Alaska Atabaskları
From Wikipedia, the free encyclopedia
Alaska Atabaskları ya da Alaska Deneleri (İngilizce: Alaskan Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Alaskan Athabascans[2][3][4][5], Alaskan Athabaskans[6], Alaskan Athapaskans[7], Athabascan Indians of Alaska, Athabascan Native Americans of Alaska, Athabascan-speaking peoples of Alaska; Rusça: атабаски Аляски ya da атапаски Аляски[8]), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin daha çok içbölgesinde Alaska Interior adı verilen İç Alaska'da birazı da güneyde Pasifik kıyılarında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan birini oluştururlar. Dil temelinde 11 ayrı halk olarak, Ahtnalar, Denağinalar, Guçinler, Hanlar, Değinaklar, Holikaçuklar, Koyukonlar, Yukarı Kuskokvimler, Aşağı Tananalar, Tanakroslar ve Yukarı Tananalar biçiminde sınıflandırılır. Toplam nüfusları yaklaşık 6.400[1] kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En çok nüfusa sahip olanlar Koyukonlar ile Guçinlerdir. Siyasi, idari ve kültürel açıdan ABD'deki diğer Atabasklardan (Güney Atabasklarından Apaçiler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarından Hupalar) ayrılırlar. Kanada'daki aynı alt grupta (Kuzey Atabaskları) yer alan Kanada Atabasklarına dilce ve kültürce daha yakındırlar ve Guçinler ile Hanların büyük bir kısmı ile Yukarı Tananaların ufacık bir kısmı Kanada'nın Alaska'ya yakın yörelerinde de yaşarlar. Kuzey, batı ve güneyden Eskimo halklarına (İnyupikler, Yupikler, Supikler), doğudan ise ırkdaşı olan Kanada Atabasklarıyla komşudurlar. Eskimolara komşu olanlar Eskimo kültüründen kısmen etkilenmişlerdir. Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde Ruslarla karşılaşan Alaska Atabaskları içinde en çok Ruslaşanlar Pasifik kıyısındaki Denağinalardır. Ekonomik rahatlamaya 1971 yılında kabul edilen Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) ile kavuşmuşlar ve aynı dönemde dil ve kültürlerini serbest kullanma ve eyaletçe korunma haklarını da elde etmişlerdir. Günümüzde Ahtna ve Denağina haricindeki Alaska Atabasklarının siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucusu 1962 yılından beri Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen kabile birliğidir. ABD'deki bütün Amerika yerlileri gibi Alaska Atabasklarının da eğitim, sağlık ve idaresinden ABD İçişleri Bakanlığı bünyesinde Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimine ait Bureau of Indian Affairs dairesi sorumludur.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Alaska | 6.400[1] |
| Diller | |
Alaska'daki Kuzey Atabask dilleri (Ahtnaca, Denağinaca, Değinakça, Holikaçukça, Koyukonca, Yukarı Kuskokvimce, Aşağı Tananaca, Tanakrosça, Yukarı Tananaca, Guçince, Hanca) | |
| Din | |
İç Alaska'da yoğunlaşan avcı ve balıkçı Atabasklar bu iç bölgedeki sayısız nehirler boyunca birkaç ailelik küçük göçebe gruplar hâlinde yaşarlar. Ayak üstü avcılık yaparlar ve avlarının peşinden giderler. Dayanıklılık ve fizik gücü yüksek insanlardır. Avları büyük ölçüde Pasifik som balığı, tavşan, rengeyiği, sığın ve boz ayıdan oluşur; bunlar kapan kurarak ya da doğrudan üzerine giderek sopa, mızrak, ok ve yay ile avlanır. Geçmişte kıtlık dönemleri oldukça yaygındı. Ayak üstü avlandıklarından ayakkabı en önemli eşyalarıdır ve esnek ve hafif kar ayakkabıları huş ağacının kabuğu (huş kabuğu) ile ham deriden yapılır. Atabasklar için en değerli ana malzeme huş ağacının kabuğudur ve bununla ayakkabı dışında kano, kızak, beşik, konut kaplaması ve mutfak gereçleri yaparlar. Giysileri deriden yapılıp doğal boyalarla renklendirilir ve oklu kirpinin dikenleriyle yapılan ve kirpi işi denen teknikle süslenirdi. Bazı Atabask grupları avı dağınık olmayıp bir arada çokça olan yerlerde uzun süreli kışlık ya da yazlık kamplarda yaşardı. En üst grup yapılaşması 30 ilâ 100 çekirdek aileden oluşan regional band, en alt yapılaşma ise 4 çekirdek aileden oluşan local band gruplarıdır. Liderlik avcı ve savaşçılar arasından seçilirdi. Evlilik, ölüm ya da çocuğun ilk başarılı avını kutlamak için potlaç adı verilen konut içi danslı şarkılı törenler yaparlar.