuj me madhësi të ndryshme, 48 prej të cilëve janë të banuar përgjithmonë. Ishujt më të mëdhenj janë Cres dhe Krk, secila prej tyre ka një sipërfaqe prej rreth 405 km².
Pjesët kodrinore veriore të Hrvatsko Zagorje dhe fushat e sheshta të Sllavonisë në lindje (e cila është pjesë e Pellgut Panonian) janë përshkuar nga lumenjtë kryesorë të tillë si Danube, Drava, Kupa dhe Sava. Danubi, lumi i dytë më i gjatë i Evropës, kalon nëpër qytetin e Vukovarit në pjesën më lindore dhe formon një pjesë të kufirit me Vojvodinën. Në rajonet qendrore dhe jugore pranë bregdetit Adriatik dhe ishujve përbëhet nga malet e ulëta dhe me pyje. Burimet natyrore që gjenden në vend në sasi të konsiderueshme të mjaftueshme për prodhim përfshijnë naftë, qymyr, boksite, mineral me përmbajtje të ulët hekuri, kalcium, gips, asfalt natyral, silic, argjil, kripë dhe energji ujore. Topografia karstike përbën rreth gjysmën e Kroacisë dhe është veçanërisht e theksuar në Alpet Dinarike.[11] Ka një numër shpellash të thella në Kroaci, 49 nga të cilat janë më të thella se 250m, 14 prej tyre të thella se 500m dhe tre më të thella se 1.000m. Liqenet më të famshme të Kroacisë janë liqenet e Plitvicës, një sistem i 16 liqeneve me ujëvarat që lidhin ata nëpër dolomite dhe kaskada gelqerore. Liqenet janë të njohur për ngjyrat e tyre të dallueshme, duke filluar nga ngjyra mente, gri ose blu.[12]
Klima
Pjesa më e madhe e Kroacisë ka një klimë kontinentale mesatarisht të ngrohtë dhe me shi, siç përcaktohet nga klasifikimi i klimës Köppen. Temperatura mesatare mujore varion midis -3 °C (27 °F) në janar dhe 18 °C (64 °F) në korrik. Pjesët më të ftohta të vendit janë Lika dhe Gorski Kotar me një klimë me dëborë dhe pyll në lartësi mbi 1200 metra. Zonat më të ngrohta janë në bregdetin e Adriatikut dhe veçanërisht në brendësi të tij të afërt, të karakterizuara nga klima mesdhetare, pasi deti moderon temperaturat e larta. Për rrjedhojë, majat e temperaturës janë më të theksuara në zonat kontinentale.
Temperatura më e ulët prej −35,5 °C (−31,9 °F) u regjistrua më 3 shkurt 1919 në Çakovec, dhe temperatura më e lartë prej 42,8 °C (109,0 °F) u regjistrua më 4 gusht 1981 në Ploçe.[13]
Reshjet mesatare vjetore variojnë midis 600 milimetra (24 inç) dhe 3,500 milimetra (140 inç) në varësi të rajonit gjeografik dhe llojit të klimës. Më pak reshje janë regjistruar në ishujt e jashtëm ([Biševo]], Lastovo, Svetac, Visi) dhe pjesët lindore të Sllavonisë. Megjithatë, në rastin e fundit, shiu bie kryesisht gjatë sezonit të rritjes. Nivelet maksimale të reshjeve vërehen në Alpet Dinarike, në majat Gorski Kotar të Risnjak dhe Snježnik.
Erërat mbizotëruese në brendësi janë të lehta deri mesatare verilindore ose jugperëndimore, dhe në zonën bregdetare, erërat mbizotëruese përcaktohen nga karakteristikat lokale. Shpejtësitë më të larta të erës regjistrohen më shpesh në muajt më të ftohtë përgjatë bregdetit, përgjithësisht si bura e ftohtë verilindore ose më rrallë si jugo e ngrohtë e jugut. Pjesët më me diell janë ishujt e jashtëm, Hvar dhe Korçula, ku regjistrohen më shumë se 2700 orë diell në vit, të ndjekura nga zona e mesme dhe jugore e Detit Adriatik në përgjithësi, dhe bregdeti verior i Adriatikut, të gjitha me më shumë se 2000 orë diell në vit.
Remove ads
Ekonomia
- Artikulli kryesor: Ekonomia e Kroacisë
Zhvillimin ekonomik të Kroacisë një kohë të gjatë e ka përcaktuar bujqësia. Mungesa e lëndëve djegëse dhe e lëndëve të para për industri,n në një anë dhe procesi i vonuar industrial, nga ana, e kanë përcaktuar profilin agrar. Fazën e parë të industrializimit e shënoi në periudhën pas Luftës së Parë Botërore, por kthesën më të madhe në afirmimin e saj e shënoi pas luftës së dytë botërore. Megjithëse një kohë të gjatë numri i të inkuadruarve në bujqësi ka qenë i madh, prapëseprapë industria me të ardhura më të mëdha kombëtare është dega më e rëndësishme e ekonomisë. Vetëm ajo realizon një të katërtën, bujqësia përgjysmë më pak se industria e veprimtaritë terciare dhe kuaternare rreth 63% e të të ardhurave të përgjithshme ekonomike. Prandaj, themi se Kroacia është shtet industialo-agrar.
Turizmi
- Artikulli kryesor: Turizmi në Kroaci
Turizmi dominon sektorin e shërbimeve kroat dhe përbën deri në 20% të PBB-së. Të ardhurat nga turizmi për vitin 2019 u vlerësuan në 10.5 miliardë euro.[14] Efektet e tij pozitive ndihen në të gjithë ekonominë, duke rritur biznesin me pakicë dhe duke rritur punësimin sezonal. Industria llogaritet si një biznes eksporti, sepse shpenzimet e vizitorëve të huaj reduktojnë ndjeshëm çekuilibrin tregtar të vendit.[15]
Industria turistike është rritur me shpejtësi, duke regjistruar një rritje të mprehtë të numrit të turistëve që nga pavarësia, duke tërhequr më shumë se 17 milionë vizitorë çdo vit (që nga viti 2017). Gjermania, Sllovenia, Austria, Italia, Mbretëria e Bashkuar, Çekia, Polonia, Hungaria, Franca, Holanda, Sllovakia dhe vetë Kroacia ofrojnë më së shumti vizitorë. Qëndrimet turistike janë mesatarisht 4.7 ditë në 2019.[16]
Pjesa më e madhe e industrisë turistike është e përqendruar përgjatë bregdetit. Opatija ishte vendpushimi i parë i pushimeve. Për herë të parë u bë e njohur në mesin e shekullit të 19-të. Në vitet 1890, ai ishte bërë një nga vendpushimet më të mëdha shëndetësore evropiane.[17] Vendpushimet u ngritën përgjatë bregdetit dhe ishujve, duke ofruar shërbime për turizmin masiv dhe tregje të ndryshme të veçanta. Më të rëndësishmet janë turizmi nautik, i mbështetur nga marinat me më shumë se 16 mijë shtretër, turizmi kulturor i mbështetur në tërheqjen e qyteteve bregdetare mesjetare dhe ngjarjet kulturore që zhvillohen gjatë verës. Zonat e brendshme ofrojnë agroturizëm, vendpushime malore dhe banjë. Zagrebi është një destinacion i rëndësishëm, duke rivalizuar qytetet dhe vendpushimet kryesore bregdetare.[18]
Kroacia ka zona detare të pandotura me rezervate natyrore dhe 116 plazhe me flamur blu.[19] Kroacia u rendit e para në Evropë për cilësinë e ujit të notit në vitin 2022 nga Agjencia Evropiane e Mjedisit.[20]
Kroacia renditet si destinacioni i 23-të më i popullarizuar turistik në botë sipas Organizatës Botërore të Turizmit në vitin 2019.[21]
Remove ads
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads