Забони испониёӣ

Забони испониёӣ (испанӣ: español, castellano) — яке аз забонҳои романӣ аст. Бо ин забон дар Испания, Мексика ва дигар кишварҳои қитъаи Амрико гуфтугу мекунанд.

испанӣ
Номи қавмӣ	исп. español[1] исп. castellano
Кишварҳо	Испониё[2]  Андорра[3]  Аргентина[4]  Белиз[5]  Боливия[6]  Чили[7]  Кулумбия[8]  Коста Рика[9]  Кубо[10]  Ҷумҳурии Доминикан[11]  Экуадор[12]  Салвадор[13]  Гвинеяи Истивоӣ[14]  Гибралтар[15]  Гуатемала[16]  Ҳондурас[17]  Мексика[18]  Никарагуа[19]  Панама[20]  Парагвай[21]  Перу[22]  Иёлоти Муттаҳидаи Амрико[23]  Уругуай[24]  Венесуэла[25]  Sahrawi Arab Democratic Republic[d]  Aruba[d]  Филиппин
Созмони танзимкунанда	Association of Academies of the Spanish Language[d]
Шумораи умумии гӯишварон	485 000 000 тан (2023)[26]
Вазъ	дар ҳоли амн[d][27]
Таснифот
забонҳои авруосиёӣ[d] забонҳои ҳиндуаврупоӣ забонҳои итоликӣ[d] забонҳои романӣ[d] забонҳои романии ғарбӣ[d] забонҳои галӣ-иберӣ[d] Iberian Romance[d] West Iberian[d] Castilian[d] испониёӣ
Хат	Алифбои лотинӣ
Коди забонӣ
ГОСТ 7.75–97	исп 230
ISO 639-1	es
ISO 639-2	spa
ISO 639-3	spa
WALS	spa
Ethnologue	spa
Linguasphere	51-AAA-b
ABS ASCL	2303
IETF	es
Glottolog	stan1288
Ниг. низ: Лоиҳа:Забоншиносӣ

Испанӣ забони роману аз оилаи ҳиндуаврупоӣ мебошад, ки аз лотинии вулгарӣ (яъне шакли содда, мардумӣ) дар Нимҷазираи Иберия пайдо шудааст. Он забони модарии 483 миллион нафар, асосан дар қитъаҳои Амрико ва Испониё, ва забони расмии 20 кишвар мебошад. Испанӣ дуюмин забони модарии серистеъмолтарин дар ҷаҳон пас аз хитоии мандарин ва чоруми забони серистеъмолтарин дар ҷаҳон мебошад. Кишвари бо бештарин аҳолии мутакаллимони модарӣ Мексика аст.

Испанӣ аз лотинӣ сарчашма мегирад ва тақрибан 75% калимаҳояш аз лотинӣ гирифта шудаанд. Испанӣ аз забонҳои хориҷии серомӯхташуда дар сатҳи ҷаҳонӣ ба шумор меравад ва дар соҳаҳои илмҳои инсонӣ ва иҷтимоӣ мавқеи калон дорад. Дар интернет низ ин забон аз рӯи теъдоди истифодабарандагон дар қатори забонҳои англисӣ ва хитоӣ ҷойгоҳи сеюм дорад. Ғайр аз ин, испанӣ ҳамчун яке аз забонҳои расмӣ дар бисёр созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, чун Созмони Милали Муттаҳид, Иттиҳоди Аврупо, истифода мешавад.

Таснифот

Испанӣ ҷузъи гурӯҳи забонҳои иберо-роману буда, аз лаҳҷаҳои гуногуни лотинии вулгарӣ дар Нимҷазираи Иберия баъди хароби Империяи Ғарбии Рум дар асри 5 милодӣ ташаккул ёфтааст. Дар ин гурӯҳ забони испанӣ ҳамчунин бо номи кастилӣ (castellano) низ маълум аст.

Фонология

Садонокҳо

Ҳарфи испанӣ	a	e	i	o	u
Садои муодили тоҷикӣ	мисли а дар "асп"	мисли е дар "себ"	мисли и дар "илм"	мисли о дар "об"	мисли у дар "ту"

Ҳамсадоҳо

b	c	d	f	g	h	j	k	l	m
n	ñ	p	q	r	s	t	v	x	y

Грамматика

Мор­фология

Морфологияи испанӣ мураккаб аст. Исмҳо бинобар шумора (libro/libros - китоб, китобҳо) ва ҷинсият (нарина: el libro - китоб, модина: la mesa - миз) тағйир меёбанд. Сифатҳо бо шумора ва ҷинсият бояд мувофиқ бошанд (libro nuevo - китоби нав, mesas nuevas - мизҳои нав). Одатан, сифатҳо, монанди забони тоҷикӣ, пас аз исмҳо меоянд (la casa vieja - хонаи кӯҳна, el coche grande - мошини калон). Феълҳо аз рӯи шахс (yo hablo, tú hablas - ман гап мезанам, ту гап мезанӣ ), шумора (ellos hablan - онҳо гап мезананд), замон (habló, hablé - ман гап задам, вай гап зад), ва cиға (hable) тағйир меёбанд.

Сиғa барои ифода намудани шубҳа, хоҳиш, ноаниқӣ, ҳолатҳои гипотетикӣ, тавсияҳо ё эҳсосот истифода мешавад.

• Espero que tú comas a tiempo. (Умед дорам, ки ту сари вақт хӯрок мехӯрӣ.)

Калимаҳои нав бо истифода аз пешвандҳо (antipático - номақбул, нохуш) ва пасвандҳо (libertad - озодӣ) сохта мешаванд.

Синтаксис

Луғат

Луғати забони испанӣ аз манбаъҳои гуногун ташаккул ёфтааст, асоси он аз лотинии мардумӣ (vulgate) ва дигар забонҳои романсӣ гирифта шудааст. Дар замони ҳукмронии мусалмонон дар Нимҷазираи Иберия (711–1492 мелодӣ), ба испанӣ бисёр калимаҳои арабӣ, хусусан дар соҳаҳои кишоварзӣ, меъморӣ, илм ва технология ворид шуданд. Баъд аз ба истилои Амрико аз ҷониби Испания, калимаҳо аз забонҳои аслии мардуми он, ба монанди наҳуатлӣ, кечуа ва таино низ ба луғати испанӣ роҳ ёфтанд. Инчунин, испанӣ калимаҳоро аз дигар забонҳои аврупоӣ, мисли фаронсавӣ, итолиёвӣ ва дар замони муосир бештар аз англисӣ қабул кардааст.

Системаи навиштан

Мақолаи асосӣ: Алифбои испанӣ

Таърих

Мисолҳо

Якчанд ҷумлаҳо бо забони испанӣ:

1. ¿Cómo estás? — Чӣ ҳол доред?
2. Gracias. — Ташаккур.
3. Buenos días. — Субҳ ба хайр.
4. ¿Dónde está la estación de metro más cercana? — Наздиктарин истгоҳи метро куҷост?
5. Yo vivo en Barceloba. — Ман дар Барселона зиндагӣ мекунам.
6. ¿Cuánto cuesta? — Чӣ қадар (чан сӯм) меистад?
7. Perdón, no entiendo. — Бубахшед, ман намефаҳмам.
8. ¿Puedes repetir, por favor? — Лутфан, такрор кун.
9. ¿Cómo se llama usted? — Номи шумо чист? (шакли расмӣ)
10. Hasta luego. — Хайр / То боздид.