Adapazarı
Sakarya'nın merkez ilçesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Adapazarı, Sakarya ilinin 16 ilçesinden biri. İlin merkezi olmakla beraber, 2020 yılı itibarıyla nüfusu 279.127 kişidir.[1]
| Adapazarı | |
|---|---|
 | |
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Sakarya |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Yusuf Ziya Çelikkaya |
| • Belediye başkanı | Mutlu Işıksu (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 562 km² |
| Rakım | 31 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 281.489 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 279.127 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 54100 |
| İl alan kodu | 0264 |
| İl plaka kodu | 54 |
İlk Çağlar
Bölgede önceleri Bitinyalıların, ardından Bizanslıların yaşadıkları bilinmektedir. Nitekim bölgenin en önemli tarihî eseri olan Beşköprü'yü (Sangarios Köprüsü) Bizans İmparatoru II. Jüstinyanus'un inşa ettiği kayıtlarda mevcuttur.
Öte yandan bilim adamlarının yaptıkları araştırmalara göre, (eski adı: Sangarios) Sakarya Nehri'nin birkaç asır öncesine kadar biri şehrin doğu yakasından geçen bugünkü yatağından, diğeri Beşköprü'nün altından olmak üzere iki farklı koldan aktığı düşünülmektedir.
Osmanlı Dönemi
1400 yılında Timur'un Sivas'taki zulmünden kaçan 400 Ermeni muhacir aile tarafından kurulmuş ve liderlerinin isminden dolayı "Donigaşen" adını almıştır. Bugünkü sakinleri Manavlardır. Yerli Müslümanları yavaş yavaş İslam'a geçen Ermenive Rumlardır ve bölgeye Türk hanelerin yerleştiği de göz ardı edilmemelidir. Adapazarı'nın o dönemde Türkçedeki bilinen adı Adacık ve Ada'ydı.[2][3][4][5] Hâlen mevcudiyetini koruyan Orhan Camii, deprem ve yangınlarla mimarisi değişse de, Osmanlı döneminin en önemli ayak izlerini taşımaktadır.
Başta köy olarak kurulan Adapazarı bölgede ziraatın canlanması üzerine pazarıyla ilgi çekmiş, ardından nüfus artmaya başlamış 16. yüzyılda “Ada Nahiyesi”ne dönüşmüş, 18. yüzyılda Kocaeli vilâyetine bağlı “Ada Kazâsı” adını almıştır.
19. yüzyılda bölgenin zirâi ve ticari yapısına göre şekillenen yerleşim; Semerciler; Tığcılar; Hasırcılar; Papuçcular ve Çıracılar adını taşıyan merkez mahalleler kurulmuş ve ilçe Sakarya Nehri'nin iki kolu arasında kurulan pazarıyla, gerçek bir “Adapazarı” hüviyetine dönüşmüştür.
1868 yılında “Adapazarı Belediyesi” adıyla belediye teşkilatı kurulan ilçe, 93 Harbi diye bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında, bilhassa Kafkasya ve Rumeli'den yoğun göçe maruz kalmış ve bir nevi “Der Sâadet” hüviyeti kazanmıştır.
19. asrın ikinci yarısında ilçede Rum ve Ermenilerin önemli bir ticâri gelişme gösterdikleri Uzun Çarşı ve Orta Camii civârındaki dükkânlarda ticaret yaptıkları, Kömürpazarı, Karaağaç Dibi ve Tuzla mahallelerinde ikâmet ettikleri gözlenmiştir.
1893 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Adapazarı'nda yaşayan kişi sayısı 53.924 kişiydi. Bunların büyük çoğunluğu (%75) Manavlar ve Rumeli muhâcirinden oluşmaktaydı (40.318 kişi). Kentteki en büyük azınlık 10.702 kişi ile Ermenilerdi. Nüfusun %20'sini oluşturan Ermenileri, 2.517 kişi ile Rumlar izlemekteydi. Onların nüfus payı ise %5'ti. 19. yüzyıl sonunda Adapazarı'ndaki her dört kişiden biri Hristiyandı.
I. Cihan Harbi neticesinde işgal kuvvetlerinin Anadolu'ya üşüştükleri dönemde; 3 kez Yunan ve onların işbirlikçisi yerli çetelerin işgaline maruz kalan Adapazarı ilçesi; bir kısmında Çerkez Ethem Kuvvetleri, diğerlerinde Halit Molla liderliğindeki Mahalli Milis Kuvvetleri sayesinde 21 Haziran 1921'de düşman işgalinden kurtarılmıştır. Bu süreçte yerli Rum halk yerinden edilmiştir.
Cumhuriyet Dönemi
“Akova” adıyla bilinen ve ülkenin en verimli ovasında ziraat ağırlıklı bir gelişme gösteren Adapazarı'na, 1940 ve 1950'lerde bilhassa Karadeniz sahillerinden Bulgaristan ve Yunanistan'dan yoğun göçler olmuş; Şeker Fabrikası, Ziraat Aletleri Fabrikası ve Vagon Fabrikası gibi tarımsal sanayinin gelişmesi ise, köyden kente göçü daha da hızlandırmıştır.
Uzun yıllar Kocaeli'ye bağlı bir ilçe olarak yaşayan Adapazarı, TBMM'de 17 Haziran 1954 tarihinde kabul edilen bir yasa ile “Sakarya” adıyla vilayet haline gelmiştir. Sakarya ilinin merkez ilçesi ise Adapazarı'dır.[6]
17 Ağustos 1999 tarihinde yaşanan deprem Adapazarı'nda da büyük hasara yol açmıştır. Resmi kayıtlara göre 3.988 kişi hayatını kaybederken 5.180 kişi de yaralanmıştır. Sakarya ili içinde 81.702 konut ve işyeri çeşitli düzeylerde hasar görmüştür. Bunlardan 29.701'i yıkık ve ağır hasarlı, 22.157'si orta hasarlı geriye kalan 29.844'ü ise hafif hasarlı olarak kayda geçmiştir.
17 Ağustos 1999 Depremiyle; konutların çoğu oturulamaz hale gelmiş, halkın önemli bir kısmının geçici de olsa yakın ilçelerde ve köylerde ikamet etmesine neden olmuş ve böylece şehir nüfusunda azalma görülmüştür.
6 Mart 2000 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanan 593 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Adapazarı Belediyesi” Büyükşehir statüsüne kavuşmuştur. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi ile alt kademe Adapazarı Belediyesi aynı adı taşıması oluşturduğu karışıklığı ortadan kaldırmak için 5747 sayılı kanunla (22 Mart 2008 tarihli ve 26824 sayılı mükerrer Resmî Gazete) büyükşehir belediyesinin adı Sakarya Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirilmiştir.Bkz. 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Böylece Sakarya, il adı ile merkez ilçe adlarının farklı olduğu birkaç ilden (Kocaeli-İzmit, Hatay-Antakya gibi) biri olmuştur. Adapazarı adı artık sadece merkez ilçeye ait olup "Sakarya" ismi genel olarak ilin adı olmuştur.
22 Ekim 2000 tarihindeki nüfus sayımıyla ilgili İl Planlama Müdürlüğü'nün kesin olmayan sonuçlarına göre Adapazarı merkez nüfusu 160.757, büyükşehir nüfusu ise 309.150 olarak saptanmıştır.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Adapazarı ilçesi (Kocaeli) | |||
| 1927[7] | 83.093 | 22.534 | 60.559 |
| 1935[8] | 95.219 | 24.839 | 70.380 |
| 1940[9] | 99.910 | 25.793 | 74.117 |
| 1945[10][lower-alpha 1] | 84.773 | 29.386 | 55.387 |
| 1950[11] | 97.993 | 35.581 | 62.412 |
| Sakarya merkez ilçesi | |||
| 1955[12] | 135.020 | 55.622 | 79.398 |
| 1960[13] | 162.508 | 79.420 | 83.088 |
| 1965[14] | 182.073 | 86.124 | 95.949 |
| 1970[15] | 199.839 | 101.283 | 98.556 |
| 1975[16] | 223.046 | 114.130 | 108.916 |
| 1980[17] | 258.561 | 130.977 | 127.584 |
| 1985[18] | 301.067 | 152.291 | 148.776 |
| 1990[19] | 316.307 | 171.225 | 145.082 |
| 2000[20] | 340.825 | 283.752 | 57.073 |
| 2007[21] | 412.994 | 377.683 | 35.311 |
| Adapazarı ilçesi | |||
| 2008[22][lower-alpha 2] | 237.259 | 224.962 | 12.297 |
| 2009[23] | 243.204 | 230.832 | 12.372 |
| 2010[24] | 245.458 | 233.023 | 12.435 |
| 2011[25] | 251.680 | 239.284 | 12.396 |
| 2012[26] | 257.826 | 244.748 | 13.078 |
| 2013[27] | 259.516 | 259.516 | veri yok |
| 2014[28] | 263.408 | 263.408 | veri yok |
| 2015[29] | 269.079 | 269.079 | veri yok |
| 2016[29] | 274.898 | 274.898 | veri yok |
| 2017[29] | 272.901 | 272.901 | veri yok |
| 2018[29] | 271.515 | 271.515 | veri yok |
| 2019[29] | 276.385 | 276.385 | veri yok |
| 2020[29] | 279.127 | 279.127 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Adapazarı, geniş otomobil endüstrisine sahiptir. BDS, Otosan, Otokar, Toyota, Goodyear fabrikaları burada bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şeker, ipek, yağ ve kereste endüstrisini de içinde barındırır. Fındık üretimi oldukça fazladır.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
