Empanada

Ang empanada o panada ay isang uri ng pinalamanang pastelerya o tinapay, na karaniwan sa Espanya, Timog Europa, Amerikang Latino, at mga kulturang naimpluwensiyahan ng mga Ibero. Nagmula ang pangalan sa Kastilang salita, empanar,^[3][4] na may salinwikang 'tininapay', i.s., binalutan ng tinapay. Nabubuo ang mga ito sa pagbabalot ng palaman, na maaaring may karne, keso, kamatis, mais, o iba pang sangkap, sa masa, at niluluto ito sa paghuhurno o pagpiprito. Tinatawag na mga empanadita o empanaditas ang mga maliliit na empanada, para makain ng isang subo lamang,^[1][5] at karaniwang tinimplahan ng pulot-pukyutan at mani.^[2]

Empanada

Empanada ng Vigan na may gulay tulad ng papaya o repolyo, pati karne at itlog
Ibang tawag	meat turnover o meat pie[1], meat pastry turnover[2]
Uri	Pastelerya
Kurso	Pampagana, ulam
Lugar	Espanya
Rehiyon o bansa	Galicia
Kaugnay na lutuin	Kastila, Arhentino, Tsileno, Ekwadoryano, Sisilyano, Mehikano, Kolombiyano, Beneswelano, Uruguayo
Gumawa	Mga bansang Hispano
Pangunahing Sangkap	Karne, keso, mais, o iba pang mga sangkap
Cookbook: Empanada sa Wikibooks   Mga midyang may kaugynayan sa Media: Empanada sa Wikimedia Commons

Pinagmulan

Hindi natin alam ang pinanggalingan ng empanada, ngunit ipinapalagay na nagmumula ang mga ito sa Galicia, isang rehiyon sa hilagang-kanluran ng Espanya.^[6][7][8] Binanggit sa isang aklat-luto na inilathala sa wikang Katalan noong 1520, Llibre del Coch ni Robert de Nola, ang mga empanadang pinalamanan ng pagkaing-dagat sa mga resipi para sa mga pagkaing Katalan, Italyano, Pranses, at Arabe.^[9][10]

Nauna pa sa aklat-luto nang dalawang siglo, nabanggit sa libro ukol sa Batas Hudyo, kilala bilang Arba'ah Turim - na ang awtor, Rabbi Jacob ben Ahser ay ipinanganak sa Colonia noong mga 1270 (nasa Alemanya ngayon) at namatay sa Toledo (nasa Espanya ngayon) noong mga 1340 - pati na rin ang kalaunang akda na Shulchan Aruch (napetsahan sa kalagitnaan ng s. 1500) sa Orach Chaim 318:16^[11][12][13] at Yoreh Deah 112:6^[14][15],113:3^[16][17][18] - ang "inpanada" at "panada" bilang pantukoy sa tininapay na produkto na may palamang taba, karne o isda.

Ayon sa bansa at rehiyon

Pilipinas

Empanada de kaliskis mula sa Malolos, Bulacan

Karaniwang pinalalamanan ang mga empanadang Pilipino ng giniling na baka, baboy o manok, patatas, tinadtad na sibuyas, at pasas (kahawig sa Kubanong picadillo), at binabalutan ng medyo matamis na tinapay na gawa sa harinang trigo. Mayroong dalawang uri: ang hinurno at ang pinirito na patumpik-tumpik. Upang mapababa ang gastusin, kadalasang idinaragdag ang mga patatas bilang pampapuno, at ipinampalaman din ang kutsay.

Sa hilagang bahagi ng Ilocos, karaniwang may malinamnam na palaman ang mga empanada roon, kagaya ng berdeng papaya, munggo, at minsan hiniwang tsoriso o longganisa at apyak. Piniprito itong baryante at gumagamit ng galapong para mas malutong ang balat nito.^[19] Maaari ring palamanan ang mga empanada ng minasang talong, binating itlog, at repolyo, na tinatawag na poqui poqui.^[20]

Sa Bulacan, may kakaibang balat ang empanada de kaliskis, na kahawig sa kaliskis, kaya iyon ang pangalan. Sa Cebu, mayroon silang empanada Danao na matamis at malinamnam. Pinalalamanan ito ng hiniwang tsoriso at sayote, piniritong-lubog, at binubudburan ng puting asukal bago ihain. Sa Zamboanga, pinalalamanan ang empanada Zamboanguenyo ng tinadtad na kamote, garbansos, at sinasawsaw sa matamis na suka.^[21]

Tingnan din

• Samosa