พระสงฆ์

สงฺฆ เป็นคำภาษาสันสกฤต^[1][2][3] ที่ใช้ในภาษาอินเดียหลายภาษา รวมทั้งภาษาบาลี^[4] ซึ่งหมายถึง "สมาคม" "การชุมนุม" "บริษัท" หรือ "ชุมชน" ในภาษาเหล่านี้ สงฺฆมักถูกใช้เป็นนามสกุล ในบริบททางการเมือง ในอดีตมีการใช้คำนี้เพื่อแสดงถึงสภาที่ปกครองในสาธารณรัฐหรืออาณาจักร และมีการใช้โดยสมาคมทางศาสนามาช้านาน รวมทั้งพุทธศาสนิกชน เชน และซิกข์ จากประวัติศาสตร์นี้ พุทธศาสนิกชนบางคนกล่าวว่าสาย สงฺฆ แสดงถึงสถาบันประชาธิปไตยที่เก่าแก่ที่สุดที่ยังหลงเหลืออยู่ของมนุษยชาติ เนื่องจากสังฆะหมายถึงกลุ่มคน ที่อยู่ร่วมกันด้วยสามัคคีธรรม 5 อย่างคือ 1.ร่วมกันคิด 2.ร่วมกันทำ 3.ร่วมกันตรวจสอบ 4.ร่วมกันแก้ไข และ 5.ร่วมกันรับผิดชอบ

พระ วัดศาสนาพุทธแบบทิเบต Rato Dratsang ประเทศอินเดีย มกราคม 2558

สังฆะในทางพุทธคือชุมชนแห่งการเรียนรู้ แต่เดิมมีลักษณะเป็นเหมือนโรงเรียน เป็นความสัมพันธ์ระหว่างศิษย์กับอาจารย์ที่สั่งสอนกัน และระหว่างศิษย์พี่ศิษย์น้องศิษย์ร่วมสำนักเรียนที่แนะนำกัน มิใช่ความสัมพันธ์แบบเจ้านายลูกน้องและผู้ปกครองผู้ใต้ปกครอง แม้แต่พระธรรมวินัยที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ให้เป็นศาสดาแทนพระองค์ ก็มีความหมายว่าให้เป็นครูแทนพระองค์ มิใช่ผู้ปกครอง พระพุทธเจ้าทรงตั้งสังฆะขึ้นมาเพื่อให้เป็นชุมชนที่ต่างจะช่วยเหลือกันและกันในการเรียนรู้ การปฏิบัติธรรมและสร้างความดี^[5]เพื่อสร้างอริยสงฆ์ สร้างอริยสังคม สร้างสังคมของผู้มีอริยวิถีอยู่ด้วยอริยมรรคมีองค์ 8

ในศาสนาพุทธ สงฺฆ หมายถึงหมู่ของ ภิกษุ และ ภิกษุณี หมู่คณะเหล่านี้เรียกตามธรรมเนียมว่า ภิกษุสงฆ์ หรือ ภิกษุณีสงฆ์ อริยบุคคลไม่ว่าจะเป็นบรรพชิตหรือไม่ก็ตาม เรียกว่า อริยสงฆ์^[6][7]

ตามศาสนาพุทธนิกายเถรวาทและนิจิเร็นโชชู คำว่า สงฺฆ ไม่ได้หมายถึงหมู่สาวก (สาวกฆราวาส) และไม่ได้หมายถึงหมู่พุทธศาสนิกชนโดยรวม^[8][9][7]

ความหมาย

สงฆ์ หรือ สงฺฆ ในภาษาบาลีแปลว่า หมู่ เช่นในคำว่าภิกษุสงฆ์ แปลว่า หมู่ภิกษุ ใช้ในความหมายว่า ภิกษุทั้งปวงก็ได้ เช่น"จีวรนี้เป็นของสงฆ์ ควรจะจัดเป็นพิธีสงฆ์ถวาย"

เมื่อใช้ควบกับคำว่า พระ เป็น พระสงฆ์ ซึ่งมีความหมายว่าภิกษุ เช่น "นิมนต์ภิกษุสงฆ์มาฉันในงานเมื่อวาน มีพระสงฆ์มาเป็นจำนวนมาก" ตามพระวินัย ภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปจึงเรียกว่าสงฆ์ เช่นในคำว่า สังฆกรรม (กรรมที่สงฆ์ คือภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปพึงทำรวมกัน)

ประเภทของพระสงฆ์

พระไตรปิฎกภาษาบาลีได้กล่าวถึงถึง พระสงฆ์ ไว้ 2 ประเภท ได้แก่ สาวกสงฆ์ และ ภิกขุสงฆ์^[10]

สาวกสงฆ์

สาวกสงฆ์ หรือที่สมัยหลังนิยมเรียกว่า อริยสงฆ์ คือหมู่พระอริยบุคคล ไม่ว่าเป็นคฤหัสถ์หรือบรรพชิต ไม่ว่าเป็นมนุษย์หรือเทวดา ที่เป็นสาวกของพระพุทธเจ้า โดยการบรรลุมรรคผล อริยบุคคล 4 ประเภท คือ

1. พระโสดาบัน
2. พระสกทาคามี
3. พระอนาคามี
4. พระอรหันต์

ภิกขุสงฆ์

ภิกขุสงฆ์ หรือที่สมัยหลังนิยมเรียกว่า สมมุติสงฆ์ คือ หมู่ภิกษุ ที่ได้รับการอุปสมบทตามพระบรมพุทธานุญาต จากพระเถระตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปเรียกว่าสงฆ์ เนื่องจากคำว่าสงฆ์แปลว่าหมู่ จึงเรียกหมู่พระภิกษุว่าภิกษุสงฆ์ และหมู่พระภิกษุณีว่าภิกษุณีสงฆ์ จัดเป็น 4 วรรค ตามตามพระบรมพุทธานุญาตให้ทำสังฆกิจตามพระวินัย คือ จตุวรรค 4 รูป ปญฺจวรรค 5 รูป ทสวรรค 10 รูป วิสติวรรค 20 รูป แต่ถ้าพระภิกษุ 2-3 รูป เรียกว่า คณะ (เนื่องจากแบ่งพวกกันฝ่ายละ 2 รูปมิได้) ถ้าพระภิกษุรูปเดียว จัดเป็นบุคคล

สังฆคุณ

• สุปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติดีงาม
• อุชุปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติตรง ถูกต้อง
• ญายปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติชอบ , เพื่อธรรมเป็นเครื่องออกจากทุกข์
• สามีจิปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติสมควร , เหมาะสม
• อนุตฺตรํ ปุญฺญเขตฺตํ โลกสฺส เป็นเนื้อนาบุญของโลก ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งกว่า
• อาหุเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขานำมาบูชา (นำมาถวาย เช่นนำมาใส่บาตรขณะบิณฑบาตร)
• ปาหุเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขาจัดไว้ต้อนรับ (จัดไว้รอท่าให้ท่านมารับ เช่น การนิมนต์มาฉันที่บ้าน)
• ทกฺขิเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่การรับทักษิณาทาน (การเอ่ยปากขอเองจากท่าน)
• อฺญชลีกรณีโย เป็นผู้ที่บุคคลทั่วไปควรทำอัญชลี (การประนมมือ)

พระภิกษุสงฆ์เถรวาทในประเทศไทย

พระสงฆ์ ในประเทศไทย หมายถึง นักบวชชายในพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท ซึ่งเป็นศาสนาหลักของประเทศ มีบทบาทสำคัญในสังคมไทยมายาวนาน โดยมีหน้าที่ศึกษาและปฏิบัติตามพระธรรมวินัย เผยแผ่พระพุทธศาสนา และเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณให้แก่พุทธศาสนิกชน

บทบาทและหน้าที่โดยทั่วไปของพระสงฆ์ในประเทศไทย คือ

1. การศึกษาและปฏิบัติตามพระธรรมวินัย พระสงฆ์ต้องศึกษาพระไตรปิฎกและปฏิบัติตามพระวินัย 227 ข้ออย่างเคร่งครัด เพื่อเป็นแบบอย่างที่ดีแก่ญาติโยม
2. ประกอบศาสนกิจ เช่น การทำวัตรเช้า-เย็น การสวดมนต์ การเจริญสมาธิภาวนา การเทศนา และการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาต่างๆ
3. เผยแผ่พระพุทธศาสนา การสั่งสอนธรรมะแก่ประชาชน การอบรมศีลธรรม และการเป็นผู้นำในการทำกิจกรรมทางศาสนา
4. สงเคราะห์ญาติโยม การให้คำปรึกษา การช่วยเหลือผู้ตกทุกข์ได้ยาก และการเป็นที่พึ่งทางใจ

การบวชเป็นพระสงฆ์ในประเทศไทย

โดยทั่วไป สมัยก่อนชายไทยนิยมบวชเป็นพระสงฆ์ในช่วงเข้าพรรษา (ประมาณ 3 เดือนในช่วงฤดูฝน) เพื่อศึกษาพระธรรมวินัยและสร้างบุญกุศล ผู้ที่ต้องการบวชต้องมีอายุ 20 ปีบริบูรณ์ขึ้นไป มีสุขภาพแข็งแรง ไม่มีความประพฤติเสื่อมเสีย และได้รับการอนุญาตจากผู้ปกครอง (ถ้ายังไม่บรรลุนิติภาวะ) การบวชมีพิธีกรรมที่สำคัญ เช่น การปลงผม การครองผ้ากาสาวพัสตร์ และการรับศีลจากพระอุปัชฌาย์

พระสงฆ์ในประเทศไทย มี 2 นิกายหลัก คือ มหานิกายและธรรมยุติกนิกาย ซึ่งมีข้อปฏิบัติและวัตรที่แตกต่างกันบ้างเล็กน้อย นอกจากนี้ ยังมีพระสงฆ์ที่ปฏิบัติตนในแนวทางต่างๆ เช่น พระสงฆ์ที่เน้นการปฏิบัติธรรมในป่า (พระธุดงค์) หรือพระสงฆ์ที่เน้นการศึกษาพระปริยัติธรรม

ความสำคัญของพระสงฆ์ต่อสังคมไทย

• พระสงฆ์เป็นผู้ธำรงรักษาพระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของวัฒนธรรมและจิตใจของคนไทย
• เป็นผู้ให้การศึกษาด้านศีลธรรมและคุณธรรมแก่สังคม
• เป็นผู้ชี้นำและเป็นที่พึ่งทางใจแก่ประชาชนในยามทุกข์และสุข
• พระสงฆ์มีบทบาทในการอนุรักษ์ศิลปะสถาปัตยกรรม และประเพณีอันดีงามของไทย

พระสงฆ์จึงเป็นบุคคลที่ได้รับความเคารพและศรัทธาอย่างสูงในสังคมไทย