Nehir

Başlığın diğer anlamları için Nehir (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Başlığın diğer anlamları için Irmak (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Nehir ya da ırmak, genellikle denizlere, göllere ya da bir başka büyük akarsuya dökülen akarsulara verilen genel isimdir. Özellikle genişliği ve taşıdığı su miktarı bakımından büyük olan akarsular bu şekilde adlandırılır. ^[1] Kimi durumlarda ise bir başka suya ulaşmadan yer altında kaybolduğu ya da tamamen kuruduğu da görülmektedir. Büyük akarsular genellikle nehir ya da ırmak olarak adlandırılırken daha küçükleri ise çay ve dere olarak adlandırılırlar.

Gambia Nehri

Irmak, su döngüsünün önemli bir öğesidir. Irmaklardaki suyun temel kaynağı yağışlardır. Yağmur ya da kar yağışı ile yeryüzüne inen su yüzey akıntıları, yer altı suları biçiminde nehirleri beslerken buzullar gibi doğal kaynakların erimesiyle oluşan suları da bu kaynaklara ekleyebiliriz.^[2] Nehirlerin doğduğu yere kaynak, denize döküldüğü yere ağız denir. Büyük ırmaklara katılan görece küçük ırmaklar genellikle kol diye adlandırılır.

Bir çay ile ırmak arasındaki fark kesin ve evrensel bir biçimde tanımlanmamıştır. Çay, dereden büyük ancak ırmaktan küçük bir akarsu olarak tanımlanır.^[3] Buna rağmen bu büyüklük kavramı görecelik göstermektedir. Bu ayırım akarsu üzerinde gerçekleştirilen etkinliklere (taşımacılık, suyun iktisadi değeri, çevresel faktörler) göre değişiklik gösterebilir.

Irmaklardaki su kayıpları, nehir yatağından veya derindeki akiferlerden meydana gelen sızıntılar ile kısmen buharlaşma sonucu oluşur. ^[2] Irmaklardaki toplam su miktarı dünyadaki toplam su miktarının sadece küçük bir parçasını oluşturmaktadır.

Uydudan Amazon Nehri'nin görünümü

Irmaklar, kaynaklarından başlamak üzere yer çekiminin etkisiyle yokuş aşağı yönde akar ve akışlarını bir deniz ya da göle ulaşıncaya kadar sürdürürler. Ancak kurak alanlarda nehir sularının tamamının buharlaşma yoluyla kaybolduğu durumlar da görülebilir.

Kimi durumlarda ise bir nehir, belirli bir noktada yer altına girerek yer altı sistemlerinin bir parçası hâline gelir. Ayrıca bazı nehirler, insan eliyle yaratılmış sanayi bölgelerinde aşırı yoğunlukta kullanılmakta ve bu durum nehir sularının doğal akışını sürdüremeden tükenmesine neden olabilmektedir.

Dünya üzerindeki suyun %97'si okyanuslarda bulunurken içilebilir su miktarının üçte biri ise kara buzullarında bulunmaktadır; geri kalanının neredeyse tamamı yer altı kaynaklarındadır. Göller içilebilir suyun sadece %0,5'lik bir kısmını içerirken nehir kanallarında bulunan suyun oranı ise bunun yarısı olan %0,25'tir ve bu da dünyadaki toplam su rezervinin dört binde birine denk gelmektedir.^[2]

Topoğrafyası

Bir nehrin suları genellikle yatak dediğimiz doğal bir kanal içinde akar. Kimi büyük nehirler, özellikle ovalar gibi düz alanlarda akarken belli zamanlarda ya da sürekli olarak nehrin her iki kıyısından taşarak sel benzeri biçimde de akarlar. Nehrin başladığı yani kaynağının olduğu kısım yukarı nehir olarak adlandırılırken nehrin akış yönü doğrultusu ise aşağı nehir olarak adlandırılır.