สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตน ขัตติยราชกุมารี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตน ขัตติยราชกุมารี (21 เมษายน พ.ศ. 2424 – 15 สิงหาคม พ.ศ. 2424) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 เจ้าฟ้าชั้นเอก
ประสูติ	21 เมษายน พ.ศ. 2424 พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพพระมหานคร
สิ้นพระชนม์	15 สิงหาคม พ.ศ. 2424 (116 วัน) พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพพระมหานคร
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

ธรรมเนียมพระยศของ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระประวัติ

พระชนม์ชีพช่วงต้น

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตน ขัตติยราชกุมารีเป็นพระราชบุตรลำดับที่ 33 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เมื่อเวลา 14.52 น.^[1] ของวันพฤหัสบดี แรม 8 ค่ำ เดือน 5 ปีมะเส็ง ตรีศก จ.ศ. 1243 ตรงกับวันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2424^[2] หรือหลังงานพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวีเพียงเดือนเศษ^[1] พระองค์เป็นพระราชบุตรร่วมพระชนกชนนีพระองค์ที่สาม จากพี่น้องทั้งหมดแปดพระองค์คือ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร,^[3] สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์,^[4] สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสมมติวงศ์วโรทัย กรมขุนศรีธรรมราชธำรงฤทธิ์,^[5] สมเด็จพระราชปิตุจฉา เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร,^[6] สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าศิราภรณ์โสภณ พิมลรัตนวดี,^[7] สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก^[8] และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าหญิง (ไม่มีพระนาม)^[9]

ใน จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลที่ 5 ได้บันทึกเรื่องราวของพระราชธิดาพระองค์นี้ว่า "วันนี้ [21 เมษายน พ.ศ. 2424] สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาประสูติสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเป็นพระบุตรี เวลาบ่าย ๒ โมง ๕๒ มินิต" ต่อมาวันที่ 24 เมษายนได้จัดให้การสมโภชเจ้าฟ้าประสูติใหม่ขณะมีพระชันษาสามวัน และวันที่ 29 พฤษภาคมปีเดียวกันจึงมีการสมโภชเดือนและตั้งพระนาม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระนามแก่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์นี้ว่าสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา^[1]

สิ้นพระชนม์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตน ขัตติยราชกุมารีสิ้นพระชนม์เมื่อวันจันทร์ แรม 5 ค่ำ เดือน 9 ปีมะเส็ง ตรีศก จ.ศ. 1243 ตรงกับวันที่ 15 สิงหาคม พ.ศ. 2424 ขณะพระชนมายุ 3 เดือน 24 วัน แต่สิ้นพระชนม์ด้วยเหตุอันใดนั้น ไม่เป็นที่ปรากฏ^[10] พระศพถูกบรรจุไว้ในอนุสรณสถานรังษีวัฒนาภายในสุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหารตั้งแต่วันสิ้นพระชนม์^[10] ดังหลักฐานที่มีรายละเอียดหลังการสิ้นพระชนม์คือ จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลที่ 5 ความว่า "...จนเวลา ๓ โมงเศษเสด็จทรงพระดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าพระนางเธอและข้าราชการฝ่ายในไปตามถนน ข้ามสะพานหกไปประทับณวัดราชบพิธ เสด็จเข้าในพระอุโบสถ ทรงจุดเทียนนมัสการหม่อมเจ้าพระอรุณนิภาคุณากรถวายศีลแล้วถวายพระพรจบแล้วทรงประเคน พระสงฆ์รับพระราชทานฉันทั้งวัด ในการถวายผ้าวรรษาวาสิกพัสตรสำหรับวันนี้เกณฑ์พระเจ้าลูกเธอทำทั้งสิ้น พระฉันแล้วลูกเธอทรงถวายไทยธรรมแก่พระสงฆ์แล้ว ท้าวอินทรสุริยาถวายผ้าวรรษาสาวิกพัสตร ซึ่งเป็นของเกณฑ์เจ้าจอมแผ่นดินปัตยุบันนี้ แล้วเสด็จพระราชดำเนินไปที่ข้างวัดที่ฝังพระศพสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา ทรงทอดผ้าสดัปกรณ์และสมเด็จพระนางเจ้าทรงทอดแล้วเสด็จกลับพระบรมมหาราชวัง"^[10]

การระลึกถึง

21 ธันวาคม พ.ศ. 2430 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเททองหล่อพระพุทธรูป ณ พระที่นั่งอาภรณพิโมกขปราสาทในพระบรมมหาราชวัง ทรงอุทิศพระราชกุศลพระราชทานสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา และพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์^[11] ซึ่งพระพุทธรูปที่โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเพื่ออุทิศแก่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภาเป็นพระพุทธรูปสมาธิประดิษฐานไว้ในวัดนิเวศธรรมประวัติ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา^[12]

ทุกวันที่ 31 พฤษภาคมจะมีพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวีและสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพ็ชรรัตน์ โสภางคทัศนิยลักษณ์ อรรควรราชกุมารี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้เชิญพระอัฐิสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์ พระรูปสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอิศริยาลงกรณ์ พระอัฐิสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตม์ธำรง พระรูปสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา และพระอัฐิพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ออกตั้งด้วย^[13]

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา อดุลยาดิเรกรัตน ขัตติยราชกุมารี

16. (=24.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. (=12.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. (=25.) สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. (=6.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. (=26.) เงิน แซ่ตัน               9. (=13.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. (=27.) สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3​               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าวิจิตรจิรประภา                                         24. (=16.) พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               12. (=8.) พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       25. (=17.) สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               6. (=4.) พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             26. (=18.) เงิน แซ่ตัน               13. (=9.) สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       27. (=19.) สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               3. สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า                                   14. หลวงอาสาสำแดง (แตง)                       7. สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา                             15. ท้าวสุจริตธำรง (นาค)