Pinlandiya

Ang Finland (Pinlandes: Suomi; Suwesya: Finland), Sa sarili nilang wika (Finnish) ang Finland ay tinatawag na Suomi^[1] . opisyal na Republika ng Finland, ay bansang Nordiko na matatagpuan sa Hilagang Europa. Pinapaligiran ito ng Noruwega sa hilaga, Suwesya sa hilagang-kanluran, Rusya sa silangan, Golpo ng Botniya sa kanluran, at Golpo ng Pinlandiya sa timog. Sumasaklaw ito ng lawak na 338,145 km² at tinatahanan ng mahigit 5.6 milyong mamamayan. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay Helsinki.

Republika ng Finland Suomen tasavalta (Pinlandes) Republiken Finland (Suwesya)
Watawat Eskudo
Awitin: Maamme "Lupa Natin"
Kabisera at pinakamalaking lungsod	Helsinki 60°10′15″N 24°56′15″E
Wikang opisyal	Pinlandes Suweko
Katawagan	Pinlandes • Pines
Pamahalaan	Unitaryong republikang parlamentaryo
• Pangulo	Alexander Stubb
• Punong Ministro	Petteri Orpo
Lehislatura	Parlamento
Kasarinlan  mula sa Sobyetikong Rusya
• Deklarasyon	6 Disyembre 1917
• Digmaang Sibil	15 Mayo 1918
• Saligang Batas	17 Hulyo 1919
Lawak
• Kabuuan	338,145 km2 (130,559 sq mi) (ika-65)
• Katubigan (%)	9.71
Populasyon
• Pagtataya sa 2023	5,604,558 (ika-114)
• Densidad	16.4/km2 (42.5/sq mi) (ika-213)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$335.760 bilyon (ika-59)
• Bawat kapita	$59,869 (ika-24)
KDP (nominal)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$305.689 bilyon (48th)
• Bawat kapita	$54,507 (16th)
Gini (2022)	26.6 mababa
TKP (2022)	0.942 napakataas · 11th
Salapi	Euro (€) (EUR)
Sona ng oras	UTC+2 (EET)
• Tag-init (DST)	UTC+3 (EEST)
Kodigong pantelepono	+358
Internet TLD	.fi, .axa, .eub

Mula sa huling bahagi ng ika-13 siglo, naging bahagi ang Pinlandiya ng Imperyong Suweko sa bilang resulta ng Baltikong Krusadas. Nakuha ang bansa ng Imperyong Ruso sa Digmaang Pinlandes noong 1809, at naging awtonomong estado na binansagang Dukadong Maringal. Noong 1906, ito ang naging kauna-unahang estado sa Europa na nagbigay ng karapatang pagboto, at ang una sa mundo na inaprubahan ng pangkalahatang karapatang tumakbo sa pampublikong tungkulin. Kasunod ng Himagsikang Ruso ng 1917, idineklara ng Pinlandiya ang ganap nitong kasarinlan mula sa bagong Sobyetikong Rusya. Gayunpaman, nahati ito sa pagsiklab ng Digmaang Sibil sa pagitan ng Guwardiya Puti at Pula. Pagsapit ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, kinalaban ng bansa ang Unyong Sobyetiko sa Digmaang Taglamig at Karugtong, at sa kalauna'y Alemanyang Nazi sa Digmaang Laponiya. Bagama't nawalan ito ng teritoryo, napanatili nito ang kasarinlan.

Noong 2013, ang populasyon ng Finland ay umabot na ng 5.5 milyon, at ang kalakhang bahagi nito ay naninirahan sa timugang bahagi ng bansa. Ito ang ikawalo sa pinakamalawak na bansa sa Europa. Mahigit 1.4 milyong katao ang nakatira sa Helsinki, ang kabisera nito, at sa mga nakapaligid na bayan nito.

Mula noong ika-12 siglo hanggang 1809, bahagi ng Sweden ang Finland. Naging bahagi naman ito ng ng Imperyo ng Rusya bilang isang Grand Duchy of Finland. Nagdeklara ng kalayaan ang Finland sa kasagsagan ng Himagsikan sa Rusya noong 1917. Lumaban ang Finland kapwa sa Unyong Sobyet noong 1939-1940 (Digmaan sa Taglamig) at 1941-1944 (Karugtong na Digmaan) at sa Alemanyang Nazi noong 1944-1945 (Digmaang Laponiya). Sumapi sa Mga Nagkakaisang Bansa ang Finland noong 1955, sa Unyong Europeo noong 1995.

Etimolohiya

Ang pangalang Suomi ng 'Finland' ay may hindi tiyak na pinagmulan, ngunit iminungkahi na ito ay may kaugnayang pinagmulan sa saame (ang Sami).^[2][3] Sa pinakamaagang mga makasaysayang sanggunian, mula ika-12 at ika-13 siglo, ang terminong Finland ay tumutukoy sa baybaying rehiyon sa paligid ng Turku sa timog-kanluran ng makabagong Finland; kalaunan, ang rehiyong ito ay nakilala bilang Finland Proper upang itangi mula sa pangalan ng bansa na Finland.^[4][5]

Noong ika-14 at ika-15 siglo, ang timog-kanluran (Eura at Turku), ang loob ng bansa (sa paligid ng Lake Päijänne), at ang timog-silangan (umaabot hanggang sa Lake Ladoga) na mga rehiyon ng makabagong Finland ay isinama sa nasasakupan ng Kaharian ng Sweden.^[5] Ang buong lugar ay tinawag ng mga Scandinavians na Finlandia et partes orientales o Österland ("Silangang Lupain").^[5] Ginamit ang terminong Österland hanggang ika-16 siglo.^[6] Ang loob ng bansa ay kilala bilang Tavastia.^[5] Pagsapit ng katapusan ng Gitnang Panahon, ang terminong Finland ay pinalawak upang sakupin din ang silangang bahagi.^[7]