วันชาติ (ประเทศไทย)

วันชาติ เป็นวันสำคัญและวันหยุดราชการในประเทศไทย เคยกำหนดใช้หลายวัน ดังนี้

• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2463 เป็นอย่างน้อย ใช้วันที่ 6 เมษายน ซึ่งตรงกับวันจักรี^[3]
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2481 ใช้วันที่ 24 มิถุนายน ซึ่งตรงกับวันปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475^[1]
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2503 ยกเลิกวันชาติ และแทนที่ด้วย วันเฉลิมฉลองของชาติ โดยใช้วันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์ โดยในที่นี้หมายถึงพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) คือวันที่ 5 ธันวาคม^[4]
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2560 มีการรื้อฟื้นวันชาติขึ้นอีกครั้ง โดยยังคงกำหนดให้ตรงกับวันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา/วันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ ของรัชกาลที่ 9 คือวันที่ 5 ธันวาคม เช่นเดิม^[2]

วันชาติ
ธงชาติไทย
จัดขึ้นโดย	ประเทศไทย
ประเภท	วันชาติ, วันหยุดสาธารณะ
ความสำคัญ	วันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์[1]
เริ่ม	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 (8 ปีก่อน) (2560-02-06)[2]
วันที่	5 ธันวาคม ของทุกปี

ประวัติ

6 เมษายน

ใน พ.ศ. 2463 พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร อัครราชทูตสยามในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส มีโทรเลขลงวันที่ 2 กรกฎาคม สอบถามกระทรวงการต่างประเทศสยามว่า รัฐบาลสเปนขอทราบถึงวันชาติสยาม เพื่อจะลงไว้ในหนังสือทางการทูต และพระองค์เจ้าจรูญฯ ไม่ทราบจะตอบอย่างไรดี เพราะสถานทูตในกรุงปารีสเคยฉลองอยู่ 3 วัน คือ วันเฉลิมพระชนมพรรษา วันขึ้นปีใหม่ และวันขึ้นครองราชย์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศในขณะนั้น จึงทูลถามพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) และหม่อมเจ้าธานีนิวัต ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนราชเลขาธิการ มีหนังสือตอบกลับมาว่า รัชกาลที่ 6 ทรงเห็นว่า "ควรบอกไป วันที่ 6 เมษายน ซึ่งเป็นวันที่เราเรียกกันว่า 'วันจักรี' (Chakri Day)"^[3]

24 มิถุนายน

ต่อมาหลังเกิดการปฏิวัติสยามในวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน) นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ได้ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2481 ให้ใช้วันที่ 24 มิถุนายน เป็นวันชาติ^[5] เพื่อรำลึกถึงการที่คณะราษฎรเปลี่ยนแปลงระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตยในการปฏิวัติสยามนั้น^[1]

ในปีถัดมา จึงมีการจัดงานเฉลิมฉลองวันชาติ 24 มิถุนายน เป็นครั้งแรก ซึ่งดำเนินไปอย่างยิ่งใหญ่ภายใต้รัฐบาลอันมีจอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี^[6]

ในวันชาติ พ.ศ. 2482 จอมพล แปลก ยังประกาศเปลี่ยนชื่อประเทศจาก "สยาม" เป็น "ไทย"^[6] และให้เผยแพร่ "เพลงวันชาติ" เป็นครั้งแรก อันเป็นเพลงที่มนตรี ตราโมท แต่ง และชนะการประกวดซึ่งรัฐบาลจัดขึ้น^[1]

จอมพล แปลก ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482 (ศักราชเก่า) ให้หยุดราชการ 3 วันเนื่องในวันชาติ ได้แก่ วันที่ 23, 24, และ 25 มิถุนายน ของทุกปี^[7] ก่อนที่ต่อมาจะออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 6 สิงหาคม พ.ศ. 2491 ให้เปลี่ยนเป็นหยุดวันเดียว คือ 24 มิถุนายน ของทุกปี^[8]

5 ธันวาคม

ในวันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2503 จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีให้แทนที่วันชาติด้วย "วันเฉลิมฉลองของชาติ" ซึ่งตรงกับวันที่ 5 ธันวาคม วันพระบรมราชสมภพของรัชกาลที่ 9^[4] ประกาศดังกล่าวระบุว่า การกำหนดวันที่ 24 มิถุนายน เป็นวันชาตินั้น "ได้ปรากฎในภายหลังว่า มีข้อที่ไม่เหมาะสมหลายประการ" คณะรัฐมนตรีจึงตั้งคณะกรรมการขึ้นพิจารณา โดยมีพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เป็นประธาน และได้ข้อสรุปว่า ให้กำหนดวันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์เป็นวันเฉลิมฉลองของชาติแทน "เพื่อให้เป็นไปตามขนบประเพณีของประเทศที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข และเป็นการสมัครสมานสามัคคีรวมจิตใจของบุคคลในชาติโดยทั่วกัน" ทำให้วันที่ 5 ธันวาคม ซึ่งเป็นวันพระบรมราชสมภพของรัชกาลที่ 9 เป็นวันเฉลิมฉลองของชาติตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา^[4]

ในโอกาสเดียวกัน จอมพล สฤษดิ์ ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 8 มิถุนายน พ.ศ. 2503 ให้ยกเลิกการหยุดราชการในวันชาติเดิมด้วย^[9]

ต่อมาในวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีว่า สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ (รัชกาลที่ 10) มีพระราชโองการให้กำหนดวันที่ 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวันสำคัญของประเทศ 3 วัน คือ "วันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา" ของรัชกาลที่ 9, วันชาติ และวันพ่อแห่งชาติ มีผลตั้งแต่วันที่ 6 กุมภาพันธ์ ปีดังกล่าว^[2] โดยระบุเหตุผลว่า จากการสวรรคตของรัชกาลที่ 9 ที่ทำให้ประชาชนเศร้าสลดอย่างยิ่ง และด้วยพระมหากรุณาธิคุณที่รัชกาลที่ 9 มีต่อประเทศและประชาชน "ปวงชนชาวไทยทั้งปวงจึงน้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณและตระหนักถึงความสำคัญของวันที่ 5 ธันวาคม ซึ่งเป็นวันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา"^[2]

พลเอก ประยุทธ์ ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 กำหนดให้วันชาติ 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวันหยุดราชการตามเดิม มีผลตั้งแต่วันที่ 7 กุมภาพันธ์ ปีดังกล่าว เป็นต้นไป^[10]

วันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 รัชกาลที่ 10 ทรงออกประกาศที่ปรับเนื้อความจากฉบับก่อนหน้าเล็กน้อย โดยมีพระบรมราชโองการให้กำหนดว่า วันที่ 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็น "วันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ" ของรัชกาลที่ 9 และยังคงเป็นวันชาติและวันพ่อแห่งชาติเช่นเดิม^[11]

กิจกรรม

ในวันชาติ 24 มิถุนายน นั้น กิจกรรมในกรุงเทพฯ มีขบวนแห่อย่างยิ่งใหญ่ทั้งกลางวันและกลางคืน มีการยิงปืนใหญ่ทั้งทางบกและทางเรือเพื่อเป็นสลุต มีเครื่องบินโปรยกระดาษสีธงชาติในเวลากลางวันและโปรยพลุในเวลากลางคืน มีการแสดงโขน มีพิธีกรรมทางศาสนา มีการออกตราไปรษณียากรเป็นที่ระลึก มีการเชิญชวนให้ยานพาหนะต่าง ๆ ร่วมกันเปล่งเสียงแตรหรือหวูดพร้อมกันในเวลาเที่ยงวัน เว้นแต่ในบริเวณโรงพยาบาล และยังมีกิจกรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ส่วนในจังหวัดอื่นนั้น มีการประชุมนักเรียนเพื่ออธิบายความสำคัญของวันชาติ มีการประกวดประพันธ์กวีนิพนธ์และบทเพลงเกี่ยวกับชาติ มีการเฉลิมฉลองและมหรสพครึกครื้น นอกเหนือไปจากกิจกรรมอื่น ๆ^[6]

ส่วนในวันที่ 5 ธันวาคม ในยุคที่เรียกว่าวันเฉลิมฉลองของชาติ มีกิจกรรม คือ พิธีถวายเครื่องราชสักการะและจุดเทียนถวายพระพรชัยมงคลแด่รัชกาลที่ 9 โดยในส่วนกลางจะจัดที่ท้องสนามหลวง^[12] ส่วนหลังจากการปรับเปลี่ยนวันเฉลิมฉลองของชาติเป็นวันชาติ ได้ปรับกิจกรรมเป็นพิธีวางพานพุ่มดอกไม้และถวายบังคมแด่รัชกาลที่ 9^[13] โดยในส่วนกลางยังคงจัดพิธีนี้ที่ท้องสนามหลวงตามเดิม จนกระทั่งตั้งแต่ พ.ศ. 2566 จึงย้ายไปจัด ณ พระบรมราชานุสาวรีย์ ภายในอุทยานเฉลิมพระเกียรติฯ จนถึงปัจจุบัน^[14]

แม้จะมีผู้เห็นว่า วันที่ 24 มิถุนายน กลายเป็น "ความทรงจำอันเลือนราง" ในประวัติศาสตร์ไทย^[15] ก็ยังมีผู้จัดกิจกรรมในวันที่ 24 มิถุนายน ของทุกปี เพื่อรักษาความทรงจำนี้ไว้ โดยเรียกว่า "วันชาติราษฎร" แทน^[16]

ในวัฒนธรรมประชานิยม

งานเฉลิมฉลองวันชาติ พ.ศ. 2482 ได้รับการถ่ายทอดไว้สหัสนิยายเรื่อง พล นิกร กิมหงวน ตอน ตื่นกรุง ของ ป. อินทรปาลิต ซึ่งเผยแพร่ในปีนั้นเอง^[6]

ถาวรวัตถุ

• สะพานเฉลิมวันชาติ กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี จัดสร้างขึ้นใน พ.ศ. 2483 เพื่อเป็นที่ระลึกวันชาติ^[17]
• อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี กระทำรัฐพิธีเปิดในวันชาติ พ.ศ. 2483^[6]
• อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี กระทำรัฐพิธีเปิดในวันชาติ พ.ศ. 2485^[18]

• 
  จอมพล แปลก เปิดอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยในวันชาติ พ.ศ. 2483
• 
  จอมพล แปลก เปิดอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิในวันชาติ พ.ศ. 2485