Marseja

Marseille (Frëngjisht: [maʁsɛj]  ( dëgjoni), vendore: [maχˈsɛjə]( listen); shkruar edhe në anglisht si Marseilles; Ocitan: [maʀˈsejɔ, -ˈsijɔ ]) është prefektura e departamentit francez të Grykës së Ronës dhe kryeqyteti i rajonit Provenca-Alpet-Bregu i Kaltër. I ndodhur në rajonin e Kamargës në Francën jugore, ndodhet në bregun e Gjirit të Luanit, pjesë e Detit Mesdhe, pranë grykëderdhjes së lumit Ronë. Banorët e saj quhen Marseillais.

Marseja Marselha (Ocitanisht)
Prefekturë dhe Komunë
Lart poshtë, majtas djathtas: pamja e arkipelagut të Frioulit prej qytetit, rrugë të ngushta afër Fort Saint-Jean, Sormiou në Parkun Kombëtar të Calanques, Porti i Vjetër dhe Notre-Dame de la Garde, Palais Longchamp, Katedralja e Marsejës
Flamuri Coat of arms
Motto(s):  Actibus immensis urbs fulget massiliensis "Qyteti i Marsejës shkëlqen nga arritjet e tij"
Location of Marseja Marselha (Ocitanisht)
Vendi	Franca
Rajoni	Provence-Alpes-Côte d'Azur
Departamenti	Bouches-du-Rhône
Qarku	Marsejë
Kantoni	12 kantone
Ndërkomunalitet	Aix-Marseille-Provence Metropolis
Nënndarjet	16 qarqe
Qeverisja
• Kryetari (2020–2026)	Benoît Payan[1] (PS)
Sipërfaqja 1	240,62 km2 (9,290 sq mi)
• Urban  (2020[2])	1.758,2 km2 (6,788 sq mi)
• Metro  (2020[3])	3.971,8 km2 (15,335 sq mi)
Popullsia  (Janar 2019)	870.731
• Rank	2ta në Francë
• Dendësia	36/km2 (94/sq mi)
• Zona urbane  (Jan. 2019[4])	1.614.501
• Urban density	92/km2 (240/sq mi)
• Metro  (Janar 2019[5])	1.873.270
• Metro density	47/km2 (120/sq mi)
Emërtimet e banorëve	Marseillais (French) Marselhés (Occitan) Massiliot (i vjetër) Marsejas (Shqip)
Zona kohore	UTC+01:00 (CET)
• Verë (DST)	UTC+02:00 (CEST)
INSEE/Kodi postar	13055 /13001-13016
Kodet e telefonimit	0491 or 0496
Faqja zyrtare	marseille.fr
1 French Land Register data, which excludes lakes, ponds, glaciers > 1 km2 (0.386 sq mi or 247 acres) and river estuaries.

Historia

Marseille u themelua në vitin 600 para erës sonë nga helenët nga Phocaea si port tregëtarë me emrin Μασσαλία (Massalia). Massalia ishte porti i parë helenë në Evropën Perendimore me një popullatë mbi 1000 banorë. Ishte vendi i parë në Francë që mori statutin e qytetit.

E themeluar rreth vitit 600 para Krishtit nga kolonët grekë nga Phocaea, Marseja është qyteti më i vjetër në Francë, si dhe një nga vendbanimet më të vjetra të Evropës të banuara vazhdimisht. ^[6] Ishte i njohur për grekët e lashtë si Massalia (Greqisht: Μασσαλία) dhe për romakët si Massilia. ^{[6] [7]} Emri Massalia ndoshta rrjedh nga μᾶζα (masë, gungë, tortë elbi), "gungë" është shkëmbi La Garde. Marseja ka qenë një port tregtar që nga kohërat e lashta. Në veçanti, ai përjetoi një lulëzim të konsiderueshëm tregtar gjatë periudhës koloniale dhe veçanërisht gjatë shekullit të 19-të, duke u bërë një qytet industrial dhe tregtar i begatë. Në ditët e sotme, Porti i Vjetër ndodhet ende në zemër të qytetit, ku filloi prodhimi i sapunit, savon de Marseille, rreth 6 shekuj më parë.

Gjeografia

• Pozita gjeografike:

Qytetet e Marsejës, Ashi-në-Provencë dhe 90 komuna periferike kanë formuar që nga viti 2016 Metropolis Aix-Marseille-Provence, një autoritet metropolit i zgjedhur në mënyrë indirekte tani përgjegjës për çështje më të gjera metropolitane, me një popullsi prej 1,898,561 në 19 janar 2019, regjistrimi.^[8]

Demografia

Marseja është qyteti i dytë më i populluar në Francë, me 870,731 banorë në 2019 ^[9] mbi një territor komunal prej 241 kilometrash katrorë . Së bashku me periferitë dhe periferitë e saj, zona metropolitane e 3,972 km², e cila kishte një popullsi prej 1,873,270 banorësh në regjistrimin e janarit 2019, e treta më e populluar në Francë pas atyre të Parisit dhe Lionit.

Që nga origjina e saj, hapja e Marsejës ndaj Detit Mesdhe e ka bërë atë një qytet kozmopolit të përkufizuar nga shkëmbimet kulturore dhe ekonomike me Evropën Jugore, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Azinë. Në Evropë, qyteti ka komunitetin e tretë më të madh hebre pas Londrës dhe Parisit.^[10]

Kultura

Muzikantë

• Rap grupi IAM
• Fonky Family
• Massilia Sound System
• Watcha Clan
• Paul Mauriat
• André Pascal
• Vincent Scotto
• Marius Petipa
• Jehro
• Kill The Thrill
• Thierry Amiel

Filma të xhiruar

Marseille ka qenë pikë synimi xhirimit të filmave si nga kompanitë e filmit nga Hollywood gjithashtu edhe nga ato lokale franceze.

Filmat e xhiruar

• 37°2 le matin (1986)
• Baise-moi (2000)
• The Bourne Identity (2002)
• Bye-Bye (1995)
• Comme un aimant (2000)
• Gomez & Tavarès (2003)
• La Lune dans le caniveau (1983)
• Love Actually (2003)
• Marius (1931)
• Marius et Jeannette (1997)
• Roselyne et les lions (1989)
• Taxi (1998)
• Taxi 2 (2000)
• Taxi 3 (2003)
• The French Connection (1971)
• French Connection II (1975)
• Trois places pour le 26 (1988)
• The Devil Wears Prada(2006)
• Un, deux, trois, soleil (1993)

Objekte turistike dhe kulturore

Me pamje nga porti është Bazilika e Notre-Dame-de-la-Garde ose "Bonne-mère" për banorët e Marsejës, një kishë romano-bizantine dhe simboli i qytetit. Të trashëguar nga kjo e kaluar, Grand Port Maritime de Marseille (GPMM) dhe ekonomia detare janë pole kryesore të aktivitetit rajonal dhe kombëtar dhe Marseja mbetet porti i parë francez, porti i dytë mesdhetar dhe porti i pestë evropian.^[11]

Universitetet

• EPITECH
• Insituti Politeknik i Shkencave të Avancuara
• Kedge Business School

Ajo është gjithashtu shtëpia e disa institucioneve të arsimit të lartë në rajon, duke përfshirë Universitetin e Aix-Marseille.

Ekonomia

Mottoesrways around Marseille.

Në vitet 1990, filloi projekti Euroméditerranée për zhvillimin ekonomik dhe rinovimin urban. Infrastruktura dhe rinovime të reja u kryen në vitet 2000 dhe 2010: tramvaji, rinovimi i Hôtel-Dieu në një hotel luksoz, zgjerimi i Stadiumit Velodrome, Kulla CMA CGM, si dhe muzetë e tjerë buzë kalasë si Muzeu i Qytetërimeve të Evropës dhe Mesdheut (MuCEM). Si rezultat, Marseja është qyteti me më shumë muze në Francë pas Parisit.

Administrimi

Marseille përbëhet nga 25 kantone:

1. Marseille-La Belle-de-Mai
2. Marseille-Belsunce
3. Kantorni Marseille-La Blancarde
4. Kantorni Marseille-Le Camas
5. Kantorni Marseille-La Capelette
6. Kantorni Marseille-Les Cinq-Avenues
7. Kantorni Marseille-Les Grands-Carmes
8. Kantorni Marseille-Mazargues
9. Kantorni Marseille-Montolivet
10. Kantorni Marseille-Notre-Dame-du-Mont
11. Kantorni Marseille-Notre-Dame-Limite
12. Kantorni Marseille-Les Olives
13. Kantorni Marseille-La Pointe-Rouge
14. Kantorni Marseille-La Pomme
15. Kantorni Marseille-La Rose
16. Kantorni Marseille-Saint-Barthélemy
17. Kantorni Marseille-Sainte-Marguerite
18. Kantorni Marseille-Saint-Giniez
19. Kantorni Marseille-Saint-Just
20. Kantorni Marseille-Saint-Lambert
21. Kantorni Marseille-Saint-Marcel
22. Kantorni Marseille-Saint-Mauront
23. Kantorni Marseille-Les Trois,Lucs
24. Kantorni Marseille-Vauban
25. Kantorni Marseille-Verduron

Sporti

Qyteti u emërua Kryeqyteti Evropian i Kulturës në 2013 dhe Kryeqyteti Evropian i Sportit në 2017. Për më tepër, Marseja priti ndeshje në Kupën e Botës 1998 dhe Euro 2016.

Panorama e qytetit

• 
• 
• 
• 
• 

Lidhje të jashtme

• Official website
• Official Tourism website
• Interactive Virtual Tour Arkivuar 7 shkurt 2016 tek Wayback Machine
• Metro

Stampa:Geolinks-cityscale

• Marseille City Guide