หม่อมหลวงบัว กิติยากร

หม่อมหลวงบัว กิติยากร (ราชสกุลเดิม สนิทวงศ์; 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 − 19 กันยายน พ.ศ. 2542) หรือชื่อในการแสดงว่า ประทุม ชิดเชื้อ^[1] เป็นธิดาของเจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) กับท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) เป็นหม่อมในพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ และเป็นพระชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระอัยยิกาฝ่ายพระชนนีในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว

หม่อมหลวง บัว กิติยากร ป.จ. ม.ป.ช. ม.ว.ม. ป.ป.ร. ๔ ภ.ป.ร. ๑
เกิด	หม่อมหลวงบัว 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452
เสียชีวิต	19 กันยายน พ.ศ. 2542 (89 ปี) โรงพยาบาลศิริราช กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
คู่สมรส	พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ (พ.ศ. 2471−2496)
บุตร	หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร หม่อมราชวงศ์อดุลกิติ์ กิติยากร สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ท่านผู้หญิงบุษบา สธนพงศ์
บุพการี	เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)
ลายมือชื่อ

ประวัติ

ชีวิตช่วงต้น

หม่อมหลวงบัว กิติยากร มีนามเดิมว่า หม่อมหลวงบัว สนิทวงศ์ เกิดเมื่อวันที่ 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 เป็นธิดาของพลเอก เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) กับท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)^[2] มีพี่น้องร่วมบิดามารดาได้แก่ พลโท หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์ และท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค ทั้งยังมีพี่น้องร่วมบิดาแต่ต่างมารดาอีก 12 คน^[3]

หม่อมหลวงบัวเข้ารับการศึกษาที่โรงเรียนสายปัญญา และโรงเรียนวัฒนาวิทยาลัย^[4] ภายหลังได้รับพระราชทานโปรดเกล้าฯ เข้าถวายงาน เป็นนางพระกำนัลในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี เมื่อ พ.ศ. 2471^[5] ในปีนั้นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างภาพยนตร์เงียบขาวดำ ชื่อเรื่อง แหวนวิเศษ และทรงให้หม่อมหลวงบัว รับบทเป็น "นางพรายน้ำ" นางเอกของเรื่อง ^[5] หม่อมหลวงบัวเคยให้สัมภาษณ์เกี่ยวกับภาพยนตร์เรื่องนี้เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2529 ความว่า "ขณะที่แสดงเรื่องนี้อายุประมาณ 17-18 ปี ดำน้ำแต่ละครั้งไม่นาน แต่ดำหลายครั้งกว่าจะถ่ายเสร็จ"^[6]

เสกสมรส

หม่อมหลวงบัวสมรสกับนายพันตรี หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร (ต่อมาคือ พลเอก พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ) ขณะดำรงตำแหน่งผู้ช่วยเสนาธิการทหารบก พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานน้ำพระมหาสังข์สำหรับพิธีเสกสมรสเมื่อเวลา 17.00 น. ของวันที่ 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2471 ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต ทรงเจิมและพระราชทานเงินรับไหว้แก่เจ้าบ่าว 10 ชั่ง เจ้าสาว 5 ชั่ง จากนั้นให้คู่สมรสลงนามในสมุดทะเบียนเฉพาะพระพักตร์ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวลงพระปรมาภิไธย พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี แล้วโปรดเกล้าฯ ให้เจ้านายและข้าราชการลงพระนามและลงนามเป็นพยาน^[7]

หม่อมหลวงบัวและพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ มีพระโอรส-พระธิดา หนึ่งพระองค์กับสามคนดังนี้ ^[5]

1. หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร (20 กันยายน พ.ศ. 2472 − 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2530) สมรสกับท่านผู้หญิงอรุณ กิติยากร ณ อยุธยา (สกุลเดิม สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) มีบุตรธิดาสองคน ^[8]
2. หม่อมราชวงศ์อดุลกิติ์ กิติยากร (2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2473 − 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2547) สมรสกับท่านผู้หญิงพันธุ์สวลี กิติยากร (พระนามเดิม หม่อมเจ้าพันธุ์สวลี ยุคล)^[9] มีธิดาสองคน^[10][11]
3. สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (12 สิงหาคม พ.ศ. 2475) ราชาภิเษกสมรสกับพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร มีพระราชบุตรสี่พระองค์
4. ท่านผู้หญิงบุษบา สธนพงศ์ (2 สิงหาคม พ.ศ. 2477) สมรสครั้งแรกกับหม่อมหลวงทวีสันต์ ลดาวัลย์ สมรสครั้งที่สองกับนาวาเอก สุรยุทธ สธนพงศ์ มีธิดาจากการสมรสครั้งแรกหนึ่งคน^[12][13]

พิราลัย

หม่อมหลวงบัวถึงแก่พิราลัยด้วยอาการนิ่วในถุงน้ำดีเมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2542 ณ โรงพยาบาลศิริราช กรุงเทพมหานคร^[14] พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ใช้คำว่าถึงแก่พิราลัยเสมอเจ้าประเทศราชและสมเด็จเจ้าพระยา โดยให้ตั้งศพที่ศาลาสหทัยสมาคมในพระบรมมหาราชวัง และโปรดเกล้าฯ พระราชทานฉัตรโหมดทอง 5 ชั้น และโกศกุดั่นน้อยประกอบเกียรติยศศพ^[15] เทียบชั้นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า และพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส

เคยมีการคาดการณ์ว่าอาจมีการสถาปนาอัฐิหม่อมหลวงบัว กิติยากรเป็นเจ้านาย ในฐานะพระราชชนนีในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชได้คัดพระนามถวายไว้ล่วงหน้าว่าสมเด็จพระปทุมาวดี ศรีสิริกิติ์ราชมาตา อย่างไรก็ตามตั้งแต่หม่อมหลวงบัวถึงแก่พิราลัยจนถึงปัจจุบันก็ยังไม่มีการสถาปนาแต่อย่างใด^[16]

เกียรติยศ

ฐานันดรศักดิ์

• 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452 − 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2456 : หม่อมหลวงบัว
• 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2456 − 1 มกราคม พ.ศ. 2458 : หม่อมหลวงบัว สนิทวงษ์^[17]
• 1 มกราคม พ.ศ. 2458 − 24 มีนาคม พ.ศ. 2468 : หม่อมหลวงบัว สนิทวงษ์ ณ กรุงเทพ^[18]
• 24 มีนาคม พ.ศ. 2468 − 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2471 : หม่อมหลวงบัว สนิทวงศ์ ณ อยุธยา^[18]
• 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2471^[7] − 5 มิถุนายน พ.ศ. 2472 : หม่อมหลวงบัว กิติยากร ณ อยุธยา^[18]
• 5 มิถุนายน พ.ศ. 2472 − 19 กันยายน พ.ศ. 2542 : หม่อมหลวงบัว กิติยากร

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

หม่อมหลวงบัว กิติยากร ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์^[19] ดังนี้

• พ.ศ. 2493 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายใน)^[20]
• พ.ศ. 2534 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)^[21]
• พ.ศ. 2539 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)^[22]
• พ.ศ. 2470 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 4 (ป.ป.ร.4)^[23]
• พ.ศ. 2496 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)^[24]

สถานที่อันเนี่องมาจากนาม

• ห้องประชุมหม่อมหลวงบัว กิติยากร ชั้น 15 อาคารศูนย์โรคหัวใจ โรงพยาบาลศิริราช

ทายาท

พระนาม/นาม	พระราชสมภพ/เกิด	ถึงแก่อนิจกรรม	อภิเษกสมรส/สมรส	หลาน
หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร	20 กันยายน 2472	15 พฤษภาคม 2530	ท่านผู้หญิงอรุณ กิติยากร ณ อยุธยา	หม่อมหลวงพลายชุมพล กิติยากร หม่อมหลวงสิริณา จิตตาลาน
หม่อมราชวงศ์อดุลกิติ์ กิติยากร	2 พฤศจิกายน 2473	5 พฤษภาคม 2547	ท่านผู้หญิงพันธุ์สวลี กิติยากร	พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ หม่อมหลวงณฐภา กิติยากร
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง	12 สิงหาคม พ.ศ. 2475		พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร	ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี
ท่านผู้หญิงบุษบา สธนพงศ์	2 สิงหาคม พ.ศ. 2477		หม่อมหลวงทวีสันต์ ลดาวัลย์	ท่านผู้หญิงสุธาวัลย์ เสถียรไทย
			สุรยุทธ สธนพงศ์

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของหม่อมหลวงบัว กิติยากร

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย               8. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท                       17. ท้าววรจันทร์ (ปรางใหญ่)               4. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์                             18. (= 28.) ด้วง ณ บางช้าง               9. หม่อมแย้ม สนิทวงศ์ ณ อยุธยา                       2. เจ้าพระยาวงษานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์)                                   5. หม่อมเขียน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา                             1. หม่อมหลวงบัว กิติยากร                                         6. รวย บุญธร                             13. สตรีจากสกุลบุณยรัตพันธุ์                       3. ท้าววนิดาพิจาริณี (บาง สนิทวงศ์ ณ อยุธยา)                                   28. (=18.) ด้วง ณ บางช้าง               14. ทัด ณ บางช้าง                       7. แหว บุญธร